Klokkenluider (melder van misstanden)

Zie ook : klokkenluider (doorverwijzing), voor andere betekenissen en toebehoren van "klokkenluider".

---

Een klokkenluider is :

• ofwel een werknemer die misstanden in zijn bedrijf of organisatie naar buiten brengt (Van Dale), daarbij al-dan-niet anoniem.
• ofwel iemand die van binnen de handelende organisatie illegaal handelen, misstanden, of onrecht binnen bestaande machtssystemen openlijk aan de kaak stelt (aanpakt).
• ofwel iemand van buiten die als belanghebbende misstanden in een bedrijf of organisatie naar buiten brengt, al dan niet anoniem.

In de journalistiek heet (een beperkte vorm van) klokkenluiden ook wel 'lekken'. Een groot verschil daarbij is dat lekken op anonieme basis kan gebeuren, klokkenluiden niet.

Vaak worden daarvoor hoge instanties of de media als Breekijzer gebruikt, meestal nadat pogingen intern voldoende gehoor te vinden niet tot het gewenste resultaat hebben geleid.

Als voorwaarde wordt meestal wel gezien dat de klokkenluider zijn directe eigenbelang opgeeft of eventueel zelfs schaadt door zijn openbaarmaking en dat deze het algemeen belang dient.

Bekende klokkenluiders zijn

• Rudy Aernoudt
• Ernest Backes
• Ton Bazelmans
• Ad Bos van de Bouwfraude
• Paul van Buitenen van de Europese Commissie
• Hans-Peter Martin
• Christoph Meili, van de misbruikte joodse tegoeden bij Zwitserse banken
• Harrie Timmerman
• Paul Schaap
• Fred Spijkers van het ministerie van Defensie
• Mordechai Vanunu van de Mossad (Israël)
• Leo Verhoef van de gemeentelijke en provinciale boekhoudfraude
• Johan Wilman

• Gerrit de Wit
• Edmund Dene Morel
• Jan Karski
• Henk Laarman
• Lorenzo Valla
• Henry Dunant
• Ivan Illich
• Christoph Meili
• Pascal Diethelm en Jean-Charles Rielle
• Aleksandr Solzjenitsyn
• Victor Martin
• Jeffrey Wigand
• Michail Trepasjkin
• Philip Agee
• Margreet M­­ülder

Typering

Vaak wordt gedacht dat een klokkenluider altijd een integer persoon is. Dit hoeft echter niet zo te zijn; ook iemand die aanvankelijk aan de bekritiseerde praktijken heeft meegedaan, en vervolgens spijt kreeg en misstanden openbaar maakt, is een klokkenluider.

Doorgaans wordt het de klokkenluider niet in dank afgenomen informatie naar buiten te hebben gebracht. Dikwijls verliest hij zijn (of zij haar) baan bij de betreffende organisatie, zaak of instelling. Bos kon in de bouwsector geen baan meer vinden. Van Buitenen werd een paria, en moest worden overgeplaatst, maar werd later verkozen als lid van het Europees Parlement. Tegen Meili werd een arrestatiebevel uitgevaardigd. Spijkers werd als politiek crimineel bestempeld en schizofreen verklaard. Vanunu werd ontvoerd en tot langdurige gevangenisstraf in isolement veroordeeld.

Uit een onderzoek dat de FNV rond het jaar 2000 hield, bleek dat van de 119 als klokkenluiders aan te merken werknemers bij overheid en het bedrijfsleven die werden ondervraagd, 37% zich bedreigd en onder druk gezet voelde, 35% in de ziektewet belandde, 8% geschorst werd, en dat uiteindelijk 40% ontslag kreeg.

Overheidsregulering

De overheid kent regels voor klokkenluiders. Zowel in het bedrijfsleven als bij de overheid hebben deze regels gemeen dat de klokkenluider juist niet de informatie openbaar mag maken. Van echt klokkenluiden is dan dus eigenlijk geen sprake meer. Degene die een misstand wil aankaarten, moet dit doen door een interne procedure te voeren. In haar proefschrift Mensen met Macht (2007) schrijft Caroline Raat dat dit nu juist vaak niet werkt. Vooral als het gaat om niet-integer handelen door directie of bestuurders, bijt zo'n regeling in zijn eigen staart: zij zijn immers ook degenen die uiteindelijk een oordeel over de melding moeten vellen.

Het Verenigd Koninkrijk regelde via de Public Interest Disclosure Act 1998 criteria voor bescherming van klokkenluiders. Ook in de Verenigde Staten worden klokkenluiders (whistleblowers) juridisch beschermd.

In 2000 heeft het Europees Parlement een klokkenluidersregeling aangenomen (ontworpen door vicevoorzitter van de Europese Commissie Neil Kinnock). Daarin werd onder meer geregeld dat een klokkenluider zijn dossier mag doorspelen aan de voorzitter van een van de Europese instellingen.

In Nederland is in 2003 een wetswijziging voorgesteld, die de bescherming van klokkenluiders in het Burgerlijk Wetboek opneemt. Een van de belangrijkste argumenten in het wetsvoorstel was de vrijheid van meningsuiting. In de wet zijn ook gedragsregels voor klokkenluiders vastgesteld.

De organisatie "Nederland Transparant" gaf aan dat de regels ter bescherming van klokkenluiders in Nederland tot op heden feitelijk niet werken en deze regels slechts een schijnbescherming voor de klokkenluiders creëren, die er feitelijk niet is. Nederland Transparant probeert via de politiek de bescherming van klokkenluiders alsnog flink te verbeteren, zodat er uiteindelijk daadwerkelijk een werkzame bescherming voor de klokkenluiders ontstaat, zonder dat deze er de dupe van wordt.

Het Kabinet Balkenende IV kwam in 2008 met aanvullende plannen om te komen tot één meldpunt klokkenluider. In een nieuwe regeling zullen meer mensen gerechtigd zijn om een melding te doen, onder wie gewezen ambtenaren en uitzendkrachten. Ook de definitie van het begrip 'misstand' zal worden aangepast, waardoor over meer zaken een melding kan worden gedaan. In 2009 gaat het Rijk meldingen volgens het landelijk model registreren en worden aanvullende beslissingen genomen naar aanleiding van een adviesronde.

Bekende klokkenluiders

Ad Bos

Een Nederlandse klokkenluider is Ad Bos, oud-directeur van bouwonderneming Koop Tjuchem. In 1998 zou hij een zogeheten schaduwboekhouding hebben aangetroffen die in twee vuilniszakken aan zijn voordeur was geknoopt. Op 13 november 2001 overhandigde hij de schaduwboekhouding aan justitie. In 2002 volgde een parlementaire enquête naar fraude in de bouwsector. Bos kwam niet meer aan de bak, en moest zijn huis 'opeten'. Op 12 juni 2004 werd bekend dat premier Balkenende afwijzend had gereageerd op een verzoek om schadevergoeding.

In oktober 2004 heeft de broer van Bos samen met onder andere klokkenluider F. Drost en H. Boer de stichting Moreel Besef opgericht, die een website voor en door klokkenluiders zal beheren. Inmiddels is de Stichting nog nauwelijks actief, mede vanwege een gebrek aan baten en een gebrek aan ondersteuning van de overheid.

Via een rechtszaak wegens onterechte vervolging eist Bos in 2008 ruim 10 miljoen euro van de overheid als schadevergoeding. Eind 2008 kwam er verdere beweging in de zaak en kreeg Bos een aanbod van minister Guusje ter Horst, waarin onder meer sollicitatietraining werd voorgesteld.

Fred Spijkers

September 1984 kwam een munitiespecialist om het leven tijdens het testen van een Nederlandse AP-23 mortiermijn. Fred Spijkers, bedrijfsmaatschappelijk werker bij het ministerie van Defensie, kreeg opdracht om de weduwe te vertellen dat haar man door eigen schuld was verongelukt, een constructie om schadevergoeding aan haar te voorkomen. Bij eerdere ongelukken met de AP-23 mijnen waren zes militairen omgekomen. Spijkers vermoedde ondeugdelijkheid van de mijn en begon een onderzoek. Dit leidde tot een botsing met het betreffende ministerie, tot de vervalste diagnose “paranoïde schizofreen”, levensbedreigingen, een continu conflict met overheden, een stopzetting van het inkomen van Spijkers per 1 september 1998. Ook wordt gemeld dat zijn dossiers bij zijn pensioenfonds verdwenen zijn. Maart 2008 publiceerde een groep academici van de Universiteit van Amsterdam het resultaat van een onderzoek naar de zaak Spijkers. ref. [1]

Paul van Buitenen

Een voorbeeld van een Europese klokkenluider is de Nederlandse Europese controleambtenaar Paul van Buitenen, die zich in 1998 openlijk keerde tegen frauduleus gedrag door sommige leden van de Europese Commissie. Ook het naar zijn mening inadequate handelen van de daartoe bevoegde instanties naar aanleiding van zijn aantijgingen, stelde hij aan de kaak. Het resultaat van zijn actie was dat de volledige commissie moest aftreden, maar ook dat Van Buitenen vier maanden werd geschorst met halvering van zijn salaris en daarna werd overgeplaatst naar een 'ongevaarlijke' functie.

Christoph Meili

Een andere bekende klokkenluider is de Zwitser Christoph Meili, die in 1997 opmerkte en openbaar maakte dat Zwitserse banken bewijzen over joodse tegoeden vernietigden, terwijl er van hen geëist werd dat die tegoeden aan de familieleden van de in de Holocaust vermoorde Joden zouden worden uitgekeerd. De Zwitserse autoriteiten reageerden met een arrestatiebevel omdat hij het bankgeheim zou hebben aangetast, waarna hij naar de Verenigde Staten vluchtte. In de VS kreeg Meili politiek asiel, als enige Zwitser ooit. Later werd het arrestatiebevel ingetrokken, maar Meili verkoos (tenminste tot 2004) niet naar zijn vaderland terug te keren.

Ernest Backes

Was een hooggeplaatst staflid van 'Clearstream' (de voormalige nummer drie) die in 2001 de affaire Clearstream aan het licht bracht. 'Clearstream' is een van de drie vennootschappen waarlangs vandaag de dag alle internationale transacties van geld en goederen lopen. Het gaat om de twee internationale clearing-huizen 'Clearstream' in Luxemburg en 'Euroclear' in Brussel en 'SWIFT', een bedrijf met zetel in Brussel dat voorziet in een internationaal communicatienetwerk voor financiële instellingen. Lijsten met bankrekeningen, afkomstig van Ernest Backes, leverden het bewijs van een parallelle wereld van verborgen rekeningen op naam van multinationals en goed bekend staande instellingen. Hierin komt onder andere medeplichtigheid van banken in offshore belastingparadijzen naar boven. Ondanks eerdere onthullingen in 2001 (het boek "Révélation$") en 2002 (het boek "La Boîte Noire") hebben de betrokken bankiers niets gedaan. Ook heeft de justitie in Luxemburg en de politiek hun verantwoordelijkheid niet genomen. Toenmalig eurocommissaris Frits Bolkestein heeft een verzoek om Europees onderzoek afgewezen. De Luxemburgse gerechtelijke autoriteiten waren volgens hem best in staat deze 'interne Luxemburgse aangelegenheid' op te lossen. In de archieven van Clearstream zijn echter de namen te vinden van banken of maatschappijen die toebehoren aan het Bin Laden-netwerk, ook hier weer onder de niet-gepubliceerde rekeningen. Onduidelijk is waarom deze mogelijkheden niet aangegrepen worden. Inmiddels heeft het Luxemburgse gerecht besloten dat er geen reden is tot gerechtelijke stappen. Vervolg. Menatep Limited, met zetel in Gibraltar, heeft in 2001 de uitgever en de beide auteurs van het eerste boek voor de rechtbank gedaagd. De Franse rechter wees de eisen van Menatep af in 2002. Menatep ging in hoger beroep en eiste 760.000 euro als schadevergoeding van de uitgever en auteurs. In september 2004 heeft het Parijse hooggerechtshof de eisen van Menatep voor de tweede keer afgewezen. Op 23 mei 2005 gaf de Groep Menatep in Londen een persverklaring uit waarin zij aankondigden dat de heer Bolkestein een zetel heeft gekregen in de Raad van Advies van Menatep.

Hans-Peter Martin

Hans-Peter Martin verwierf bekendheid door in 2004 beschuldigingen aan het adres van zijn collega's in het Europees Parlement te uiten. Dit betrof corruptie, verrijking en verspilling van belastinggelden door onredelijk hoge vergoedingen te claimen voor maaltijd- en reiskosten. Als reactie werd hij zelf aangeklaagd wegens misbruik van de vergoedingen voor maaltijden.

Op 31 maart 2004 openbaarde hij in Straatsburg een lijst met 57 namen van Duitse parlementariërs, die allen ten onrechte daggeld ontvangen zouden hebben. Hij beschuldigde politici van alle partijen ervan zich 's morgens bij binnenkomst in te schrijven in de daggeldlijst, om direct daarna het gebouw weer te verlaten.

Hij had 7200 van deze voorvallen geregistreerd waar afgevaardigden ten onrechte daggeld hadden geïncasseerd. In een gezamenlijke persconferentie (van alle fractievertegenwoordigers) werden door Hans-Gert Pöttering (CDU) de uitlatingen van Hans Peter Martin betiteld als onhoudbaar en onrechtvaardig.

Wel werd een hervorming van het vergoedingssysteem voor parlementariërs verwelkomd, maar om hiervoor nu publiek te gaan werd duidelijk afgekeurd. De toenmalige Parlementspresident Pat Cox had liever een interne afhandeling gezien.

Paul Demaegt

Zie RTT-schandaal voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Ingenieur Paul Demaegt van de Belgisch Regie voor Telegraaf en Telefoon (RTT) bracht in 1973 aan het licht dat de Administrateur-Generaal van de RTT, Germain Baudrin bestellingen voor gebouwen, die de RTT als overheidsinstelling via openbare aanbestedingen moest doen, had overgedaan aan de bouwpromotor Société d’Implantation en d’Investissement Immobiliers (III), waarvan een aantal goede bekenden, aandeelhouder waren. Een andere firma, Equimo, waar Baudrins zoon werkte, kreeg de bestellingen voor meubilair en keukenapparatuur doorgespeeld. Ten gevolge van deze "privatisering" veranderde de winst van 660 miljoen in korte tijd in een verlies van 82,3 miljoen frank[2]. Demaegt probeerde zijn klachten te uiten bij zijn oversten, zelfs bij de ministers, zonder succes. Toen hij ermee naar de krant De Standaard stapte, bracht die het schandaal in de openbaarheid. Vele RTT-ambtenaren volgden Demaegt anoniem door het aanbrengen van nieuw bewijsmateriaal waardoor alle politieke vertakkingen van de corruptie aan het licht kwam. De zaak eindigde met de val van een minister van verkeer (Edward Anseele jr.) en een staatssecretaris (Abel Dubois) en het ontslag en veroordeling van Baudrin. Demaegt werd eerst geschorst en later op een zijspoor gezet.

Zie ook

• Angelus
• Corruptie
• Quasimodo
• Wikileaks

Externe links

  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Whistleblower op Wikimedia Commons.

• Overzicht van klokkenluiders in Nederland
• Advies voor klokkenluiders
• Gemeentelijke en provinciale boekhoudfraude