Pedir-expeditie

Leeswaarschuwing

Onderstaande tekst is gebaseerd op bronnen uit de 19de eeuw. (Publieke domein) De tekst geeft hierdoor de zienswijzen van die tijd weer.

Bestand:Het bivak van artillerie en cavalerie.jpg

Bivak van artillerie en cavalerie te Selimoen.

De Pedir-expeditie (Selimoen) was een strafexpeditie van het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger naar Pedir (Atjeh) in 1897 en 1898.

Inleiding

Generaal van der Heijden was er al van overtuigd dat, wilde men geheel Atjeh voorgoed onderwerpen, dan moest Pedir aangepakt worden, de plaats waar vijandelijke elementen altijd het verzet aanspoorden en waar alle strijders voor de Heilige Oorlog bijeen kwamen, inclusief eerder Toekoe Oemar. De Pretendent Sultan te Kemala, gesteund door de geestelijke hoofden en priesters, de zogenaamde oelama's, verenigde de meeste oeloebalangs om zich heen; zelfs Panglima Polèm II, verdreven uit zijn gebied in de XXII Moekims, sloot zich bij hem aan. Op de 12de april 1897 kwamen een groot aantal voorname Toekoe's, oude vijanden van het Nederlandse gouvernement uit Groot Atjeh, namelijk Toekoe Oemar, Panglima Polèm II en Toekoe Tjoet Toengkoeb en daarnaast vele anderen uit Pedir en Gigien, in handen van de pretendent-sultan de eed van trouw afleggen en werd daarmee beloofd krachtig mee te helpen in de oorlog. Pedir zelf bestond uit een streek aan de noordoostkust van Atjeh, bestaande uit een brede vallei, 40 kilometer diep en in het midden 40 kilometer breed; zij was ten westen begrensd door een ongeveer 400 meter hoge heuvelrug, die haar van de Atjeh-rivier scheidde en ten oosten door heuvels van 300 meter hoogte, die de waterscheiding vormden met het stroomgebied van de rivier van Ajer Leboe. Dwars door deze vallei liep een grote rivier met weinig of geen bochten, de Kroeng Pedir. Een van de doelen van de Pedir-expeditie was om een verbinding te maken van Selimoen langs Reung-Reung en van daar over de grensscheiding naar Pedir en Segli (40 kilometer) om de Atjeh Tram tot die post bij het strand door te trekken.

Bestand:Groep van officierne in het voorlopige kampement te Selimoen.jpg

In de onderste rij zitten: eerste luitenant adjudant H.J. van Bremen, tweede luitenant kwartiermeester H. van der Palm, en eerste luitenant M.J.M. van Woerkom. In de middelste rij: kapitein P.A.J. Veerman (overleden in 1897 aan malaria), luitenant-kolonel H.C. Moorrees, kapitein L. Gout en eerste luitenant M.D.J. de Jongh. Op de bovenste rij: eerste luitenant J.Ketting, onderluitenant Scheibeler, eerste luitenant A.M.P. Krijger, eerste luitenant A. Kruisheer en officier van gezondheid tweede klasse H.C. Buning.

Begin van de expeditie

Het kampement van Selimoen werd op 25 oktober 1897 betrokken door twee compagnieën van het 12de bataljon uit Kota Radja, een compagnie van het zevende bataljon van Gliëng, een sectie artillerie, een ambulance en een peloton der genie. Men bezette een heuvelreeks nabij de Atjehnese kampong Selimoen. Bij de expeditie werd van twee kanten opgerukt; niet alleen van Segli aan de oostkust, maar ook van Kota Radja uit in oostelijke richting. De troepen konden daartoe door het grootste gedeelte van de Atjeh-vallei worden vervoerd met de Atjeh Tram (voor de aanleg was in mei 1897 toestemming verleend aan de gouverneur van Atjeh van Heutsz tot aanleg van de tram, zodat de operaties in de XXII Moekims met kracht konden worden voortgezet). De gezondheidstoestand, intussen, liet aan het begin van de expeditie veel te wensen over: kapitein P.A.J. Veerman overleed aan malaria, drie Europese soldaten overleden binnen 24 uur aan kwaadaardige koortsen en zes man van de cavalerie moesten ten gevolge van ziekte geëvacueerd worden.

De 24ste december 1897 gingen twee compagnieën van het negende bataljon te Indrapoeri op mars naar Selimoen en de dag daarop zes compagnieën, waarbij de derde van het zevende, gedeelten van het twaalfde (onder overste Moorrees); commandant was overste Krull, die aldus ongeveer 800 man onder zijn bevelen had. Het doel van de tocht was de Mesigit Goenoeng Biram, waar zich vijandelijke benden hadden verzameld; toen men de versterkte Mesigit naderde werd het vuur van de vijand door een paar granaten tot zwijgen gebracht, vluchtte de vijand en namen de troepen de Mesigit in. De volgende dag werd de mars naar Reung-Reung voortgezet; toen de spits der colonne het einddoel bereikte vond men de bevolking rustig aan de veldarbeid; de hoofden kwamen eerbiedig hun opwachting maken en de 27ste werd de terugmars naar Selimoen aanvaard.

Expeditie naar de schuilplaats van Teukoe Oemar

Een maand later werd een tweede grote tocht van Selimoen af ondernomen. Waarnemend controleur, luitenant Vis, had vernomen dat Teukoe Oemar van Daja aan de westkust, zou optrekken naar de XXII Moekims, met het plan zich te verenigen met Panglima Polèm II en de pretendent-sultan, die uit de VII Moekims Pedir naar Djantoi zouden gaan. Alweer onder leiding van overste Krull rukten op 20 januari 1898 colonnes van Selimoen uit, de eerste aangevoerd door overste Moorrees en bestaande uit twee compagnieën, - een van het 7de en een van het 12de, die het garnizoen van Selimoen vormden, een peloton cavalerie en 6 brigades marechaussees; de tweede aangevoerd door majoor de Jong en bestaand uit het 6de bataljon, een compagnie van het 3e Bataljon Infanterie, de cavalerie en 1 sectie bergartillerie. Men marcheerde in zuidelijke richting naar Djantoi zonder veel tegenstand van de vijand en vertrok van hier naar Reung Reung, liet de muren van Mesigit Biram, waar zich Atjehnezen hadden genesteld, met dynamiet springen en keerde weer naar Selimoen terug; het doel was in zo verre mislukt dat Toekoe Oemar er toch nog in geslaagd was naar Pantja en van daar naar het Pedirse door te dringen. Op grote afstand had men zijn benden zien aftrekken, een gedeelte in de richting van de VII Moekims Pedir en gedeeltelijk in die van Kemala; een colonne, die op 27 januari andermaal uitrukte, kon alleen constateren dat Oemar zelf naar Padang Tidji, in de VII Moekims was ontkomen. Na deze verschillende tochten waren de voornaamste hoofden van het verzet uit de XXII Moekims en de gehele Atjeh-vallei verdreven naar Pedir. Hierna zouden zij ook daaruit verdreven worden of gedwongen tot onderwerping.

Expeditie naar Gigien onder leiding van kolonel van Heutsz

Bestand:Goldenberg, J. (1867-1898), gesneuveld te Atjeh.jpg

Eerste luitenant Johannes Goldenberg van het 3e Bataljon Infanterie, gesneuveld tijdens de Pedir-expeditie en begraven te Peutjoet.

In de laatste dagen van juni 1898 deed een colonne, onder de persoonlijke leiding van kolonel van Heutsz, bestaande uit het derde en het veertiende bataljon infanterie, de marechaussees en daarnaast afdelingen van andere wapens in het landschap Endjoeng (federatie van Gigien) een aanval op de vijand, die daar feitelijk voor de eerste keer sinds het begin van de Pedir-expeditie krachtig tegenstand bood; bij de gevechten op 28 juni verloren de Nederlandse troepen vijf doden en elf gewonden; onder de gesneuvelden bevond zich eerste luitenant der infanterie van het 3e Bataljon Infanterie Johannes Goldenberg. De vijand had zich verder versterkt te Garoet, dat zonder verlies genomen werd, waarna langs de Pedir-rivier werd voortgerukt; In het gebied van Toekoe Bintara Kemanga werden twee bentings veroverd; de beide colonnes wenden nu, langs verschillende wegen, zich naar Kamala, de residentie van de pretendent-sultan. Hier werd door de vijand niet stand gehouden; evenmin te Sangget Menoe, dat 29 juni genomen werd. De tegenstand was zeer meegevallen, aan Oemar was het steeds gelukt te ontkomen; maar overigens had de expeditie volkomen aan het doel beantwoord en keerde Van Heutsz terug naar Kota Radja. Voor zijn aandeel in genoemde tocht werd de militair opnemer Werbata benoemd tot ridder in de Militaire Willems-Orde vierde klasse.

Zie ook

• Zie ook de Atjeh-oorlog tussen 1896 en 1901 voor een verdere beschrijving van de Atjeh-oorlog gedurende dit tijdvak

  Intertaalkoppelingen via Wikidata (via reasonator)

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen, noten en/of referenties 1898. Bintang Djaoeh. Pedir en de aanstaande expeditie (met een overzichtskaart van Atjeh). Eigen Haard. Bladzijde 362-365. 1898. Bintang Djaoeh. De Pedir-expeditie (Selimoen). Eigen Haard. Bladzijde 376-379, 388-390 en 410-413 1898. In memoriam. Luitenant J. Goldenberg. Eigen Haard. Bladzijde 459.

Strijdperken in de Atjeh-oorlog