Wikisage, de vrije encyclopedie van de tweede generatie en digitaal erfgoed, wenst u prettige feestdagen en een gelukkig 2025

Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.

  • Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
  • Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
rel=nofollow

Surinaams-Nederlands: verschil tussen versies

Uit Wikisage
Naar navigatie springen Naar zoeken springen
(Nieuwe pagina aangemaakt met '{{Zijbalk Nederlands wereldwijd}} Het '''Nederlands in Suriname''' is een erfenis uit de koloniale tijd van Suriname. Het Nederlands is de officiële landstaal en de moedertaal van meer dan 60 % van de bevolking.{{Bron?||2022|03|27}} Een andere grote taal is het Sranantongo dat samen met het Nederlands de lingua franca is tussen de verschillende bevolkingsgroepen die ieder een eigen taal hebben. Sinds 2004 is Suriname geassocieerd lid van d...')
 
Geen bewerkingssamenvatting
 
Regel 1: Regel 1:
{{Zijbalk Nederlands wereldwijd}}
{{Zijbalk Nederlands wereldwijd}}
Het '''Nederlands in Suriname''' is een erfenis uit de koloniale tijd van [[Suriname]]. Het [[Nederlands]] is de officiële landstaal en de [[moedertaal]] van meer dan 60 % van de bevolking.{{Bron?||2022|03|27}} Een andere grote taal is het [[Sranantongo]] dat samen met het Nederlands de [[lingua franca]] is tussen de verschillende bevolkingsgroepen die ieder een eigen taal hebben. Sinds 2004 is Suriname geassocieerd lid van de [[Nederlandse Taalunie|Taalunie]].<ref>{{citeer web|url=https://taalunie.org/informatie/26/suriname|titel=Taalunie: Suriname|datum=2021}}</ref>
In [[Suriname]] wordt een [[variëteit (taalkunde)|variëteit]] van het [[Nederlands]] gesproken, het '''Surinaams-Nederlands'''. Surinaams-Nederlands is dus geen andere taal dan het [[Standaardnederlands]], maar een variëteit zoals ook het [[Belgisch-Nederlands]] en het [[Nederlands-Nederlands]] dat zijn.


Vrijwel alle [[Surinamers]] beheersen ten minste twee talen, de taal van hun afkomst en het Nederlands en ook vaak het Sranan. Surinamers zijn trots op het Nederlands en op hun eigen variant ervan, het [[Surinaams-Nederlands]]. Zo heeft Suriname in 2008 bij de oprichting van de [[Unie van Zuid-Amerikaanse Naties]] met succes geëist dat Nederlands, naast [[Spaans]], [[Engels]] en [[Portugees]], een van de officiële werktalen werd. Dit is een unicum op het [[westelijk halfrond]], waar Spaans en Engels domineren.<ref>{{Citeer tijdschrift|van der Sijs|Nicoline|datum=2014|url=http://www.taalunieversum.org/sites/tuv/files/downloads/Nicoline%20van%20der%20Sijs%20-%20Surinaams-Nederlands.pdf|titel=‘Laat-me-er-dit-van-zeggen’ - Grammaticale bijzonderheden van het Surinaams-Nederlands|tijdschrift=[[Onze Taal]]|jaargang=83|pp=314-316|taal=nl}}</ref>
De variëteit verschilt op meerdere vlakken van het Europees Nederlands. Er zijn verschillen op vlak van [[uitspraak (taal)|uitspraak]], [[woordenschat]], en [[grammatica]]. Veel van deze verschillen zijn te verklaren doordat het Surinaams-Nederlands werd (en wordt) beïnvloed door andere [[Talen van Suriname|in Suriname gesproken talen]], in totaal twintig.


==Geschiedenis==
De [[Nederlands in Suriname|status van het Nederlands in Suriname]] is die van de [[Officiële taal|officiële landstaal]]. Het is de taal die gebruikt wordt door de overheid en in het onderwijs. Het Surinaams-Nederlands als eigen variant wordt soms echter beschouwd als een 'mindere' versie van het Europese Nederlands.
{{Zie ook|Zie ook [[Geschiedenis van Suriname]]}}
Het Nederlands deed zijn intrede in Suriname toen [[Paramaribo]] en de omgeving van [[Nieuw-Amsterdam (Suriname)|Nieuw-Amsterdam]] een [[Nederlandse kolonie]] werden. Na het verlies van [[Nieuw-Nederland]] werd heel Suriname een Nederlandse kolonie (ook het buurland [[Guyana]] en een poosje [[Frans-Guyana]] waren Nederlands, zie [[Nederlands-Guiana]]). Het Nederlands werd steeds meer de omgangstaal tussen de plaatselijke bevolking ([[inheemse Surinamers]]), de Nederlandse gezaghebbers en de [[slavernij|slaven]] ([[Afro-Surinamers]]). In 1876 werd het Nederlands officieel als schooltaal ingevoerd.


Na de komst van de [[Hindoestanen|Hindostaanse]] en de [[Javaanse Surinamers|Javaanse]] contractarbeiders aan het einde van de negentiende eeuw werd het Nederlands door deze bevolkingsgroepen opgepikt.
==Status==
{{Zie ook|Zie ook [[Nederlands in Suriname]] voor de status van het Nederlands in Suriname in het algemeen}}
In Suriname worden zo'n twintig talen gesproken (zie [[Talen van Suriname]]). Uit een onderzoek, gedaan door de Nederlandse Taalunie, blijkt dat 60% van de Surinaamse bevolking het Nederlands als moedertaal heeft.<ref>{{Citeer web|url=https://taalunie.org/publicaties/134/taalonderzoek-in-nederland-vlaanderen-en-suriname-2005|titel=Taalonderzoek in Nederland, Vlaanderen en Suriname (2005) - Taalunie|bezochtdatum=2021-05-23|werk=taalunie.org|taal=nl}}</ref> Het Nederlands heeft dus een sterke positie in Suriname, zeker in de meer formele domeinen, zoals het [[onderwijs]], [[overheid]], en [[massacommunicatie|media]]. Het Nederlands is officieel de enige taal die op school gebruikt mag worden.<ref name="taalschrift" /> Onder elkaar in minder formele contexten spreken de meeste Surinamers echter [[Sranantongo]] - de informele [[lingua franca]] van het land.


== Surinaams-Nederlands ==
Surinaams-Nederlands wordt soms beschouwd als een 'minder goede' variëteit van het [[Nederlands in Nederland|Europese Nederlands]]. Dit komt voort uit het feit dat het Europees Nederlands tijdens de [[Suriname (kolonie)|koloniale periode]] als de standaardtaal werd aangevoerd. Vooral de oudere generaties zien de Europese variëteit nog steeds als de 'correcte' variëteit. De jongere generaties zijn echter trots op de varianten die het Surinaams-Nederlands heeft, en willen niet meer spreken als de vroegere overheerser.<ref name=":0">{{Citeer boek|titel=De Vele Gezichten van het Nederlands - een inleiding tot de variatietaalkunde|auteurlink=|auteur=Gert de Sutter (red.)|medeauteurs=|taal=nl|url=https://www.goodreads.com/book/show/36475820-de-vele-gezichten-van-het-nederlands-in-vlaanderen?ac=1&from_search=true|uitgever=Acco|datum=|pagina's=|ISBN=}}</ref> In het wetenschappelijk onderzoek is het Surinaams-Nederlands lang verwaarloosd. Zo is er bijvoorbeeld meer onderzoek gedaan naar het Sranan, een andere Surinaamse taal. De laatste jaren zijn echter pogingen gedaan om hier verandering in te brengen, en de interesse in het Surinaams-Nederlands stijgt.<ref name="warme trui">Neerlandistiek, "''[http://www.neerlandistiek.nl/2016/11/een-warme-trui-voor-het-surinaams-nederlands/ Een warme trui voor het Surinaams-Nederlands]''" (23 november 2016)</ref><ref>Neerlandistiek, "''[http://www.neerlandistiek.nl/2016/09/surinaams-nederlands-wordt-beter-beschreven/ ‘Surinaams-Nederlands wordt beter beschreven’]''" (23 september 2016)</ref>
{{Zie hoofdartikel|Surinaams-Nederlands}}
Suriname heeft nu zijn eigen [[variëteit (taalkunde)|variëteit]] van het Nederlands, het [[Surinaams-Nederlands]]. Dit mag niet gekenschetst worden als een gebrekkig [[Standaardnederlands]], maar is een volwaardige variant van het Nederlands, zoals het [[Belgisch-Nederlands]] en het [[Nederlands-Nederlands]] dat ook zijn. Wel vertoont ze een grote beïnvloeding door andere in Suriname gesproken talen.


Het Surinaams-Nederlands verschilt op meerdere domeinen van het Standaardnederlands. Qua [[uitspraak (taal)|uitspraak]] is vooral de [[bilabiaal|bilabiale]] ''w'' bekend. Qua [[woordenschat]] kent het Surinaams-Nederlands een groot aantal [[leenwoord]]en en [[leenvertaling|-vertalingen]] uit andere in Suriname gesproken talen, vooral uit het [[Sranantongo|Sranan]]. Daarnaast kent het echter ook enkele eigen creaties en heeft sommige woorden behouden die in het Europees-Nederlands verloren zijn gegaan. Ook de [[grammatica]] is licht verschillend. Zo zijn sommige [[lidwoord|lid-]] en [[verwijswoord]]en anders en hebben de hulpwerkwoorden ''gaan'' en ''komen'' andere functies dan in het Europees Nederlands. Zelfs de [[woordvolgorde]] is soms anders.
Op 12 december 2003<ref name="taalschrift">Taalschrift, "[http://taalschrift.org/reportage/000466.html Nederlands met een kleurtje]" (26 januari 2004)</ref> werd in [[Brussel (stad)|Brussel]] een [[associatieverdrag]] tussen Suriname en de [[Nederlandse Taalunie]] ondertekend. Sinds 2004 is Suriname geassocieerd lid van de Taalunie en sinds begin 2005 beschikt het [[Algemeen Secretariaat van de Taalunie]] over een medewerker in [[Paramaribo]].<ref>Taalunie.org, "''[http://over.taalunie.org/organisatie/samenwerking-tussen-nederlandse-taalunie-en-suriname Suriname, lid van de Taalunie]''"</ref> Suriname is dus lid van de Taalunie, waardoor het de officiële status als variëteit van het Nederlands krijgt. Hierdoor is het in theorie even gewichtig als het Nederlands-Nederlands en het Belgisch-Nederlands. Na het associatieverdrag werden veel typisch Surinaams-Nederlandse woorden toegevoegd aan het [[Groene Boekje]].<ref name=":0" />


Bijna alle inwoners van Suriname die het Nederlands machtig zijn spreken Surinaams-Nederlands en de Surinamers zijn ook trots op hun eigen variëteit. Officieel wordt de variant echter nog niet erkend. Op scholen wordt er wel gebruik gemaakt van het Surinaams-Nederlands alsook het Europees-Nederlands.
== Kenmerken ==
Het Surinaams-Nederlands verschilt op verschillende vlakken (uitspraak, woordenschat, grammatica) van het Europese Nederlands. De meeste van die verschillen zijn te verklaren door invloed van andere in Suriname gesproken talen, zoals het Sranan.


== Wettelijke taalregulering ==
Wel moet opgemerkt worden dat er niet echt sprake is van één Surinaams-Nederlands. Het Surinaams-Nederlands is eerder een continuüm, met aan de ene kant een zeer sterk door andere talen beïnvloede vorm en aan de andere kant een zeer dicht bij het Standaardnederlands liggende vorm.<ref name="UniBerlin" /> Dit kan vergeleken worden met de situatie van het [[Belgisch-Nederlands]], dat één de ene kant een variëteit heeft die nauw aansloot bij het Nederlands-Nederlands, en aan de andere kant variëteiten die sterk aansluiten bij de regionale Belgische dialecten.<ref name=":0" />
Suriname kent geen taalwet. Wel staan er opmerkingen over taal in andere wetten: de Veiligheidswet (1947), het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering (1935), het Burgerlijk Wetboek (1859), de Wet Coöperatieve Verenigingen 1944. In de Grondwet van 1987 staat:
:Artikel 8
::2) Niemand mag op grond van zijn geboorte, geslacht, ras, taal, godsdienst, afkomst, educatie, politieke overtuiging, economische positie of sociale omstandigheden of enige andere status gediscrimineerd worden.


Anders gezegd de officiële taal van de voormalige kolonie, het Nederlands, wordt niet in de Grondwet vastgelegd. Volksvertegenwoordigers in [[De Nationale Assemblée]] drukken zich echter bijna altijd in het Nederlands, een enkele maal in het [[Sranantongo]], maar de wetten worden enkel in het Nederlands uitgewerkt en gepubliceerd. In de jurisprudentie van rechtbanken komen echter wel Surinaams-Nederlandse taalelementen voor.
=== Uitspraak ===
Het bekendste<ref name="masterproef" /> uitspraakverschil tussen het Surinaams-Nederlands en het Europees Nederlands is de [[bilabiaal|bilabiale]] uitspraak van de ''w''. Deze klank komt ook in het Standaardnederlands voor, bijvoorbeeld aan het einde van het woord ''eeuw''. Voor Nederlanders en Vlamingen klinkt hij vaak als ''oe''. Om het Surinaams-Nederlands schriftelijk weer te geven gebruikt men dan ook soms "oew" ("Oewaar oewoon jij?"). Er zijn mensen die beweren dat deze uitspraak ontstaat door de dikkere lippen van Afro-Surinamers. Dit is echter niet waar. Ten eerste spreken ook andere Surinamers, zoals [[Hindoestanen]] en [[Javaanse Surinamers|Javanen]], de ''w'' zo uit; ten tweede komt zo'n ''w'' ook voor in Europese talen (zoals het Engels) en zelfs in sommige Europese dialecten van het Nederlands (bijvoorbeeld bij sommige Limburgers).<ref name="vanOostendorp">[[Marc van Oostendorp]], "''[http://www.vanoostendorp.nl/fonologie/tongval/t22.html De Surinaamse w]''"</ref>


== De taal van de rechtbanken ==
Naast de ''w'' verschillen ook de Surinaamse ''z'' en de ''v'' van het Standaardnederlands. Zij klinken als, respectievelijk, een ''s'' en een ''f'',<ref name="masterproef">{{Aut|Berends, Wim}} (2016)</ref> een verschuiving die ook in het [[Amsterdams (dialect)|Amsterdams]] voorkomt.<ref name="vanOostendorp" /> De Surinaamse ''r'' is een tongpunt-r, een [[rollende r]] dus.<ref name="UniBerlin" />
In de rechtbanken bepaalt alleen de wet betreffende de oprichting van de advocaatwet (2004) welke taal moet worden gebruikt.
:Artikel 27
::1) Bij de uitoefening van de beroepswerkzaamheden betreffende de vertegenwoordiging en de verdediging van een cliënt in rechte, moet een bezoekende advocaat samenwerken met een in Suriname ingeschreven advocaat, hierna te noemen de samenwerkende advocaat.
::5) De rechter die de leiding heeft van de terechtzitting kan bezoekende advocaten toestaan zich van een andere taal te bedienen dan de Nederlandse, indien hij van mening is dat daardoor een goede rechtsbedeling niet wordt geschaad; hij stelt daarbij als voorwaarde dat van een tolk gebruik wordt gemaakt.


Dit betekent dat het Nederlands de taal van de rechtspraak is. In de praktijk worden de meeste talen van het land mondeling gebruikt, waaronder Nederlands, Sranantongo, [[Sarnami]] en Surinaams-[[Javaans]]. Toch oordelen rechters alleen in het Nederlands en de juridische documenten zijn alleen daarin geredigeerd en beschikbaar.
Naast deze klankverschillen is er ook een verschil qua [[intonatie (spraak)|intonatie]]. In het Europees Nederlands daalt de toon aan het einde van een mededelende zin, in het Surinaams-Nederlands niet. Een gewone mededeling van een Surinamer kan hierdoor voor een Vlaming of Nederlander licht verontwaardigd klinken. Vooral aan de intonatie is de invloed van inheemse Surinaamse talen te horen<ref name="masterproef" />


De wet tot vaststelling van de burgerlijke rechtsvordering (1935) is nog steeds geldend en daarmee is het mogelijk dat de rechtbank iemand machtigt om een andere taal te hanteren mits een Nederlandse vertaling beschikbaar komt:
=== Woordenschat ===
:Artikel 312c
{{Zie ook|Zie ook [[Lijst van verschillen tussen het Nederlands in Nederland, Suriname en Vlaanderen]]}}
::2) De kantonrechter kan legalisatie van het afschrift van de beslissing of de authentieke akte en van de overige in het eerste lid bedoelde stukken verlangen.
Het Surinaams-Nederlands heeft veel [[leenwoord]]en en [[leenvertaling]]en opgenomen uit de andere talen die door de Surinaamse bevolking worden gesproken, vooral uit het Sranantongo. Voorbeelden zijn ''[[wikt:zwamp|zwamp]]'' ("[[moeras]]")<ref>Etymologiebank.nl, "''[http://www.etymologiebank.nl/trefwoord/zwamp zwamp]''"</ref>, ''[[wikt:slijsen|slijsen]]'' ("in plakjes snijden")<ref name="UniBerlin" /> en ''[[wikt:zoetolie|zoetolie]]'' ("[[slaolie]]" van ''sweet oil'')<ref name="UniBerlin" /> uit het [[Engels]], ''[[wikt:massen|massen]]'' ("stampen")<ref name="UniBerlin" />, ''lontai'' ("[[piment]]")<ref name="UniBerlin" /> en ''[[wikt:alesi|aleisi]]'' ("[[rijst]]")<ref name="UniBerlin" /> uit het Sranantongo, ''[[wikt:doekoe|duku]]'' ("geld", van ''dhuku'')<ref name="taalschrift" /> uit het [[Sarnami Hindoestani]] en ''[[wikt:bacove|bacove]]'' ("[[banaan (vrucht)|banaan]]"<ref group="noot">In Suriname is een ''banaan'' wat men in Vlaanderen en Nederland een ''[[bakbanaan]]'' zou noemen, een vrucht die eerst nog bereiding behoeft. De "gewone", onmiddellijk te verteren banaan wordt ''bacove'' genoemd.</ref>)<ref>Algemeen Nederlands Woordenboek, "''[http://anw.inl.nl/article/bacove bacove]''"</ref> uit het [[Portugees]]. Daarnaast kent het Surinaams-Nederlands enkele eigen creaties, zoals ''[[wikt:kousenband|kousenband]]'' (als aanduiding voor de boonsoort ''[[Kousenband (plant)|Vigna unguiculata]]''), ''[[wikt:slaappak|slaappak]]'' ("[[pyjama]]") en ''[[wikt:verhaalboek|verhaalboek]]'' ("[[roman (literatuur)|roman]]") en heeft sommige woorden bewaard die in het Europees Nederlands soms verloren zijn gegaan, zoals ''[[wikt:wied|wied]]'' ("[[onkruid]]")<ref>Etymologiebank.nl, "''[http://www.etymologiebank.nl/trefwoord/wied wied]''"</ref>, ''[[wikt:bekken|bekken]]'' ("wasteil") en ''[[wikt:schaften|schaften]]'' ("lunchpauze houden").<ref name="UniBerlin">[[Vrije Universiteit Berlijn]], departement [[Neerlandistiek]], "''[http://neon.niederlandistik.fu-berlin.de/nl/nedling/langvar/surinam Het Nederlands in de wereld: Suriname]''"</ref>
Hij kan tevens eisen, dat de beslissing of de authentieke akte en de overige overgelegde stukken worden vertaald in het Nederlands, en dat deze vertaling voor eensluidend wordt verklaard, hetzij door een in Suriname toegelaten beëdigde vertaler, hetzij door een beëdigde vertaler toegelaten in het land waar de beslissing of de authentieke akte is gegeven of verleden, hetzij door de diplomatieke of consulaire vertegenwoordiger van bedoeld land in Suriname.


== De talen van de overheid ==
Door de [[Geschiedenis van de Surinamers in Nederland|immigratie van grote aantallen Surinamers naar Nederland]] zijn enkele woorden uit het Surinaams-Nederlands opgenomen in het [[Nederlands in Nederland]] of althans vertrouwd geworden voor veel Nederlanders. Enkele voorbeelden zijn ''kousenband'', ''buitenvrouw'' ("maîtresse"), ''[[roti (gerecht)|roti]]'' (een gerecht) en ''[[schaafijs]]'' (een soort [[consumptie-ijs]]). Ook zijn veel woorden in de [[straattaal]] en het [[Murks]] opgenomen.
Binnen het overheidsapparaat wordt zowel Nederlands als Sranantongo gebruikt, echter praktisch uitsluitend in de mondelinge communicatie. De officiële documenten van de verschillende ministeriële afdelingen zijn alleen in het Nederlands geschreven.
:Artikel 1613 j
::1) Een door de werkgever vastgesteld reglement is voor de werknemer slechts verbindend, indien het in de Nederlandse taal is vastgesteld en indien de werknemer schriftelijk heeft verklaard zich met dat reglement te verenigen en indien tevens is voldaan aan de navolgende vereisten:
:::1°. dat een volledig exemplaar van het reglement kosteloos door of vanwege de werkgever aan de werknemer is verstrekt;
:::2°. dat door of vanwege de werkgever een door deze ondertekend volledig exemplaar van het reglement ter inzage voor een ieder is nedergelegd ter griffie van de Kantonrechter, binnen welks rechtsgebied de onderneming, in welke het reglement geldt, gevestigd is;
:::3°. dat een volledig exemplaar van het reglement op een voor de werknemer gemakkelijk toegankelijke plaats, zo mogelijk in het arbeidslokaal, zodanig opgehangen is en blijft, dat het duidelijk leesbaar is.


Weinig wetsteksten geven het specifieke gebruik van een taal in een bijzondere situatie. Artikel 1613j van het Burgerlijk Wetboek (Burgerlijk Wetboek) 1859, nog altijd rechtsgeldig. Dit artikel bepaalt dat een werkgever die regelgeving heeft ontwikkeld voor zijn medewerkers, dit in het Nederlands moet kenbaar maken aan zijn medewerkers, op straffe van nietigheid:
In 1989 werd het "Woordenboek van het Surinaams-Nederlands" opgesteld door J. van Donselaar. Hierin worden woorden aangetroffen als ''geslagen vijanden'' ("gezworen vijanden"), ''getrouwde vrouw'' ("wettige echtgenoot"), ''[[wikt:schoonbroer|schoonbroer]]'' ("[[zwager]]", ook gebruikt in [[Vlaanderen]] en (als ''skoonbroer'') in [[Zuid-Afrika]] en [[Namibië]] gebruikelijk) en ''[[wikt:voeteren|voeteren]]'' ("lopen").
:4) Elk beding, strijdig met enige bepaling van dit artikel, is nietig.


De officiële status van het Nederlands ligt dus ook wettelijk vast, het gebruik ervan is verplicht in juridische zin, al zijn er situaties mogelijk waarin een andere taal wordt gebruikt.
=== Grammatica ===
De afwijkende woordenschat is het best gekende aspect van het Surinaams-Nederlands en ook dat waar het meeste onderzoek naar verricht is. Het Surinaams-Nederlands verschilt echter ook qua [[grammatica]] van het Standaardnederlands, onder andere door ander gebruik van [[lidwoord]]en en [[voornaamwoord]]en, ander gebruik van [[hulpwerkwoord]]en en soms zelfs een afwijkende [[woordvolgorde]].
 
==== "kleine woorden" ====
Het lidwoord ''de'' wordt in het Surinaams-Nederlands vaak vervangen door ''die'' ("Ik kom zo Rudy, zet die melk op het vuur."). Dit is een oud fenomeen; het werd al in 1765 door [[Pieter van Dyk]] vermeld. Ook worden lidwoorden weleens weggelaten in het Surinaams-Nederlands, bijvoorbeeld: "Luister, voordat ik kans mis je te zeggen."<ref name="grammatica">{{Aut|van der Sijs, Nicole}} (2014)</ref>
 
Kleine, niet strikt noodzakelijke woorden (vaak loze woorden zoals ''het'', ''dat'' of ''er'') worden in het algemeen nog al eens weggelaten in het Surinaams-Nederlands, hoewel zeker niet altijd. Men zegt bijvoorbeeld "Ik weet niet." i.p.v. "Ik weet het niet.", of "Ik heb geen zin in." i.p.v. "Ik heb er geen zin in."<ref name="grammatica" /> Ook [[Wederkerend voornaamwoord|wederkerende voornaamwoorden]] worden soms weggelaten. Men zegt bijvoorbeeld "Hij verbeeldt dat hij kan voetballen" i.p.v. "Hij verbeeldt zich dat hij kan voetballen."<ref name="UniBerlin" /> Het zijn echter niet uitsluitend [[verwijswoord]]en die wegvallen. Het woord ''heen'' in "Waar ga je heen?" valt ook weleens weg. Men zegt dan "Waar ga je?"<ref name="grammatica" />
 
Ook het woord ''dat'' dat een [[bijzin]] inleidt wordt soms weggelaten ("Ik geloof hij hoorde het al"), maar ook soms toegevoegd wanneer een bijzin wordt ingeleid door een vraagwoord ("die plaats waar dat hij is gaan schuilen").<ref name="grammatica" />
 
Daarnaast bestaan in het Surinaams-Nederlands twee eigen voornaamwoorden: ''dat ding'' voor "dat, het" en ''die mannen'' voor "zij, ze". Deze constructies kunnen dus ook naar abstracte ideeën verwijzen en niet enkel naar een ding of bepaalde mannen, zoals in het Standaardnederlands.<ref name="grammatica" /> Een voorbeeld is de uitspraak "Och kind, dat ding was zo streng." van een oudere [[boeroes|boeroe]]-vrouw. Hierin slaat ''dat ding'' op haar opvoeding, jeugd en leven in het algemeen.<ref>{{Citeer boek| achternaam = Sitalsing| voornaam = Karin| datum = 2016| titel = Boeroes, een familiegeschiedenis van witte Surinamers| hoofdstuk = mi kondre tru, mi lobi ju - Anne Marie Loor, 1938| uitgever = Atlas Contact| plaats = Amsterdam/Antwerpen| ISBN = 978 90 450 3084 5| NUR = 320| bezochtdatum = 14 februari 2017| pagina's = blz. 161| taal = nl}}</ref> Daarnaast wordt ''die... van'' gebruikt in plaats van een [[bezittelijk voornaamwoord]] zoals ''me'' of ''haar''. Men zegt dus "die vrouw van me" i.p.v. "mijn vrouw", of "die jongens en meisjes van haar" i.p.v. "haar kinderen".<ref name="grammatica" />
 
Daarnaast gebruikt het Surinaams-Nederlands op sommige plaatsen de beklemtoonde versie van een voornaamwoord (bv: ''mij'', ''jou'') waar het Standaardnederlands een onbeklemtoonde vorm (bv: ''me'', ''je'') zou gebruiken.
 
==== werkwoorden ====
Het [[werkwoord]] ''gaan'' wordt in het Surinaams-Nederlands als [[hulpwerkwoord]] voor de [[toekomende tijd]] gebruikt. Dat kan ook in het Standaardnederlands, maar dan in een veel beperktere context: ''gaan'' kan deze functie enkel hebben als er sprake is van een bewuste intentie ("Hij gaat zijn examen leren.") In Suriname heeft het woord veel meer de functie van een echt hulpwerkwoord. Men gebruikt bijvoorbeeld zinnen zoals "U gaat het niet vinden." en het wordt zelfs gebruikt in combinatie met andere hulpwerkwoorden, zoals ''kunnen'' of ''moeten'' ("Ik ga kijken wat ik voor je ga kunnen doen.") Zo wordt bijvoorbeeld het feit dat een handeling langere tijd duurt, uitgedrukt met ''gaan staan'', bijvoorbeeld: "Nadat hij was gaan staan boomschudden."<ref name="grammatica" />
 
Ook wordt het woord ''gaan'' in het Surinaams-Nederlands vaak gebruikt ter vervanging van de passieve zin. Men zegt bijvoorbeeld "Het kind gaat dopen." i.p.v. "Het kind wordt gedoopt."<ref name="grammatica" />
 
Naast ''gaan'' wordt ook ''komen'' op een andere manier gebruikt dan in het Standaardnederlands, bijvoorbeeld in zinnen als "Wanneer regen zich liet komen vallen."<ref name="grammatica" />
 
Het Surinaams-Nederlands gebruikt daarnaast soms [[intransitief werkwoord|intransitieve werkwoorden]] op een [[transitief werkwoord|transitieve]] manier. Men zegt "iemand schreeuwen" i.p.v. "tegen iemand schreeuwen."<ref name="UniBerlin" />
 
Voor sommige uitdrukkingen met dezelfde betekenis worden andere woorden gebruikt, bijvoorbeeld "hoe je het wendt of keert" is in Suriname "hoe je het draait of keert".
 
== Externe links ==
* [http://taalunieversum.org/inhoud/suriname/documentaire ''Ver weg of dichtbij? Het Nederlands op Surinaamse scholen''], documentaire gemaakt ter gelegenheid van de toetreding van Suriname tot de Taalunie.


== Zie ook ==
== Zie ook ==
* [[Talen in Suriname]]
* [[Talen in Suriname]]
* [[Nederlands in Suriname]]
* [[Lijst van verschillen tussen het Nederlands in Nederland, Suriname en Vlaanderen]]
* [[Nederlandse Taalunie]]


== Externe link ==
{{Appendix|2=
* [https://www.dbnl.org/tekst/_han001200701_01/_han001200701_01_0038.php Lila Gobardha-Rambocus - Nederlands in Suriname, een geslaagd resultaat van taalpolitiek]
'''Bronnen'''
 
* {{Citeer tijdschrift|van der Sijs|Nicoline|datum=2014|url=http://www.taalunieversum.org/sites/tuv/files/downloads/Nicoline%20van%20der%20Sijs%20-%20Surinaams-Nederlands.pdf|titel=‘Laat-me-er-dit-van-zeggen’ - Grammaticale bijzonderheden van het Surinaams-Nederlands|tijdschrift=[[Onze Taal]]|jaargang=83|pp=314-316|taal=nl}}
{{Navigatie Nederlands}}
* {{Aut|Berends, Wim}}, 2016, ''Vernieuwde visies op het Surinaams-Nederlands en Taalbeleid in het secundair onderwijs'', Masterproef tot het behalen van de graad Master of Science aan de Anton de Kom universiteit
{{Appendix}}
'''Referenties'''
{{References}}
'''Noten'''
{{References|group=noot}}
}}


[[Categorie:Variëteit van het Nederlands]]
[[Categorie:Variëteit van het Nederlands]]
[[Categorie:Taal in Suriname]]
[[Categorie:Taal in Suriname]]

Huidige versie van 1 jan 2025 om 04:46

Nederlands wereldwijd
België Nederland Suriname Aruba Curaçao Sint Maarten Bonaire Sint Eustatius Saba

Nederlands:

Nederlandse creoolse talen:

Portaal  Portaalicoon  Nederlands

In Suriname wordt een variëteit van het Nederlands gesproken, het Surinaams-Nederlands. Surinaams-Nederlands is dus geen andere taal dan het Standaardnederlands, maar een variëteit zoals ook het Belgisch-Nederlands en het Nederlands-Nederlands dat zijn.

De variëteit verschilt op meerdere vlakken van het Europees Nederlands. Er zijn verschillen op vlak van uitspraak, woordenschat, en grammatica. Veel van deze verschillen zijn te verklaren doordat het Surinaams-Nederlands werd (en wordt) beïnvloed door andere in Suriname gesproken talen, in totaal twintig.

De status van het Nederlands in Suriname is die van de officiële landstaal. Het is de taal die gebruikt wordt door de overheid en in het onderwijs. Het Surinaams-Nederlands als eigen variant wordt soms echter beschouwd als een 'mindere' versie van het Europese Nederlands.

Status

Zie ook Nederlands in Suriname voor de status van het Nederlands in Suriname in het algemeen

In Suriname worden zo'n twintig talen gesproken (zie Talen van Suriname). Uit een onderzoek, gedaan door de Nederlandse Taalunie, blijkt dat 60% van de Surinaamse bevolking het Nederlands als moedertaal heeft.[1] Het Nederlands heeft dus een sterke positie in Suriname, zeker in de meer formele domeinen, zoals het onderwijs, overheid, en media. Het Nederlands is officieel de enige taal die op school gebruikt mag worden.[2] Onder elkaar in minder formele contexten spreken de meeste Surinamers echter Sranantongo - de informele lingua franca van het land.

Surinaams-Nederlands wordt soms beschouwd als een 'minder goede' variëteit van het Europese Nederlands. Dit komt voort uit het feit dat het Europees Nederlands tijdens de koloniale periode als de standaardtaal werd aangevoerd. Vooral de oudere generaties zien de Europese variëteit nog steeds als de 'correcte' variëteit. De jongere generaties zijn echter trots op de varianten die het Surinaams-Nederlands heeft, en willen niet meer spreken als de vroegere overheerser.[3] In het wetenschappelijk onderzoek is het Surinaams-Nederlands lang verwaarloosd. Zo is er bijvoorbeeld meer onderzoek gedaan naar het Sranan, een andere Surinaamse taal. De laatste jaren zijn echter pogingen gedaan om hier verandering in te brengen, en de interesse in het Surinaams-Nederlands stijgt.[4][5]

Op 12 december 2003[2] werd in Brussel een associatieverdrag tussen Suriname en de Nederlandse Taalunie ondertekend. Sinds 2004 is Suriname geassocieerd lid van de Taalunie en sinds begin 2005 beschikt het Algemeen Secretariaat van de Taalunie over een medewerker in Paramaribo.[6] Suriname is dus lid van de Taalunie, waardoor het de officiële status als variëteit van het Nederlands krijgt. Hierdoor is het in theorie even gewichtig als het Nederlands-Nederlands en het Belgisch-Nederlands. Na het associatieverdrag werden veel typisch Surinaams-Nederlandse woorden toegevoegd aan het Groene Boekje.[3]

Kenmerken

Het Surinaams-Nederlands verschilt op verschillende vlakken (uitspraak, woordenschat, grammatica) van het Europese Nederlands. De meeste van die verschillen zijn te verklaren door invloed van andere in Suriname gesproken talen, zoals het Sranan.

Wel moet opgemerkt worden dat er niet echt sprake is van één Surinaams-Nederlands. Het Surinaams-Nederlands is eerder een continuüm, met aan de ene kant een zeer sterk door andere talen beïnvloede vorm en aan de andere kant een zeer dicht bij het Standaardnederlands liggende vorm.[7] Dit kan vergeleken worden met de situatie van het Belgisch-Nederlands, dat één de ene kant een variëteit heeft die nauw aansloot bij het Nederlands-Nederlands, en aan de andere kant variëteiten die sterk aansluiten bij de regionale Belgische dialecten.[3]

Uitspraak

Het bekendste[8] uitspraakverschil tussen het Surinaams-Nederlands en het Europees Nederlands is de bilabiale uitspraak van de w. Deze klank komt ook in het Standaardnederlands voor, bijvoorbeeld aan het einde van het woord eeuw. Voor Nederlanders en Vlamingen klinkt hij vaak als oe. Om het Surinaams-Nederlands schriftelijk weer te geven gebruikt men dan ook soms "oew" ("Oewaar oewoon jij?"). Er zijn mensen die beweren dat deze uitspraak ontstaat door de dikkere lippen van Afro-Surinamers. Dit is echter niet waar. Ten eerste spreken ook andere Surinamers, zoals Hindoestanen en Javanen, de w zo uit; ten tweede komt zo'n w ook voor in Europese talen (zoals het Engels) en zelfs in sommige Europese dialecten van het Nederlands (bijvoorbeeld bij sommige Limburgers).[9]

Naast de w verschillen ook de Surinaamse z en de v van het Standaardnederlands. Zij klinken als, respectievelijk, een s en een f,[8] een verschuiving die ook in het Amsterdams voorkomt.[9] De Surinaamse r is een tongpunt-r, een rollende r dus.[7]

Naast deze klankverschillen is er ook een verschil qua intonatie. In het Europees Nederlands daalt de toon aan het einde van een mededelende zin, in het Surinaams-Nederlands niet. Een gewone mededeling van een Surinamer kan hierdoor voor een Vlaming of Nederlander licht verontwaardigd klinken. Vooral aan de intonatie is de invloed van inheemse Surinaamse talen te horen[8]

Woordenschat

Zie ook Lijst van verschillen tussen het Nederlands in Nederland, Suriname en Vlaanderen

Het Surinaams-Nederlands heeft veel leenwoorden en leenvertalingen opgenomen uit de andere talen die door de Surinaamse bevolking worden gesproken, vooral uit het Sranantongo. Voorbeelden zijn zwamp ("moeras")[10], slijsen ("in plakjes snijden")[7] en zoetolie ("slaolie" van sweet oil)[7] uit het Engels, massen ("stampen")[7], lontai ("piment")[7] en aleisi ("rijst")[7] uit het Sranantongo, duku ("geld", van dhuku)[2] uit het Sarnami Hindoestani en bacove ("banaan"[noot 1])[11] uit het Portugees. Daarnaast kent het Surinaams-Nederlands enkele eigen creaties, zoals kousenband (als aanduiding voor de boonsoort Vigna unguiculata), slaappak ("pyjama") en verhaalboek ("roman") en heeft sommige woorden bewaard die in het Europees Nederlands soms verloren zijn gegaan, zoals wied ("onkruid")[12], bekken ("wasteil") en schaften ("lunchpauze houden").[7]

Door de immigratie van grote aantallen Surinamers naar Nederland zijn enkele woorden uit het Surinaams-Nederlands opgenomen in het Nederlands in Nederland of althans vertrouwd geworden voor veel Nederlanders. Enkele voorbeelden zijn kousenband, buitenvrouw ("maîtresse"), roti (een gerecht) en schaafijs (een soort consumptie-ijs). Ook zijn veel woorden in de straattaal en het Murks opgenomen.

In 1989 werd het "Woordenboek van het Surinaams-Nederlands" opgesteld door J. van Donselaar. Hierin worden woorden aangetroffen als geslagen vijanden ("gezworen vijanden"), getrouwde vrouw ("wettige echtgenoot"), schoonbroer ("zwager", ook gebruikt in Vlaanderen en (als skoonbroer) in Zuid-Afrika en Namibië gebruikelijk) en voeteren ("lopen").

Grammatica

De afwijkende woordenschat is het best gekende aspect van het Surinaams-Nederlands en ook dat waar het meeste onderzoek naar verricht is. Het Surinaams-Nederlands verschilt echter ook qua grammatica van het Standaardnederlands, onder andere door ander gebruik van lidwoorden en voornaamwoorden, ander gebruik van hulpwerkwoorden en soms zelfs een afwijkende woordvolgorde.

"kleine woorden"

Het lidwoord de wordt in het Surinaams-Nederlands vaak vervangen door die ("Ik kom zo Rudy, zet die melk op het vuur."). Dit is een oud fenomeen; het werd al in 1765 door Pieter van Dyk vermeld. Ook worden lidwoorden weleens weggelaten in het Surinaams-Nederlands, bijvoorbeeld: "Luister, voordat ik kans mis je te zeggen."[13]

Kleine, niet strikt noodzakelijke woorden (vaak loze woorden zoals het, dat of er) worden in het algemeen nog al eens weggelaten in het Surinaams-Nederlands, hoewel zeker niet altijd. Men zegt bijvoorbeeld "Ik weet niet." i.p.v. "Ik weet het niet.", of "Ik heb geen zin in." i.p.v. "Ik heb er geen zin in."[13] Ook wederkerende voornaamwoorden worden soms weggelaten. Men zegt bijvoorbeeld "Hij verbeeldt dat hij kan voetballen" i.p.v. "Hij verbeeldt zich dat hij kan voetballen."[7] Het zijn echter niet uitsluitend verwijswoorden die wegvallen. Het woord heen in "Waar ga je heen?" valt ook weleens weg. Men zegt dan "Waar ga je?"[13]

Ook het woord dat dat een bijzin inleidt wordt soms weggelaten ("Ik geloof hij hoorde het al"), maar ook soms toegevoegd wanneer een bijzin wordt ingeleid door een vraagwoord ("die plaats waar dat hij is gaan schuilen").[13]

Daarnaast bestaan in het Surinaams-Nederlands twee eigen voornaamwoorden: dat ding voor "dat, het" en die mannen voor "zij, ze". Deze constructies kunnen dus ook naar abstracte ideeën verwijzen en niet enkel naar een ding of bepaalde mannen, zoals in het Standaardnederlands.[13] Een voorbeeld is de uitspraak "Och kind, dat ding was zo streng." van een oudere boeroe-vrouw. Hierin slaat dat ding op haar opvoeding, jeugd en leven in het algemeen.[14] Daarnaast wordt die... van gebruikt in plaats van een bezittelijk voornaamwoord zoals me of haar. Men zegt dus "die vrouw van me" i.p.v. "mijn vrouw", of "die jongens en meisjes van haar" i.p.v. "haar kinderen".[13]

Daarnaast gebruikt het Surinaams-Nederlands op sommige plaatsen de beklemtoonde versie van een voornaamwoord (bv: mij, jou) waar het Standaardnederlands een onbeklemtoonde vorm (bv: me, je) zou gebruiken.

werkwoorden

Het werkwoord gaan wordt in het Surinaams-Nederlands als hulpwerkwoord voor de toekomende tijd gebruikt. Dat kan ook in het Standaardnederlands, maar dan in een veel beperktere context: gaan kan deze functie enkel hebben als er sprake is van een bewuste intentie ("Hij gaat zijn examen leren.") In Suriname heeft het woord veel meer de functie van een echt hulpwerkwoord. Men gebruikt bijvoorbeeld zinnen zoals "U gaat het niet vinden." en het wordt zelfs gebruikt in combinatie met andere hulpwerkwoorden, zoals kunnen of moeten ("Ik ga kijken wat ik voor je ga kunnen doen.") Zo wordt bijvoorbeeld het feit dat een handeling langere tijd duurt, uitgedrukt met gaan staan, bijvoorbeeld: "Nadat hij was gaan staan boomschudden."[13]

Ook wordt het woord gaan in het Surinaams-Nederlands vaak gebruikt ter vervanging van de passieve zin. Men zegt bijvoorbeeld "Het kind gaat dopen." i.p.v. "Het kind wordt gedoopt."[13]

Naast gaan wordt ook komen op een andere manier gebruikt dan in het Standaardnederlands, bijvoorbeeld in zinnen als "Wanneer regen zich liet komen vallen."[13]

Het Surinaams-Nederlands gebruikt daarnaast soms intransitieve werkwoorden op een transitieve manier. Men zegt "iemand schreeuwen" i.p.v. "tegen iemand schreeuwen."[7]

Voor sommige uitdrukkingen met dezelfde betekenis worden andere woorden gebruikt, bijvoorbeeld "hoe je het wendt of keert" is in Suriname "hoe je het draait of keert".

Externe links

Zie ook

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen

Referenties

  1. º (nl) Taalonderzoek in Nederland, Vlaanderen en Suriname (2005) - Taalunie. taalunie.org Geraadpleegd op 2021-05-23
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Taalschrift, "Nederlands met een kleurtje" (26 januari 2004)
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 (nl) Gert de Sutter (red.), De Vele Gezichten van het Nederlands - een inleiding tot de variatietaalkunde, Acco
  4. º Neerlandistiek, "Een warme trui voor het Surinaams-Nederlands" (23 november 2016)
  5. º Neerlandistiek, "‘Surinaams-Nederlands wordt beter beschreven’" (23 september 2016)
  6. º Taalunie.org, "Suriname, lid van de Taalunie"
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 7,5 7,6 7,7 7,8 7,9 Vrije Universiteit Berlijn, departement Neerlandistiek, "Het Nederlands in de wereld: Suriname"
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 Berends, Wim (2016)
  9. ↑ 9,0 9,1 Marc van Oostendorp, "De Surinaamse w"
  10. º Etymologiebank.nl, "zwamp"
  11. º Algemeen Nederlands Woordenboek, "bacove"
  12. º Etymologiebank.nl, "wied"
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 13,4 13,5 13,6 13,7 13,8 van der Sijs, Nicole (2014)
  14. º (nl) Sitalsing, Karin, Boeroes, een familiegeschiedenis van witte Surinamers, Atlas Contact, Amsterdam/Antwerpen , 2016. ISBN 978 90 450 3084 5. NUR 320. p. blz. 161 Geraadpleegd op 14 februari 2017.
rel=nofollow

Noten

  1. º In Suriname is een banaan wat men in Vlaanderen en Nederland een bakbanaan zou noemen, een vrucht die eerst nog bereiding behoeft. De "gewone", onmiddellijk te verteren banaan wordt bacove genoemd.
rel=nofollow
rel=nofollow
Overgenomen van "https://nl.wikisage.org/w/index.php?title=Surinaams-Nederlands&oldid=374291"