Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Selenium
Selenium of seleen is een scheikundig element met symbool Se en atoomnummer 34. Het is een grijs niet-metaal.
Ontdekking
Selenium werd in 1817 ontdekt door Jöns Jacob Berzelius tijdens het onderzoeken van tellurium. Pas vanaf ongeveer 1970 werden er steeds meer toepassingen voor selenium gevonden. De naam is afkomstig van het Griekse Selènè, dat maan betekent.
Toepassingen
In 1873 ontdekte de Engelsman Willoughby Smith, samen met zijn assistent Joseph May, dat seleen over fotovoltaïsche eigenschappen beschikte. Onder invloed van licht neemt de elektrische geleiding sterk toe. Daarom wordt het vooral gebruikt in de opto-elektronica. Andere toepassingen zijn:
- Materiaal voor halfgeleider
- Antiroosshampoo
- Vulkaniseren van rubber
Verder kan selenium worden gebruikt bij het ontwikkelen van foto’s.
Selenium kan in veel organische die zwavelhoudende moleculen het zwavelatoom vervangen. Daarbij blijven veel eigenschappen behouden. Deze vervanging is zelfs in eiwitmoleculen mogelijk. Door bacteriën te kweken in een medium waarin het aminozuur methionine werd vervangen door seleno-methionine, is het mogelijk om een seleniumhoudende variant van geproduceerde eiwitten te isoleren. Met röntgendiffractie kan men veel eenvoudiger de structuur van deze varianten bepalen dan van gewone eiwitten.
Opmerkelijke eigenschappen
Selenium beschikt over de opmerkelijke eigenschap om licht om te zetten in elektriciteit. Daarnaast is de geleidbaarheid van selenium afhankelijk van de hoeveelheid licht.
Selenium kan in meerdere allotrope toestanden voorkomen. In poedervorm is selenium rood of zwart. Als kristallen is selenium metalliek grijs of donkerrood.
Bij een grote inname van selenium kunnen in de zwavelhoudende moleculen die zweetgeur veroorzaken, zwavelatomen vervangen worden door seleniumatomen. De zweetgeur wordt hierdoor sterker en onplezieriger.
Verschijning
Selenium is een bijproduct dat achterblijft bij de winning van lood, zilver of koper. Hierbij wordt met behulp van elektrolyse het selenium geïsoleerd. Zuivere seleenmineralen zoals clausthaliet en naumaniet komen voor, maar zijn zeldzaam.
Isotopen
 Zie Isotopen van selenium voor het hoofdartikel over dit onderwerp. |
| Meest stabiele isotopen | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Iso | RA (%) | Halveringstijd | VV | VE (MeV) | VP |
| 74Se | 0,89 | stabiel met 40 neutronen | |||
| 75Se | syn | 119,779 d | ß+ | 0,864 | 75As |
| 76Se | 9,36 | stabiel met 42 neutronen | |||
| 77Se | 7,63 | stabiel met 43 neutronen | |||
| 78Se | 23,78 | stabiel met 44 neutronen | |||
| 79Se | syn | 6,5×105 j | β- | 2,281 | 79Br |
| 80Se | 49,61 | stabiel met 46 neutronen | |||
| 82Se | 8,73 | 1,08×1020 j | 2β- | 2,995 | 82Kr |
Behalve vijf stabiele selenium-isotopen zijn er een groot aantal radioactieve isotopen bekend, met halveringstijden variërend van enkele minuten tot vele miljoenen jaren.
Voeding
Selenium is voor de mens een belangrijk sporenelement, dat voornamelijk via de voeding wordt opgenomen. De aanbevolen dagelijkse hoeveelheid is 60 tot 75 μg per dag. Vooral Amerikaanse tarwe kan een belangrijke bijdrage leveren.
Goede natuurlijke bronnen van selenium in de voeding zijn:
- paranoten (brazilnoten)
- linzen
- zonnebloempitten
- volkorenbrood
- cashewnoten
- walnoten
- volkoren graan
- sojabonen
- vis
Men kan selenium ook in voedingssupplementen innemen. Hierbij is voorzichtigheid geboden, want een opname van meer dan 450 μg selenium per dag zou schadelijk zijn.
Selenium wordt ook in enkele antiroos-shampoos gebruikt en bij huidziekten als Pityriasis versicolor.
Toxicologie en veiligheid
Hoewel selenium zelf niet schadelijk is, zijn heel wat seleniumverbindingen dat wel. De uitwerking ervan daarvan zijn vergelijkbaar met die van veel arsenicumverbindingen.
Externe links
International Chemical Safety Card van Selenium- PeriodiekSysteem.com over: Selenium
- Lenntech over: Selenium
- (en) EnvironmentalChemistry.com over: Selenium
- (en) WebElements.com over: Selenium
| Chemische elementen en isotopen |
|---|
|
Periodiek systeem: Standaard · Alternatief · Elektronenconfiguratie |