Karaïsme

De karaïeten, het karaïtisch judaïsme of het karaïsme (Hebreeuws: יהדות קראית, Jahadoet Qara’im) is een joodse religieuze richting die gekenmerkt wordt door het erkennen van de Tanach (Hebreeuwse Bijbel) als enige en superieure autoriteit voor de halacha (joodse wet) en theologie. Karaïeten onderscheiden zich van het rabbijns judaïsme dat de Mondelinge Wet als een belangrijk fundament van het joodse geloofsleven (’halacha’) beschouwt. De meeste hedendaagse joden volgen het rabbijns judaïsme.

Term

Het woord karaïet is afgeleid van het werkwoord lezen, omdat zij aanvaarden wat zij in de Tenach lezen.

Ontstaan

Sommige geleerden zien de sadduceeën als voorlopers van de karaïeten. De sadduceeën, een joodse richting in de eerste eeuw, verwierpen de voorstelling van de Mondelinge Wet van de farizeeërs en trachtten zich letterlijk aan de Tanach te houden. De overgebleven sadduceeën zouden zich liever karaïeten zijn gaan noemen, aangezien de naam ’sadduceeën’ intussen gehaat werd.

Anderen stellen dat het karaïsme als beweging opkwam in de zevende en achtste eeuw [n.Chr.] in Baghdad of mogelijk in Egypte, en zich groepeerde rondom Anan ben David. Zij stonden ook bekend als de ananieten.

Karaïeten zelf beschouwen Anan ben David niet als hun stichter, aangezien zij de geschreven tekst van de Hebreeuwse Bijbel volgen en er in alle eeuwen wel joden waren die zich enkel op de Bijbeltekst wensten te baseren. Dat Anan niet de eigenlijke stichter was, blijkt uit het feit dat een groep met de naam karaïeten (karaïm) reeds bestond toen de Talmoed werd opgetekend, waarin ze op vele plaatsen vermeld worden als „aanhangers van de tekst” of ook eens als „de karaïeten voegen toe …”.

Wel was Anan ben David een invloedrijk man die zich tegen de rabbijnse overlevering en voor de schriftelijke Tanach uitsprak. Hij vond gehoor bij de joden in Babylon die gekant waren tegen de invloed van de rabbijnen.

Anan ben David kon de moslim-autoriteiten ervan overtuigen dat joden die enkel de autoriteit van de Tenach en niet de autoriteit van de rabbijnen accepteerden net zo goed bescherming moesten genieten als ’mensen van het boek’ en niet door rabbijnse joden vervolgd mochten worden.

In de 9e eeuw gebruikte Benjamin ben Mosje Nagavendi regelmatig als beschrijving van verschillende anti-Talmoedische bewegingen, inclusief de ananieten.

Beschrijving

De karaïeten geloven dat alle goddelijke geboden die God aan Mozes gaf, door Mozes werden opgetekend in de geschreven Thora, zonder een bijkomende mondelinge wet of mondelinge verklaring. Als een gevolg hiervan zien zij de geschreven verzamelingen van mondelinge tradities in de Misjna en in de Talmoed niet als bindend.

Het karaïtisch judaïsme onderscheidt zich hierin van het rabbijns judaïsme waarvan de meeste hedendaagse joodse richtingen afstammen. (Dit wordt soms het ’rabbinisme’ of ’rabbanisme’ genoemd, en de beoefenaars ervan ’rabbanieten’.) In het rabbijnse jodendom vormt de Mondelinge Wet, de wettelijke beslissingen van het Sanhedrin zoals deze in de Talmoed werd vastgelegd, en de daaropvolgende verklarende werken zoals de Misjna, de gezaghebbende interpretatie van de Thora.

Karaïeten willen bij het lezen van de Tenach vasthouden aan de meest rechtstreekse en voor de hand liggende betekenis van de tekst („pesjat”); dit is niet noodzakelijk de meest letterlijke betekenis, maar dikwijls de betekenis die de oude Israëlieten erin zouden hebben gezien toen de boeken van de Tenach werden geschreven. Omdat er in 4000 jaar grote culturele en religieuze veranderingen hebben plaatsgevonden, is de pesjat niet meer zo gemakkelijk te achterhalen als het in Bijbelse tijden was, maar kan nu worden afgeleid van sleutelteksten, parallelteksten en de context.

Het rabbijnse jodendom daarentegen is afhankelijk van de wettelijke regels van het Sanhedrin, die in de Misjna, de Talmoed en andere bronnen werden opgetekend, om de betekenis van de Tenach te achterhalen.

In de periode toen het volgen van de Talmoed zich begon uit de breiden onder joden in streken waar deze voordien onbekend was, waren sommigen niet akkoord met deze regels. Kort daarop veroverde de islam de meeste gebieden waar vele joden woonden. Als Mensen van het Boek kregen de rabbijnen religieuze vrijheid (als dhimmi) onder de moslimheersers. Zij maakten gebruik van hun beschermde positie om hun regels op te leggen aan de joodse gemeenschap.

Verschillende opvattingen

Kalender

Karaïeten gebruiken een vorm van de joodse kalender die nog steeds gebaseerd is op de observatie van de maan. In deze vorm zou de kalender in Israël in gebruik zijn geweest tot op zijn minst het einde van de periode van de Tweede Tempel. Een nieuwe maan (Rosj Chodesj) begon volgens dit systeem bij het zichtbaar worden van de nieuwe maansikkel in Israël. Het nieuwe jaar zou afhankelijk zijn geweest van de mate van rijpheid van de gerst. Indien de gerst nog niet rijp genoeg was om met het feest der ongezuurde broden de eerstelingen van de gerstoogst te kunnen offeren, werd een schrikkelmaand ingevoegd.

Toen snelle wereldwijde communicatie nog niet mogelijk was, gingen sommige karaïeten in de diaspora langzaamaan ook gebruik maken van de rabbijnse kalender volgens de berekening van Hillel II. In de vijftiende eeuw schreef de karaïet Hacham Elijah Baschyatchi dat zij, omdat zij ver van Israël woonden, niet konden weten wanneer de gerst er rijp werd, en dus noodgedwongen hun toevlucht namen tot de berekende rabbijnse kalender.

In sommige tijdsperiodes begonnen de karaïeten die in moslimlanden leefden, de nieuwe maanmaand dikwijls samen met de nieuwe maand van de islamitische kalender.

Tegenwoordig gebruiken ook sommige karaïeten berekeningen, niet op basis van gemiddelden, 19-jarige cycli en uitzonderingsregels zoals in de rabbijns-joodse kalender, maar streven ze naar een astronomische berekening. Andere karaïeten observeren wel degelijk het verschijnen van de nieuwe-maansikkel in Jeruzalem en de rijpheid van de gerst aan het begin van het jaar.

Poerim

In een joods schrikkeljaar wordt het Poerim door rabbijnse joden gevierd in de tweede maand adar, waardoor het lijkt alsof de eerste maand adar de ingevoegde schrikkelmaand is. In het karaïtisch jodendom blijft het Poerim in de eerste maand adar.

Wel namen karaïtische joden die in de omgeving van rabbijnse joden woonden, gebruiken over zoals het eten van Hamansoren.

Kasjroet

In het rabbijns jodendom werd het verboden om vlees en melkproducten samen te eten. Dit leidt ertoe dat men verschillende koelkasten, verschillende serviezen of een verschillende keuken heeft voor beide voedingswaren. De rabbijnen stelden dit voor als de uitleg van de mondelinge wet over Exodus 23:19: „Je mag een geitenbokje niet koken in de melk van zijn moeder.” De karaïeten vonden dat een letterlijke toepassing voldoende was en zij verwierpen de rabbijnse uitleg over de uitgebreidere toepassing.

Een karaïtische slager krijgt van het rabbinaat geen kasjroetcertificaat. Maar het maakt een karaïet niets uit of hij vleeswaren koopt die door wat dan ook voor rabbijnse richting is gecertificeerd of dat gewoon zonder rabbijns certificaat voldoet aan de regels uit de Hebreeuwse Bijbel.

Afstamming

In het rabbijnse jodendom wordt iemand als jood beschouwd wanneer hij of zij een joodse moeder heeft, of zich formeel tot het jodendom heeft bekeerd. In het karaïtisch jodendom daarentegen gaat men (behalve in het geval van een bekeerling) uit van een patrilineaire afstamming om vast te stellen of iemand joods is, dus iemand kan als jood worden beschouwd wanneer zijn of haar vader joods is. De karaïeten volgen dit systeem omdat omdat de joodse afstamming die in de Tenach wordt vernoemd steeds via de vaderlijke zijde wordt vermeld.

Tefillien en mezoeza

De rabbijnen legden Deuteronomium 6:8-9 letterlijk uit: joodse mannen moesten tijdens het bidden tefillien dragen en aan de deurposten moest een mezoeza worden bevestigd. Aangezien er gelijkaardige teksten in de Tenach zijn, die figuurlijk of symbolisch worden opgevat, begrepen de karaïeten het „als een teken om uw arm en als een band op uw voorhoofd” dragen en het „op de deurposten” schrijven als figuurlijk.

Vele karaïeten hebben in de plaats van een mezoeza een afbeelding van de twee stenen tafelen met de ‘Aseret HaDevarim op hun deurposten.

Moderne karaïeten die in Israël tussen andere joden wonen, bevestigen dikwijls ook een mezoeza aan de deurpost ten behoeve van rabbijns-joodse bezoekers, maar niet omdat zij dit als een religieuze verplichting zien.

Blauwe franjes

Ook de karaïeten hebben nog tsitsit (franjes) aan hun kleren.

Aangezien men niet meer zeker was welk zeedier bedoeld werd met het woord chilazon, waaruit de blauwe kleurstof techelet (תכלת) werd gewonnen, koos men in het rabbijnse jodendom om de franjes helemaal wit te laten. De karaïeten echter begrijpen het zo dat dit woord naar de blauwe kleur verwijst, zelfs al weet men niet meer nauwkeurig hoe de kleurstof vroeger werd geproduceerd. Zij zorgen er nog steeds voor dat er een blauwe draad in de franjes zit van kleding die op vier hoeken eindigt.

Loofhuttenfeest

Terwijl de rabbijnse joden vier plantensoorten gebruiken voor het bouwen van de loofhut voor het Soekkot-feest, onderscheiden karaïeten slechts drie verschillende planten: takken van een dadelpalm (kappoth temarim), mirtetakken (‘Esj ‘Avoth), en wilgentakken (‘Aravoth Nachal). Deze takken worden niet in de vier windrichtingen geschud zoals in het rabbijns jodendom. In Nehemia 8:15 is bijkomend ook sprake van olijftakken.

Vuur op de sabbat

Rabbijnse joden hebben de traditie om bij het begin van de sabbat kaarsen aan te steken. De huismoeder die de kaarsen aansteekt, bedekt zich op dat moment de ogen. Karaïeten volgen dit gebruik niet omdat vuur aansteken volgens Exodus 35:3 op de sabbat verboden is. Hoewel de rabbijnse joden geen vuur wensen aan te steken op de sabbatdag (met uitzondering van de sabbatkaarsen op vrijdagavond), staan ze wel toe dat een vóór de sabbat aangestoken vuur blijft branden of dat een niet-jood het vuur komt aansteken. Gedurende een groot deel van de Middeleeuwen zagen karaïeten zagen dit strenger, en lieten op de sabbat gewoonlijk ook geen vuur branden dat vóór de sabbat aangestoken werd. Sommige latere karaïeten interpreteerden de betreffende tekst zo, dat vuur op de sabbat toegelaten was volgens dezelfde voorwaarden als bij rabbijnse joden.

Invloed

Aangezien de karaïeten de Hebreeuwse tekst, en geen mondelinge overleveringen, als heilig beschouwden, gingen ze zich toeleggen op een hernieuwde studie van de Hebreeuwse taal. In de negende en tiende eeuw [n.Chr.], de karaïtische gouden eeuw, blonken karaïtische geleerden hierin uit. Sommigen onder hen werden zorgvuldige afschrijvers van de Tenach. De karaïtische beweging gaf zo de impuls tot de masoretische studie van de Tenach onder alle joden. Hierdoor werd de Hebreeuwse Bijbeltekst nauwkeuriger bewaard tot in onze tijd.

Erkenning

De staat Israël erkent alle karaïeten als Joods voor burgerlijke doeleinden, waardoor zij het recht hebben om naar Israël te emigreren. Het orthodox judaïsme erkent de karaïeten echter niet als een joodse stroming. Een deel van de moeilijkheid ligt in de verschillende zienswijzen tussen de beide richtingen over wie als jood wordt gedefinieerd: worden kinderen joods wanneer zij een joodse moeder hebben of wanneer zij een joodse vader hebben.

Richtingen in het jodendom (Portaal)

Rabbijns: Orthodoxen • Conservatieven • Liberalen           Niet-Rabbijns: Karaïeten Onderverdeling Orthodoxen: Modern • Mizrachie • Charedisch • Chassidisch        in Nederland

Weblinks

  (en) Caraites, in: Catholic Encyclopedia, New York, Robert Appleton Company, 1907-1912. (vertaal via: )

• Karaite Korner
• The Universal Karaite Judaism karaite.org.il

Verwijzingen