Bodemdaling

Iemand herstelt een scheur die ontstaan is door bodemverzakking.

Bodemdaling oftewel bodemverzakking oftewel subsidentie is het zakken van het niveau van de bodem ten opzichte van een vast referentiepunt, bijvoorbeeld het Normaal Amsterdams Peil (NAP). Het is een vorm van bodembeweging. Het tegenovergestelde van bodemdaling is bodemrijzing (of bodemstijging).

Bodemdaling als gevolg van gaswinning

Als gevolg van aardgaswinning is de bodem in de provincie Groningen – en, in mindere mate, de omliggende gebieden – gaan zakken. Behalve door winning van aardgas kan bodemdaling ook optreden door het winnen van zout, verlagen van het watergehalte van de grond, door het oppompen van teveel grondwater of door het te intensief bemalen van polders. Het mechanisme in deze drie gevallen is niet identiek.

Bodemdaling door zoutwinning

Bij de winning van zout (haliet) uit de bodem ontstaan holtes welke door de gronddruk van bovenliggende bodemlagen kunnen instorten. Hierbij kan aan de oppervlakte bodemdaling optreden.

Gevolgen van bodemdaling

Waterhuishouding

De bodem met alles daarop (dijken, bruggen, wegen, huizen...) daalt door aardgaswinning. Het grond- en oppervlaktewater in sloten en kanalen blijft op dezelfde hoogte door de beheersmaatregelen van waterschappen en stijgt dus ten opzichte van de omringende bodem. Dijken en bruggen zouden daardoor moeten worden verhoogd. Om dit te voorkomen, wordt het waterpeil naar beneden gebracht. Omdat de bodem niet gelijkmatig daalt, is het betreffende gebied ingedeeld in schillen. Op de rand van deze schillen zijn of worden gemalen gebouwd. De grootste bodemdaling door aardgaswinning, circa 0,3 meter, heeft zich voorgedaan rond Slochteren, ongeveer in het midden tussen Groningen (stad) en Delfzijl.

Tot nu toe zijn binnen het gebied van het waterschap Noorderzijlvest de volgende gemalen gebouwd:

• voor de 1e (binnenste) schil
  • Den Deel
  • Helwerd, zal worden vervangen door een schutsluis
  • Loppersum
  • Wirdum
• voor de 2e (buitenste) schil
  • Stad & Lande
  • Tilburg
  • Schaphalsterzijl
  • Abelstok
  • de verbetering van De Drie Delfzijlen

Binnen het waterschap Hunze en Aa's is het gemaal Rozema gebouwd.

Dijken en kades

Ook dijken en kades ondervinden problemen door bodemdaling. Veenkades kunnen bijvoorbeeld aan sterke daling onderhevig zijn, soms met wel 2 cm per jaar. Daarom moeten deze kades ook om de paar decennia opnieuw opgehoogd worden -met als gevolg plaatselijk grotere gronddruk en... bodemdaling. Ook dijken die op andere ondergrond gebouwd zijn, komen lager te liggen, deels ook door horizontale deformatie. Vaak is dit in de orde van 1 cm per jaar. Ter vergelijking: 1 cm per jaar is 100 cm per eeuw en dat is ongeveer twee keer zoveel als de door de wetenschappers van IPCC verwachte zeespiegelstijging voor de komende eeuw.

Aardbevingen

Als gevolg van de bodemdaling door gaswinning komen in Groningen en Drenthe sinds 1986 af en toe aardschokken voor. Er zijn al zo'n 50 gevallen waargenomen.

• Op 24 oktober 2003 vond bij Loppersum een aardbeving plaats met een sterkte van 3,0 op de schaal van Richter. De materiële schade was gering.
• Op 10 november 2003 vond er in dezelfde gemeente opnieuw een aardbeving plaats. Ook deze keer met een sterkte van 3,0 op de schaal van Richter. Het epicentrum lag deze keer tussen Westeremden en Stedum.
• Op 8 augustus 2006 was er weer een beving. Ditmaal lag het epicentrum in Middelstum en had de beving een sterkte van 3,5.

Bodemdaling door een lage grondwaterspiegel

Zie inklinken voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

In veengebieden waar woonwijken gebouwd worden, wordt vaak de waterspiegel wat verlaagd in verband met deze woningbouw. Hierdoor komt naast de directe inklinking door het lagere watergehalte, ook meer lucht, en daarmee zuurstof, in de bodem, waardoor de organische bestanddelen (humus) worden verteerd en de bodem inzakt. Het is niet ongebruikelijk dat de bodem in zo'n wijk in een paar decennia 30 cm zakt. Doordat huizen en sommige bruggen - door middel van heipalen - zijn gefundeerd op diepliggende bijna niet zakkende zandlagen, ontstaan grote problemen met rioleringsbuizen en gas en drinkwaterleidingen, die wel met het veen meezakken. Het gevolg van deze ongelijke zakking is dat elke 10 tot 20 jaar alle aansluitingen in dit soort veenbuurten worden vernieuwd.

In feite is deze oxidatie van het veen een proces dat in Nederland al eeuwen aan de gang is. Bij de ontginning van veengebieden werden vaarten en sloten gegraven om het veen te ontwateren. Hierdoor werden deze geschikt voor landbouw. De waterstand zakte zover dat zelfs in bepaalde gebieden akkerbouw mogelijk is geweest. Een voorbeeld hiervan is polder Mastenbroek tussen Zwolle en Kampen. Door bodemdaling door oxidatie van veengronden boven de grondwaterspiegel daalde de bodem uiteindelijk tot onder de grondwaterspiegel waardoor in de omliggende gebieden veenpolders ontstonden.

Deze bodemdaling is in de 20e eeuw doorgegaan. Om het dalen van de bodem tot een minimum te beperken wordt de waterstand in veel veengebieden zo hoog mogelijk gehouden, waardoor het alleen nog maar voor veeteelt te gebruiken is.

Kleigronden

Ook kleigronden klinken in. Kleigronden ontstaan door opslibbing. De kleine korreltjes worden aangevoerd door zeeën en rivieren en zakken naar beneden wanneer de stroomsnelheid te laag wordt. Deze gronden bevatten dan ook aanvankelijk veel water. Wanneer het water door ontwatering uit deze gronden verdwijnt, komen de kleideeltjes dichter op elkaar te zitten en daalt de bodem.

Omkering van het reliëf

Deze inklinking heeft in sommige streken geleid tot omkering van het reliëf. De kreken of rivierbeddingen van waaruit de kleigronden de slib ontvingen lagen aanvankelijk lager. De beddingen bestaan echter uit zand omdat de stroomsnelheid hier altijd veel hoger was. Nadat de kreek of rivierbedding definitief drooggevallen is door inpoldering en de kleigronden ontwaterd werden, klonken de zandige beddingen nauwelijks in, in tegenstelling tot de omliggende kleigebieden. Tegenwoordig steken deze beddingen uit boven de komkleigebieden.

Zie ook; veenpolder

Lange termijn

Het verwachte niveauverschil voor de komende eeuw is 1,5 m (1 m door bodemdaling + 0,5 m - sommige bronnen geven hiervoor ook 1,5 m aan - door zeespiegelstijging). Deze combinatie van zeespiegelstijging en bodemdaling gaat met name voor West Nederland een steeds groter probleem worden. Het verhogen van dijken, zoals bij de Deltawerken, is technisch geen probleem maar financieel wellicht niet haalbaar.

Internationaal

Niet alleen in Nederland is bodemdaling een probleem ook in veel andere deltagebieden in de wereld komt het voor. Voorbeelden zijn onder andere Bangkok, Tokio, gedeelten van Californië, Shanghai, Venetië, Jakarta en Manilla.

Zie ook

• Postglaciale opheffing
• Verzakking (doorverwijzing).

Externe links

• Bodemdalingscommissie gaswinning
• Bodemdaling door zoutwinning

  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Subsidence op Wikimedia Commons.