Wikisage, de vrije encyclopedie van de tweede generatie, is digitaal erfgoed

Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.

  • Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
  • Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
rel=nofollow

Wereldliteratuur: verschil tussen versies

Uit Wikisage
Naar navigatie springen Naar zoeken springen
(https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wereldliteratuur&oldid=55016367)
 
(vrouwelijk, eindigt op -tuur)
 
(13 tussenliggende versies door 2 gebruikers niet weergegeven)
Regel 1: Regel 1:
'''Wereldliteratuur''' (Duits: ''Weltliteratur'') is een term die door de 19e-eeuwse [[Duitsland|Duitse]] schrijver [[Johann Wolfgang von Goethe]] is bedacht<ref>1827 (Gespräche mit Eckermann)</ref> om [[Literatuur|literaire]] werken aan te duiden die erin zijn geslaagd om de eigen nationale en taalkundige grenzen te overstijgen. Weltliteratur zag hij als een modern en nieuw fenomeen, als gevolg van het feit dat de literaire markt internationaal werd, met een verhoogde circulatie van teksten uit andere talen en regio's.
'''Wereldliteratuur''' (Duits: ''Weltliteratur'') is een benaming voor [[Literatuur|literaire werken]] die ook buiten de eigen taal- of landgrenzen brede erkenning genieten, al dan niet in vertaling.
 
Wereldliteratuur werd voor het grootste deel van haar geschiedenis in verband gebracht met een gevestigde [[literaire canon]] van voornamelijk West-Europese klassiekers en meesterwerken. Dit [[eurocentrisme]] en de nadruk op de nationale literaturen werd reeds door de 19e-eeuwse Duitse schrijver [[Johann Wolfgang von Goethe]] <ref>1827 (Gespräche mit Eckermann)</ref> als te beperkend ervaren. Zijn kosmopolitische visie en idealisme zouden vanaf de 21e eeuw de basis vormen van een nieuwe studie binnen de comparatieve [[literatuurwetenschap]] die in de eerste plaats op zoek zou gaan naar [[cultuur|culturele]] verbondenheid over de grenzen heen.


== Definitie ==
== Definitie ==
Het gaat bij wereldliteratuur niet alleen om een soort [[literaire canon]] van gewaardeerde werken van over de hele wereld. Zeker aan de Amerikaanse universiteiten wordt tegenwoordig (anno 2019) vooral de nadruk gelegd op het pedagogische project (reeds door Goethe uitgedrukt) om door middel van al dan niet vertaalde teksten uit andere regio's van de wereld elkaars [[cultuur]] beter te leren begrijpen.
De Amerikaanse literatuurwetenschapper David Damrosch, die wordt beschouwd als een autoriteit en pionier op gebied van het onderzoek naar wereldliterauur, levert in ''What is World Literature?'' een werkbare definitie:
 
:''“I take world literature to encompass all literary works that circulate beyond their culture of origin either in translation or in their original language."'' 
 
Er is dus sprake van wereldliteratuur wanneer een literair werk de eigen regionale, culturele en taallkundige grenzen overschrijdt, in de oorspronkelijke of in een vertaalde versie.
 
== Criteria ==
Om vast te stellen waaraan een literair werk moet beantwoorden om als wereldliteratuur te gelden, stelde David Damrosch vier criteria op:
# Het is ook bekend buiten het eigen taalgebied en de eigen natie.
# Het komt voor in enkele bekende bloemlezingen van wereldliteratuur.
# Ook gewone lezers moeten bereikt worden, zodat het werk verschillende generaties schrijvers kan inspireren.
# Het werk moet in literaire kritieken binnen de eigen taalkring en daarbuiten besproken worden door toonaangevende geleerden of critici. De kritische waarde wordt bijvoorbeeld mede bepaald door mogelijke controverses die het werk veroorzaakt.


Een schrijver wordt dus een 'wereldschrijver' wanneer zijn of haar werk ook buiten de eigen (regionale, culturele, [[Linguïstisch|linguïstische]]) kring wordt gelezen. Wereldliteratuur impliceert echter niet alleen brede verspreiding van het werk, maar ook goede vertalingen en evaluaties (de [[Receptie-esthetiek|receptie]]) ervan.
== Selectie van teksten ==
Elke poging om vast te stellen welke teksten het belangrijkst zijn voor een taalgemeenschap wekt discussie en controverse op. Hetzelfde geldt in nog grotere mate voor het aanwijzen van werken die tot de wereldliteratuur behoren. Elke literaire canon is uiteindelijk tijd - en cultuurgebonden en kan geen eeuwigheidswaarde worden toegeschreven. Werken die vroeger werden (over)gewaardeerd kunnen bij een latere kritische evaluatie weer uit de canon verdwijnen. Andersom worden er werken die door vroegere generaties literatuurwetenschappers ondergewaardeerd of genegeerd werden later aan de canon toegevoegd.


[[David Damrosch]] stelt in 'What is World Literature?' vier criteria voor waaraan een werk moet beantwoorden om als wereldliteratuur te gelden:
== Het belang van vertalingen ==
# Het eerste criterium is de eis dat het de grenzen van naties of landen en talen heeft overschreden. Dat wil zeggen dat het [[Vertalen|vertaald]] is.
In het proces van culturele en literaire uitwisseling van teksten in de wereld spelen goede vertalingen een hoofdrol. De keuze die uitgeverijen van de betere literatuur maken om werken uit andere taalgebieden beschikbaar te maken voor lezers uit de eigen regio is enorm belangrijk. Zij moeten immers bepalen welke roman, dichtbundel of verzameling korte verhalen een voldoende hoge literaire waarde heeft om een vertaling te rechtvaardigen.  
# Ten tweede dient het te worden opgenomen in enkele gezaghebbende [[bloemlezing]]en van de wereldliteratuur.  
# Ten derde moet het ook gewone lezers kunnen bereiken om de erfenis te kunnen worden van verschillende generaties schrijvers.  
# Het vierde criterium stelt dat de auteur kritische reacties dient te ontvangen ([[literaire kritiek]]/receptie) door geleerden of critici van andere landen of culturele contexten: zelfs wanneer het werk controverses veroorzaakt, betekent dit toch dat het een bepaalde kritische waarde heeft.


== Geschiedenis ==
Waardevol werk uit kleinere taalgebieden - zoals het Nederlandstalige - heeft nogal wat te lijden onder de dominantie van het Engels. Een gevolg is dat er minder vertalingen van worden gemaakt. Een neveneffect van het eurocentrisme is dat schrijvers uit landen buiten Europa en de VS trachten te beantwoorden aan de verwachtingen van lezers uit de westerse cultuur.  
Tot in de 20e eeuw werden overzichten van literatuur gedomineerd door westerse literatuurgeschiedenis. Men zag er met andere woorden geen graat in om 'wereldliteratuur' gelijk te stellen aan Europese ([[eurocentrisme]]) of [[Amerikaanse literatuur]]. Bovendien concentreerden zulke historische literatuuroverzichten zich dan nog eens op enkele landen. Dit beperkte gezichtsveld veranderde pas midden [[jaren 1990]], te beginnen met Caws en Prendergasts ''Harpercollins' World Reader'' dat 475 auteurs van over de hele wereld opnam.<ref>David Damrosch, 'Toward a History of World Literature'.</ref>


Als 21e-eeuwse studie maakt wereldliteratuur deel uit van de [[vergelijkende literatuurwetenschap]]. Terwijl comparatieve literatuur vooral gaat over de verschillen, bestudeert wereldliteratuur specifiek de overeenkomsten tussen alle nationale literaturen: zij gaat doelgericht op zoek naar dat wat universeel en gemeenschappelijk is. Wereldliteratuur gaat in haar streven naar [[universaliteit]] echter uit van nationale literaturen. Dit impliceert dat zij is samengesteld uit twee tegenstrijdige componenten: de nationale en de [[Kosmopolitisme|kosmopolitische]] (universele / internationale), hetgeen een innerlijke spanning veroorzaakt in discussies over wereldliteratuur: de benaming wordt daardoor niet altijd op dezelfde manier gebruikt door [[literatuurwetenschap]]pers.
Bij een vertaling gaat er altijd wel iets verloren van het oorspronkelijke werk, hoe goed de vertaling ook is. Damrosch ziet dit niet meteen als een nadeel, omdat het circuleren van een werk van buiten de eigen cultuur of taal aanleiding geeft tot nieuwe interpretaties. Hij zegt zelfs dat het vertaalde werk 'gains from translation'.


== 100 belangrijkste boeken uit de wereldliteratuur ==
== 100 belangrijkste boeken uit de wereldliteratuur ==
De Noorse boekenclubvereniging ''De norske Bokklubbene AS'' heeft in samenwerking met het [[Noors Nobelinstituut]] een panel van 100 auteurs uit 54 landen verzocht om de [[Belangrijkste boeken uit de wereldliteratuur]] op te geven. Hoewel de boeken in de lijst niet gerangschikt werden, onthulde de redactie dat [[Don Quichot (boek)|Don Quichot]] 50% meer stemmen kreeg dan welk ander boek ook.
De Noorse boekenclubvereniging ''De norske Bokklubbene AS'' heeft in samenwerking met het [[Noors Nobelinstituut]] een panel van 100 auteurs uit 54 landen verzocht om de [[Belangrijkste boeken uit de wereldliteratuur]] op te geven. Hoewel de boeken in de lijst niet gerangschikt werden, onthulde de redactie dat [[Don Quichot (boek)|Don Quichot]] 50% meer stemmen kreeg dan welk ander boek ook.
== Nederlandstalige literatuur als wereldliteratuur ==
Nederland en Vlaanderen spelen vanwege het kleine aantal taalgebruikers in vergelijking met Engels, Frans, Spaans en Duits slechts een marginale rol op het vlak van wereldliteratuur. Tot de in het buitenland bekendste auteurs uit ons taalgebied - zeg maar de klassieken - behoren onder meer Jacob van Maerlant (1230-1300), Jan Van Ruusbroec (1293-1381), de auteur van 'Elckerlijc' (15e eeuw), Joost van den Vondel (1586-1679), Multatuli (1820-1887), Hendrik Conscience (1812-1883), Louis Couperus (1863-1923), Johan Huizinga (1872-1945).
Een groot aantal vertalingen van een boek is een sterke indicatie dat het tot de wereldliteratuur behoort. Deze lijst uit mei 2017 met de meest vertaalde Nederlandstalige romans geeft de volgende rangschikking:<ref>[https://www.editio.nl/magazine/verdieping/10-meest-vertaalde-nederlandstalige-boeken.html Edito.nl magazine.]</ref>


== Meest vertaalde Nederlandse romans ==
== Meest vertaalde Nederlandse romans ==
Regel 36: Regel 51:
''[[Het diner (roman)|Het diner]]'' van [[Herman Koch]] zou inmiddels al in minstens 33 talen verschenen zijn.<ref>[https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/het-diner-meest-vertaalde-nederlandse-roman~b6e3e5da/ Volkskrant.]</ref>
''[[Het diner (roman)|Het diner]]'' van [[Herman Koch]] zou inmiddels al in minstens 33 talen verschenen zijn.<ref>[https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/het-diner-meest-vertaalde-nederlandse-roman~b6e3e5da/ Volkskrant.]</ref>


== Externe link ==
== Externe links ==
* [http://www.armada-wereldliteratuur.nl Armada, Tijdschrift voor wereldliteratuur]: tot 2013 in boekvorm bij Uitgeverij Wereldbibiotheek te Amsterdam; verschijnt nu als e-tijdschrift. 
* [http://www.armada-wereldliteratuur.nl Armada, Tijdschrift voor wereldliteratuur]: tot 2013 in boekvorm bij Uitgeverij Wereldbibiotheek te Amsterdam; verschijnt nu als e-tijdschrift. 
* Jules Grandgagnage: [https://www.wereldliteratuur.com Website over Wereldliteratuur]


{{Appendix|2=
{{Appendix|2=
Regel 53: Regel 69:
[[Categorie:Literatuur naar land]]
[[Categorie:Literatuur naar land]]
[[Categorie:Literatuur naar taal]]
[[Categorie:Literatuur naar taal]]
{{Kiem}}

Huidige versie van 2 jul 2024 om 12:58

Wereldliteratuur (Duits: Weltliteratur) is een benaming voor literaire werken die ook buiten de eigen taal- of landgrenzen brede erkenning genieten, al dan niet in vertaling.

Wereldliteratuur werd voor het grootste deel van haar geschiedenis in verband gebracht met een gevestigde literaire canon van voornamelijk West-Europese klassiekers en meesterwerken. Dit eurocentrisme en de nadruk op de nationale literaturen werd reeds door de 19e-eeuwse Duitse schrijver Johann Wolfgang von Goethe [1] als te beperkend ervaren. Zijn kosmopolitische visie en idealisme zouden vanaf de 21e eeuw de basis vormen van een nieuwe studie binnen de comparatieve literatuurwetenschap die in de eerste plaats op zoek zou gaan naar culturele verbondenheid over de grenzen heen.

Definitie

De Amerikaanse literatuurwetenschapper David Damrosch, die wordt beschouwd als een autoriteit en pionier op gebied van het onderzoek naar wereldliterauur, levert in What is World Literature? een werkbare definitie:

“I take world literature to encompass all literary works that circulate beyond their culture of origin either in translation or in their original language." 

Er is dus sprake van wereldliteratuur wanneer een literair werk de eigen regionale, culturele en taallkundige grenzen overschrijdt, in de oorspronkelijke of in een vertaalde versie.

Criteria

Om vast te stellen waaraan een literair werk moet beantwoorden om als wereldliteratuur te gelden, stelde David Damrosch vier criteria op:

  1. Het is ook bekend buiten het eigen taalgebied en de eigen natie.
  2. Het komt voor in enkele bekende bloemlezingen van wereldliteratuur.
  3. Ook gewone lezers moeten bereikt worden, zodat het werk verschillende generaties schrijvers kan inspireren.
  4. Het werk moet in literaire kritieken binnen de eigen taalkring en daarbuiten besproken worden door toonaangevende geleerden of critici. De kritische waarde wordt bijvoorbeeld mede bepaald door mogelijke controverses die het werk veroorzaakt.

Selectie van teksten

Elke poging om vast te stellen welke teksten het belangrijkst zijn voor een taalgemeenschap wekt discussie en controverse op. Hetzelfde geldt in nog grotere mate voor het aanwijzen van werken die tot de wereldliteratuur behoren. Elke literaire canon is uiteindelijk tijd - en cultuurgebonden en kan geen eeuwigheidswaarde worden toegeschreven. Werken die vroeger werden (over)gewaardeerd kunnen bij een latere kritische evaluatie weer uit de canon verdwijnen. Andersom worden er werken die door vroegere generaties literatuurwetenschappers ondergewaardeerd of genegeerd werden later aan de canon toegevoegd.

Het belang van vertalingen

In het proces van culturele en literaire uitwisseling van teksten in de wereld spelen goede vertalingen een hoofdrol. De keuze die uitgeverijen van de betere literatuur maken om werken uit andere taalgebieden beschikbaar te maken voor lezers uit de eigen regio is enorm belangrijk. Zij moeten immers bepalen welke roman, dichtbundel of verzameling korte verhalen een voldoende hoge literaire waarde heeft om een vertaling te rechtvaardigen.

Waardevol werk uit kleinere taalgebieden - zoals het Nederlandstalige - heeft nogal wat te lijden onder de dominantie van het Engels. Een gevolg is dat er minder vertalingen van worden gemaakt. Een neveneffect van het eurocentrisme is dat schrijvers uit landen buiten Europa en de VS trachten te beantwoorden aan de verwachtingen van lezers uit de westerse cultuur.

Bij een vertaling gaat er altijd wel iets verloren van het oorspronkelijke werk, hoe goed de vertaling ook is. Damrosch ziet dit niet meteen als een nadeel, omdat het circuleren van een werk van buiten de eigen cultuur of taal aanleiding geeft tot nieuwe interpretaties. Hij zegt zelfs dat het vertaalde werk 'gains from translation'.

100 belangrijkste boeken uit de wereldliteratuur

De Noorse boekenclubvereniging De norske Bokklubbene AS heeft in samenwerking met het Noors Nobelinstituut een panel van 100 auteurs uit 54 landen verzocht om de Belangrijkste boeken uit de wereldliteratuur op te geven. Hoewel de boeken in de lijst niet gerangschikt werden, onthulde de redactie dat Don Quichot 50% meer stemmen kreeg dan welk ander boek ook.

Nederlandstalige literatuur als wereldliteratuur

Nederland en Vlaanderen spelen vanwege het kleine aantal taalgebruikers in vergelijking met Engels, Frans, Spaans en Duits slechts een marginale rol op het vlak van wereldliteratuur. Tot de in het buitenland bekendste auteurs uit ons taalgebied - zeg maar de klassieken - behoren onder meer Jacob van Maerlant (1230-1300), Jan Van Ruusbroec (1293-1381), de auteur van 'Elckerlijc' (15e eeuw), Joost van den Vondel (1586-1679), Multatuli (1820-1887), Hendrik Conscience (1812-1883), Louis Couperus (1863-1923), Johan Huizinga (1872-1945).

Een groot aantal vertalingen van een boek is een sterke indicatie dat het tot de wereldliteratuur behoort. Deze lijst uit mei 2017 met de meest vertaalde Nederlandstalige romans geeft de volgende rangschikking:[2]

Meest vertaalde Nederlandse romans

Een groot aantal vertalingen van een boek is een sterke indicatie dat het tot de wereldliteratuur behoort. Deze lijst uit mei 2017 geeft de volgende rangschikking:[3]

  1. Het Achterhuis, Anne Frank - 56 talen.
  2. De aanslag, Harry Mulisch - 38 talen
  3. Het volgende verhaal, Cees Nooteboom - 27 talen
  4. Max Havelaar, Multatuli - 25 talen
  5. Minoes, Annie M.G. Schmidt - 25 talen
  6. De Passievrucht, Karel Glastra van Loon - 18 talen
  7. Het verdriet van België, Hugo Claus - 15 talen
  8. De virtuoos, Margriet de Moor - 14 talen
  9. Abessijnse kronieken, Moses Isegawa - 13 talen
  10. Blauwe maandagen, Arnon Grunberg - 12 talen

Het diner van Herman Koch zou inmiddels al in minstens 33 talen verschenen zijn.[4]

Externe links

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen

  • David Damrosch: What Is World Literature?
  • Theo D'haen: The Routledge Concise History of World Literature
  • Masterpieces of World Literature (Puchner, Damrosch) - edx courses Harvard
  • The Norton Anthology of World Masterpieces VOL I and VOL II (6th edition, 1992)

Noten

  1. º 1827 (Gespräche mit Eckermann)
  2. º Edito.nl magazine.
  3. º Edito.nl magazine.
  4. º Volkskrant.
rel=nofollow
rel=nofollow
rel=nofollow

Wikibooks  Wikibooks: Gedichten uit de wereldliteratuur

Wikibooks  Wikibooks: Wereldliteratuur