Van Dale Groot woordenboek van de Nederlandse taal

Het Van Dale Groot woordenboek van de Nederlandse taal, dat ook bekend staat als de Grote Van Dale, de Dikke Van Dale of kortweg de Van Dale, is het bekendste verklarende woordenboek van het Nederlands. Het is een uitgave van Van Dale Uitgevers. De recentste uitgave, de veertiende, is in 2005 verschenen.

Geschiedenis

De Van Dale is vernoemd naar Johan Hendrik van Dale, die het Nieuw woordenboek der Nederlandsche taal van I. M. Calish en N. S. Calish uit 1864 bewerkte tot zijn eigen woordenboek. Hij paste onder andere de spelling toe van De Vries en Te Winkel, die in 1863 de basis hebben gelegd voor de huidige Nederlandse spelling. Van Dale overleed in 1872 aan de pokken toen de eerste afleveringen van het woordenboek verschenen waren. De uitgave werd in 1874 voltooid door zijn oud-leerling Jan Manhave.

Het woordenboek van de neven Calish, dat later als eerste uitgave van het Van Dale-woordenboek werd gezien, was door hen gebaseerd op het Nederlands-Franse deel van het Nieuw Fransch-Nederduitsch en Nederduitsch-Fransch Woordenboek van S.J.M. van Moock, dat tussen 1843 en 1846 was verschenen.

De benaming De Dikke Van Dale ligt voor de hand; de eerste twee drukken hadden een omvang van zo’n 1400 pagina’s, de derde druk van 1884 was sterk uitgebreid en had 1756 pagina’s. Dit woordenboek was naast de bijbel een van de dikste boeken die de gemiddelde Nederlandstalige op de boekenplank had staan. De omvang van het woordenboek is sindsdien uitgedijd; de veertiende en laatste druk van 2005 omvat zo’n 4500 bladzijden in drie banden (plus een cd-rom).

Inhoud

De huidige Van Dale beschrijft naar eigen zeggen „het hedendaagse Nederlands, met een terugblik op de voorbije 150 jaar”. Om die reden vermeldt het woordenboek ook woorden en uitdrukkingen die inmiddels verouderd zijn. De betekenissen van de woorden staan in chronologische volgorde. De betekenis die als eerste vermeld staat, is dus de oudste, niet de belangrijkste. In het voorwoord bij de 10e druk uit 1976 schreef de toenmalige hoofdredacteur, C. Kruyskamp, het volgende over de autoriteit van Van Dale: „De gebruiker moet zelf zijn standpunt bepalen, en zijn uitgangspunt moet daarbij niet zijn: het staat in Van Dale, dús het is zo, want het omgekeerde is veeleer het geval: omdat het zo is (naar het beste weten van de bewerkers) staat het (zo) in Van Dale.”

In de laatste edities zijn ook onder meer nationale internetdomeinnamen, de ISO-land- en sommige andere codes, de munteenheden en belangrijkste talen van de wereld en de onafhankelijke landen en hun afgeleiden te vinden.

Drukken

druk	jaar	hoofdredacteur	bijzonderheden
1e druk	1864	I. M. Calisch en N. S. Calisch	Nieuw woordenboek der Nederlandsche taal; eendelig.
2e druk	1872	J. H. van Dale	Facsimile-heruitgave 1992
3e druk	1884	J. Manhave
4e druk	1898	H. Kuiper jr., dr. A. Opprel en P. J. van Malssen jr.	Nieuwe titel: Van Dale’s Groot woordenboek der Nederlandsche taal.
5e druk	1914	P. J. van Malssen jr.
6e druk	1924	P. J. van Malssen jr.
7e druk	1950	dr. C. Kruyskamp, dr. F. de Tollenaere	Grondig herziene uitgave; eerste druk waarin het woordaccent is aangegeven.
8e druk	1961	dr. C. Kruyskamp	In 1970 aangevuld met een supplement.
9e druk	1970	dr. C. Kruyskamp	Voor het eerst in twee delen (A-N, O-Z).
10e druk	1976	dr. C. Kruyskamp
11e druk	1984	prof. dr. G. Geerts en dr. H. Heestermans, m.m.v. dr. C. Kruyskamp	Voor het eerst in drie delen (A-I, J-R, S-Z).
12e druk	1992	prof. dr. G. Geerts en dr. H. Heestermans	In 1995 heruitgegeven in de nieuwe spelling.
13e druk	1999	prof. dr. G. Geerts, drs. C. A. den Boon	Ook op cd-rom verschenen, onder hoofdredactie van prof. dr. D. Geeraerts.
14e druk	2005	drs. C. A. den Boon, prof. dr. D. Geeraerts	De spellingsherziening van 2005 werd doorgevoerd en deze druk kreeg hierdoor een keurmerk van de Taalunie, grondig herzien: 9000 nieuwe woorden, honderden allusies en nieuwe betekenissen van bestaande woorden. Als toegift een cd-rom waarop de 14e editie en de oerversie uit 1864 staan. Nieuwe titel: Van Dale Groot woordenboek van de Nederlandse taal.

Bijzonderheden

• Bij het Groot Dictee der Nederlandse Taal, gepresenteerd door de nieuwslezers Philip Freriks en Martine Tanghe, wordt de spelling in Van Dale als referentie gebruikt, wanneer het Groene Boekje geen uitsluitsel geeft.
• Bij het bordspel Scrabble geldt in Nederland en Vlaanderen vaak de Van Dale als scheidsrechter. Er is ook een officiële scrabblewoordenlijst van de Scrabblebond Nederland en het Nederlandstalig Scrabble-Verbond uit Vlaanderen; deze lijst is gebaseerd op het woordenboek.
• In Sluis, de geboorteplaats van Van Dale, heet een viersterrenhotel De Dikke van Dale. Het is gevestigd in een voormalig klooster. Verschillende kamers zijn vernoemd naar beroemde gasten, zoals de Godfried Bomans-kamer.
• Het woordenboek beschrijft ook woorden die niet in het hele Nederlandstalige gebied (in de dezelfde betekenis) gebruikt worden. Bij woorden die alleen in Vlaanderen worden gebruikt vermeldt Van Dale [Belg.], maar uitsluitend Nederlands-Nederlandse woorden niet geannoteerd.
• Het logo van het Van Dale-woordenboek, is gebaseerd op de handtekening van J. H. van Dale.

Zie ook

• Woordenboek der Nederlandsche Taal
• Schan Dale Blunderweb

Externe links

• Nieuw woordenboek der Nederlandsche taal (1864) van I. M. Calisch en N. S. Calisch in de dbnl
• Van Dale Taalweb
• Woorden opzoeken in een uitgeklede versie van het eendelige Van Dale groot woordenboek hedendaags Nederlands uit 2002
• Profiel-bijlage van NRC Handelsblad van 30 september 1999 ter gelegenheid van het verschijnen van de 13e druk van de Dikke Van Dale

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen, noten en/of referenties Dr. P. G. J. van Sterkenburg, Johan Hendrik van Dale en zijn opvolgers, Utrecht/Antwerpen: Van Dale Lexicografie, 1983. Geschiedenis van de Dikke Van Dale Ewoud Sanders, Johan Hendrik Van Dale (1828-1872): Maker van een half woordenboek. Verwijzingen