Stolpersteine

Stolpersteine (ook bekend als struikelstenen) is een project van de Duitse kunstenaar Gunter Demnig. Het is een over geheel Europa verspreid monument voor de slachtoffers van het nationaalsocialisme.

Demnig brengt gedenktekens aan op het trottoir voor de vroegere woonhuizen van mensen die door de nazi's verdreven, gedeporteerd, vermoord of tot zelfmoord gedreven zijn. Deze Stolpersteine herinneren aan Joden, Sinti en Roma, politieke gevangenen, dienstweigeraars, homoseksuelen, Jehova's getuigen en gehandicapten. De kunstenaar noemt ze Stolpersteine omdat je erover struikelt met je hoofd en je hart, en je moet buigen om de tekst te kunnen lezen.

De term Stolperstein/struikelsteen verwijst naar een oud Duits gezegde. Wanneer, voor de Shoah, een niet-jood uitgleed over een gladde steen, zei men: Er ligt een jood onder begraven. Hij verwijst ook naar het Bijbelse steen des aanstoots.

Op de stenen zijn, in een messing plaatje, de naam, geboortedatum, deportatiedatum, plaats en datum van het overlijden gestanst. De kleine stenen (10 x 10 cm) werden lange tijd alle door de kunstenaar zelf gemaakt en geplaatst. Genoodzaakt door de stormachtige ontwikkeling van het project, laat hij zich tegenwoordig door de bevriende beeldhouwer Michael Friedrichs-Friedländer ondersteunen. Incidenteel worden de stenen geplaatst door gemeentelijke stratenmakers. Dit is bijvoorbeeld het geval in Eindhoven, waar het om een zeer groot aantal stenen gaat.

Op 16 december 1992, de vijftigste verjaardag van het bevel van Heinrich Himmler tot deportatie van duizend Roma en Sinti, plaatste Demnig voor het stadhuis van zijn woonplaats Keulen een steen met daarop een messing plaatje met de eerste regels van dit bevel. Op 4 januari 1995 plaatste hij in Keulen de eerste Stolpersteine, toen nog zonder toestemming van de autoriteiten. In mei 1996 plaatste hij, eveneens zonder toestemming, 51 Stolpersteine in de Oranienstraße in Berlin-Kreuzberg. Begin 2018 had hij al 65.000 Stolpersteine geplaatst in 1300 gemeenten en steden in 22 landen.

Sinds januari 2015 wordt het project georganiseerd door de stichting Spuren – Gunter Demnig. Deze zal het project voortzetten als Gunter Demnig daartoe zelf niet meer in staat zal zijn.

Nederland

In de oude kern van Borne werden op 29 november 2007 voor het eerst twintig Stolpersteine op zes locaties geplaatst. Dit was voor Nederland de primeur.

In Eindhoven werden op 10 mei 2009 Stolpersteine geplaatst bij Psychiatrisch Ziekenhuis De Grote Beek voor 24 weggevoerde Joodse patiënten. Uiteindelijk zijn in Eindhoven 244 Stolpersteine geplaatst.

Het Olympisch Stadion coördineerde het leggen van stenen in Amsterdam voor de Joodse turnsters die tijdens de Olympische Zomerspelen van 1928 in Amsterdam goud wonnen en hun coach Gerrit Kleerekoper (op 10 april 2010). In Utrecht werden op 8 april 2010 eveneens stenen gelegd voor olympisch turnster Judikje Simons en haar gezin en voor de bewoners van het voormalige Centraal Israëlitisch Weeshuis.

In Rotterdam zijn enkele malen Stolpersteine gestolen. De geldelijke waarde van de kleine hoeveelheid messing kan het motief niet zijn. In januari 2017 werd gespeculeerd over een antisemitisch motief.

Een van de tien Stolpersteine die Demnig op 3 juli 2013 in Drieborg plaatste, was de 40.000e.

In de provincie Friesland wordt het project Stroffelstiennen genoemd.

Voor een overzicht van de Nederlandse gemeenten waar Demnig sinds 2007 gedenkstenen heeft geplaatst in het kader van zijn project Stolpersteine zie: Lijst van Nederlandse gemeenten met Stolpersteine.

België

Stolpersteine (ook wel Gedenkkasseien of in het Frans Pavés de mémoire) zijn sinds mei 2009 geplaatst in Brussels Hoofdstedelijk Gewest, Antwerpen, Charleroi, Eupen, Gent, Leuven, Luik, Mol en Sint-Truiden.

Voor een overzicht van de Belgische steden waar Demnig sinds 2009 gedenkstenen heeft geplaatst in het kader van zijn project Stolpersteine, zieː Lijst van Belgische steden met Stolpersteine. In België waren begin 2018 260 stenen geplaatst.

Andere landen

In Duitsland, Frankrijk, Hongarije, Italië, Kroatië, Litouwen, Luxemburg, Noorwegen, de Oekraïne, Oostenrijk, Polen, Roemenië, Rusland, Slovenië, Slowakije, Spanje, Tsjechië, Wit-Rusland en Zwitserland zijn al zulke gedenktekens geplaatst. In de Argentijnse hoofdstad Buenos Aires is in oktober 2017 een Stolperdrempel geplaatst.

• Duitsland:
  • in meer dan duizend gemeenten, onder andere Berlijn (meer dan 6000 Stolpersteine), Bonn, Bremen, Duisburg, Frankfurt am Main, Hamburg (4500 Stolpersteine) en Keulen (meer dan 2000 Stolpersteine)
  • in Aken, ter nagedachtenis van Anne Frank, haar zus Margot Frank en hun moeder Edith Frank-Holländer
• Frankrijk: in L'Aiguillon-sur-Mer, Beaulieu-sous-la-Roche, Bègles, Bordeaux, Bourneau, La Brède, Cartelègue, Cluny, Coux, Fontaines, Fontenay-le-Comte, Le Grand-Village-Plage, Longèves, Mervent, Nieul-sur-l'Autise
• Griekenland: in Thessaloniki
• Hongarije: in Abony, Balatonfüred, Békéscsaba, Boedapest, Celldömölk, Debrecen, Egervár, Győr, Kiskunhalas, Kisvárda, Kőszeg, Magyarmecske, Makó, Mátészalka, Miskolc, Nagykanizsa, Nagykőrös, Nyíregyháza, Pécs, Sopron, Szeged, Szentes, Szolnok, Szombathely, Újfehértó, Zalaegerszeg
• Italië: in Acqui Terme, Adro, Alessandria, Ancona, Ascona, Avigliana, Bolzano, Bovolenta, Brescia, Broni, Casalecchio di Reno, Casale Monferrato, Castelnovo ne' Monti, Chieti, Coazze, Condove, Collegno, Copertino Plane, Corregio, Costa di Rovigo, Doberdò del Lago, Faenza, Gardone Riviera, Gavardo, Genua, Gorizia, Grado, Grossetto, Guastalla, Ivrea, Lanzo Torinese, Livorno, Magliano in Toscana, Meina, Meran, Milaan, Mirano, Moncalieri, Montecchio Emilia, Novi Ligure, Ostuni, Padua, Palazzolo sull'Oglio, Parma, Pavia, Piasco, Pinerolo, Pisa, Prato, Premolo, Ravenna, Reggio Emilia, Rome, San Casciano in Val di Pesa, Sant'Angelo Lodigiano, Sant'Ilario d'Enza, Salò, Sarezzo, Siena, Stresa, Toano, Teramo, Tradate, Triëst, Turijn, Varzi, Venetië, Vigevano, Viterbo
• Kroatië: in Osijek, Rijeka
• Luxemburg: in Belvaux, Differdange, Esch-sur-Alzette, Ettelbrück, Grevenmacher, Mondorf-les-Bains, Remich
• Noorwegen: in Ålesund, Ålvik, Bergen, Brønnøysund, Elverum, Follo, Gjøvik, Halden, Harstad, Hønefoss, Hurum, Jevnaker, Kristiansund, Larvik, Mosjøen, Moss, Narvik, Nesjestranda, Oslo, Orkanger/Fannrem, Skien, Stavanger, Sunndalsøra, Tønsberg, Tromsø, Trondheim, Vefsn
• Oekraïne: in Perejaslav-Chmelnyzkyj
• Oostenrijk: in Aigen im Mühlkreis, Altheim, Anif, Bad Erlach, Braunau am Inn, Graz, Hallein, Hinterbrühl, Hochburg-Ach, Hohenems, Klagenfurt, Krems an der Donau, Leoben, Lingenau, Maria Schmolln, Mödling, Moosdorf, Murau, Neunkirchen, Oberndorf bei Salzburg, Salzburg, Sankt Georgen bei Salzburg, Sankt Johann am Walde, Sankt Johann im Pongau, Sankt Radegund, Sankt Veit im Innkreis, Wels, Wenen, Weng im Innkreis, Wiener Neustadt
• Polen: in Biała Podlaska, Gliwice, Łódź, Mińsk Mazowiecki, Słubice, Szczecin, Wrocław
• Roemenië: in Portz, Timișoara
• Rusland: in Oblast Orjol (Orjol, Kromy)
• Slovenië: in Maribor
• Slowakije: in Banská Bystrica, Bratislava, Brezno, Bytča, Častá, Dubová, Halič, Humenné, Komárno, Kosice, Lučenec, Nitra, Nové Zámky, Pezinok, Poprad, Považská Bystrica, Prešov, Prievidza, Ratková, Tornaľa, Trenčín
• Spanje: in Aguilar de Segarra, Barcelona, Castellar del Vallès, Els Guiamets, Gerona, Granollers, Igualada, Manresa, Navàs, Olesa de Montserrat, Sabadell, El Palà de Torroella
• Tsjechië: in Boršice, Brno, České Budějovice, Český Těšín, Chlum u Třeboně, Chodov, Chotěboř, Chrudim, Děčín, Doubrava, Havlíčkův Brod, Horažďovice, Hranice, Karlovy Vary, Kolín, Kostelec nad Orlicí, Krnov, Kroměříž, Kutná Hora, Lomnice (okres Brno-venkov), Loštice, Mikulov, Milovice, Mladá Boleslav, Náchod, Olomouc, Ostrava, Pacov, Pilsen, Praag, Příbor, Ratenice, Říčany, Roudnice, Sázava, Senožaty, Slavkov u Brna, Sušice, Svitavy, Teplice, Tišnov, Třebíč, Žatec, Žirovnice, Znojmo
• Wit-Rusland: in Minsk
• Zwitserland: in Kreuzlingen

Plagiaat

Sinds 2005 worden in Wenen straatsteenachtige gedenkborden geplaatst die niet door Gunter Demnig gemaakt zijn. Het project heet "Steine der Erinnerung". Demnig beschouwt de "Steine der Erinnerung" als plagiaat.

In het Weense district Mariahilf is in 2008 het project "Erinnern für die Zukunft" begonnen. Voor ongeveer 740 vermoorde inwoners worden gedenkobjecten gemaakt, bestaand uit messing plaatjes van 10 × 10 cm, waarin de namen en de geboorte- en sterfdata van de slachtoffers zijn aangebracht.

In het Duitse Leichlingen werden "Schmunzelsteine" gelegd, die herinneren aan gestorven carnavalsvierders. Afwijkend van de Stolpersteine loopt het opschrift hier niet parallel maar diagonaal aan de stenen.

In Nederland worden sinds 2015 verschillende typen "herdenkingsstenen" geplaatst die afwijken van de Stolpersteine, onder meer in Amersfoort, Bellingwedde, Veendam en Vught.

Ook in het Belgische Mechelen liggen imitatie-Stolpersteine.

Externe links

• (de) Stolpersteine
• (de) Gunter Demnigs eigen website

Zie ook

• Lijst van Stolpersteine in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen, noten en/of referenties

Mediabestanden