Tantra

Tantra (Sanskriet: tan = expansie; tra = bevrijding), ook tantrische yoga of tantra yoga genoemd, is de wetenschap die tot geestelijke verruiming en bevrijding leidt. Tantra is een van de esoterische tradities die deel uitmaken van het hindoeïsme, boeddhisme en jaïnisme. In de tantra ligt de nadruk op de ontwikkeling van menselijke sterkte, zowel door middel van meditatie alsook door de directe confrontatie met moeilijke omstandigheden voor het overwinnen van angsten en zwakheden.

Ontwikkeling van de tantra

Er zijn aanwijzingen dat de oorsprong van tantra ligt in de inheemse spiritualiteit van de oorspronkelijke bevolking van India (niet te verwarren met de later geïntroduceerde proto-vedische religie), duizenden jaren voor de huidige jaartelling. Pas veel later zouden de afzonderlijke stromingen tot ontwikkeling komen zoals de jain tantra, boeddhistische tantra, shivottara (post-Shiva) tantra en de poeranische tantra. De boeddhistische versie van de tantra is ontstaan in India in de 3e eeuw na Christus, waarna het zich in de 8e eeuw dankzij o.a. Padmasambhava naar Tibet en het Verre Oosten verspreidde, waar je het nu nog vindt in de vele stromingen van de Vajrayana of Tantrayana ("tantravoertuig").

Tantrapraktijken

Wegens de brede waaier aan praktijken in tantra, is het moeilijk om tantrische praktijken eenduidig te beschrijven. De basispraktijk kan iedere combinatie van de hieronder beschreven elementen omvatten.

Tantra heeft als specifiek ideaal om problemen en obstakels niet uit de weg te gaan, maar verantwoordelijkheid te nemen voor het eigen leven en daarom moeilijkheden en geconditioneerde emoties direct te confronteren en te overwinnen. De geestelijke groei ontstaat door al de eigenschappen en neigingen te transformeren en te richten op het hogere spirituele doel. Om dit doel te bereiken zijn allerlei meditatievormen en ideatie-methoden ontwikkeld. In tegenstelling tot bij de meeste religie is tantra bijna geheel op de praktijk gebaseerd. De filosofie bestaat voor het overgrote deel uit beschrijvingen van de praktijken en kent weinig puur theoretische aspecten.

Bij de oefeningen kan gebruik worden gemaakt van mantra's (speciale klanken), yantra's (speciale vormen) en ideaties op persoonlijke aspecten van het Kosmisch Bewustzijn om zo de microkosmos (individueel bewustzijn) op het hoogste doel, de Macrokosmos (Hoogste of Kosmisch Bewustzijn) te helpen richten. Het uiteindelijke doel is het opgaan van de fundamentele negativiteit (Shakti) in de fundamentele positiviteit (Shiva) door de energie van de kula-kundalini (opgekrulde slang onderin de wervelkolom) naar boven te brengen, waar de samensmelting van de microkosmos met de Macrokosmos kan plaatsvinden in de hoogste chakra. Al naargelang de traditie worden deze praktijken omkleed met diverse ondersteunende praktijken (zoals uit de yoga) om lichaam en geest beter in balans te brengen en te houden. Zeer belangrijk in de tantra is de begeleiding door een ervaren en goed gekwalificeerde leraar.

De oude devadasitraditie van de heilige tempeldans, die voortleeft in de eigentijdse Bharata Natyam, is ook een voorbeeld van een meditatievorm uit de tantra. De goddelijke liefde wordt uitgedrukt in Sringara en Bhakti.

Concentratie op chakra's in het lichaam

Beoefenaars van tantra zien over het algemeen de individuele geest inclusief het lichaam als microkosmos. Volgens de tantra kent het lichaam een reeks van vijf subtiele-energiecentra (chakra is Sanskriet voor wiel of schijf), die de controlepunten zijn van de vijf fundamentele factoren (elementen) die een mens vormgeven. Door speciale oefeningen kunnen die chakra's worden "gezuiverd" en kan het individuele bewustzijn (microkosmos) steeds subtieler worden en daarmee dichter naar de Macrokosmos toegroeien om uiteindelijk zelfverwerkelijking of verlossing te bereiken. De hoogste chakra, de a'jina' chakra, is de zetel van het Hoogste Bewustzijn in het menselijke lichaam.

Tantravormen

Er hebben zich vijf hoofdtakken binnen de tantra ontwikkeld (painca Tantra), elk met zijn eigen specialiteit. Dit zijn de:

1. shaeva tantra of shaevacara
2. shakta tantra of shaktacara
3. vaeshnava/vishnu tantra of vaeshnavacara
4. ganapatya/ganapati tantra of ganapaticara
5. surya tantra of saoracara

Deze vijf tantravormen ontstonden rond 1400 jaar geleden toen de Puranische doctrine opkwam (die het boeddhisme in India zou terugdringen). Van de shaeva (shiva) tantra, de ganapatya tantra en de saora (surya) tantra zijn tegenwoordig nauwelijks nog geschriften bewaard gebleven. Geen van deze tantra cultussen is ooit wijdverbreid geraakt.

Shaeva tantra

Samengevat houdt de Shiva cultus in dat alle naar buiten gerichte levensexpressies naar de innerlijke wereld worden omgebogen om uiteindelijk te culmineren in Shivasamadhi of de eenwording met het Hoogste Wezen. Omdat er nauwelijks meer competente meesters zijn overgebleven, zijn de originele kenmerken van de shaeva tantra verwaterd geraakt. Wel zijn er de afgeleide vormen, zoals de Siddhantacara, Vamacara en Kulacara, die zowel in de hindoe als in de boeddhistische tantra scholen worden beoefend. Ook is er nog de rajadhiraja yoga waarin de zuiverste vorm van de shaeva tantra verwerkt is.

Shakta tantra

Deze cultus legt de nadruk op het transformeren van het statische principe (tamasika shakti) naar het bewegelijke principe (Kalika Shakti) en dat vervolgens weer naar het zuivere principe (Bhaeravi Shakti) en dit tenslotte terugtrekken en samen doen gaan in de spirituele uitstraling (Kaoshiki Shakti of Mahasarasvati).

Vaeshnava tantra

Vishnu is het allesdoordringende principe. Het wezenskenmerk van de Vishnu cultus of Vaeshnavacara is om de allesdoordringende Vishnu te realiseren. Iemand die deze cultus op een devotionele wijze beoefent ziet in alles en iedereen in de wereld Vishnu in plaats van de beperkingen of eigenaardigheden van de diverse individuele uitdrukkingen.

Ganapati tantra

Tot aan de Puranische periode bestond in India nog de verering van de groepsleider zoals in de ganapativada, vinayakavada of ganeshavada. Gedurende de Puranische periode werd deze verering omgevormd tot een echte cultus met de verering van de leider van het universum (het Kosmisch Bewustzijn). In de ganapati tantra probeert men dus de groepsleider of ganapati tevreden te stellen.

Saora tantra

Deze cultus is afkomstig van de Brahmanen van Shakadviipa (tegenwoordige Oezbekistan, Griekse naam Sacdonië). Zij kwamen pas vrij laat naar India en waren astrologen en leraren in de Ayurveda. Saora betekent "iemand die de zonne-god (Surya) vereert". Toen het een echte cultus werd, ging men de zonnegod zien als de Vader (voortbrenger) van het universum. Deze cultus kreeg nauwelijks aanhang in India.

Tantra in het hindoeïsme

Omdat de tantra al duizenden jaren naast de Vedische religie heeft bestaan, zijn allerlei aspecten van de tantra tot het Vedische hindoeïsme (en de Veda's) doorgedrongen. Een onderscheid met het Vedische hindoeïsme is dat de diksha of initiatie open staat voor iedereen, ongeacht iemands afkomst of status en dat er binnen de tantra geen kastes bestaan. Omdat de tantra veel directere methodes kent dan de vedische benaderingswijze en zich buiten het kastenstelsel (met zijn Brahmaanse priesterkaste) beweegt, neemt de tantra een wat aparte plaats in binnen het hindoeïsme. Sjabloon:Hindoeïsme

Tantra in het boeddhisme

De Theravada traditie bevat geen Tantrische elementen. Het Theravada neemt over het algemeen een meer conservatieve houding aan ten aanzien van veranderingen in de inhoud van de originele leer van de Boeddha, en de geschriften waarin deze bewaard zijn gebleven (het Pali Canon). Het Mahayana echter had een meer open attitude tegenover de introductie van nieuwe concepten en geschriften, welke de leer van de Boeddha zouden kunnen aanvullen of verdiepen.

Vanwege de praktische aard van het tantra en omdat ze minder geassocieerd was met de vedische religie, is ze in de derde eeuw door bengaalse boeddhisten in het bengaalse Mahayana boeddhisme geïntegreerd, waarna deze nieuwe vorm van het boeddhisme zich verder verspreidde over India en andere landen. In het boeddhisme vind je de tantra tegenwoordig in het Vajrayana, dat vooral een belangrijke plaats inneemt in het Tibetaans boeddhisme, maar ook te vinden is in China (Chen-Yen) en Japan (Shingon). Het huidige Mahayana, dat in landen als Taiwan en Korea wordt beoefend bevat geen expliciet tantrische elementen. De Tantra is hier veel meer een levenvisie geworden. Zodoende bestaat er een Tantrischtische keuken, manier van architectuur en stedenbouwkunde, opvoeding en didactiek, healing en begeleiding van mensen (Swedana), emotioneel lichaamswerk (Sweda) en de oorspronkele vorm van tantra welk vaak Kum Nye of Tantrananda wordt genoemd.

Rechts-handige en links-handige tantra

Waar de links-handige tantra vindt dat het individu niet gebonden hoeft te zijn aan wat maatschappelijk aanvaardbaar wordt geacht, is dat bij de rechts-handige tantra wel het geval. De soms extreme uitingen van de links-handige tantra verklaren het wantrouwen dat bestaat bij de vedische priesters en binnen de boeddhistische Theravada traditie ten aanzien van alles wat met tantra te maken heeft. In India staat de kleine minderheid van links-handige tantra beoefenaars vrijwel geheel buiten de maatschappij.

In Europa en met name in Nederland is dankzij de seksuele ontremming sinds de jaren '60 van de vorige eeuw een bijzondere aandacht voor een van de deelaspecten van de links-handige tantra ontstaan. In de rechts-handige tantra wordt juist de nadruk gelegd op de beheersing en de transformatie van de voor de spirituele ontwikkeling gevaarlijke seksuele energie.

Zie ook

• Meditatie
• Hindoeïsme
• Yoga
• Sweda
• Swedana
• Dakini

Literatuur

• Discourses on Tantra I & II, Shrii Shrii Anandamurti, 1994, Ananda Marga Publications, ISBN 8172520239
• Dit artikel of een eerdere versie ervan is (gedeeltelijk) vertaald vanaf de Engelstalige Wikipedia, welke onder de GFDL valt. Zie pagina voor de bewerkingsgeschiedenis.