Reimond Tollenaere

Reimond Tollenaere
Volledige naam	Reimond Tollenaere
Geboren	Oostakker, 29 juni 1909
Overleden	Kopcy, 22 januari 1942
Regio	Vlaanderen
Land	België
Functie	Advocaat Politicus
Partij	1933 – 1940 VNV 1940 - 1942 Eenheidsbeweging-VNV
Functies
1932 – 1933	Preses KVHV Gent
? – ?	Bestuurslid Dietsche Bond
? – ?	Hoofdbestuurslid DSV
1933 – ?	Propagandaleider VNV
1936 – 1942	Volksvertegenwoordiger
? – ?	Commandant-generaal Zwarte Brigade
1941 – 1942	Untersturmführer Vlaams Legioen Waffen-SS

Reimond Tollenaere (Oostakker, 29 juni 1909 – Kopcy bij Veliki Novgorod, 22 januari 1942) was een Belgisch nationaalsocialistisch politicus en advocaat.

Levensloop

Tollenaere was de zoon van een aannemer. Hij wou na zijn middelbare studies in het Sint-Lievenscollege in Gent, in het college van Ieper en het Klein Seminarie, in Roeselare aan priesterstudies beginnen. In het academiejaar 1927-28 studeerde hij wijsbegeerte in Roeselare maar werd, naar men zegt vanwege zijn Vlaams-nationalistische acties, niet meer tot het tweede jaar toegelaten.

Hij trok toen naar de faculteit Rechten aan de Rijksuniversiteit Gent (1928-1934), waar hij actief was in de Vlaamse Beweging. Hij was aanwezig op de gouw- en landdagen van het Algemeen Katholiek Vlaamsch Studentenverbond (AKVS) en op de verbondsvergaderingen van het Katholiek Vlaams Hoogstudentenverbond (KVHV). In 1931-32 bracht hij enige tijd als beursstudent door in Duitsland en kwam er in contact met de ideeën van het nationaalsocialisme, die hij grotendeels overnam. Hij was preses van het KVHV Gent in 1932-33. Daarnaast was hij bestuurslid van de Dietsche Bond en hoofdbestuurslid van het Dietsch studentenverbond.

Hij trouwde met Hilda Saeys uit Roeselare en ze kregen verschillende kinderen, onder wie Jan Tollenaere, die later hoogleraar werd en zelf ook opviel als hevige antisemiet. Hendrik Demoen, die trouwde met een zus van Hilda, werd tijdens de oorlog onder invloed van Reimond Tollenaere VNV-burgemeester van Roeselare.

VNV

In 1933, nog student, werd Tollenaere algemeen propagandaleider van het pas opgerichte Vlaams Nationaal Verbond (VNV). Het was een functie waarin hij op de tegenstand stuitte van meer gematigde strekkingen dan de zijne. Dit leidde ertoe dat hij ontslag moest nemen als arrondissementsleider in Mechelen. Tijdens zijn legerdienst in 1934 bracht Staf De Clercq hem op een zijspoor.

Hij vestigde zich in Roeselare, waar hij VNV-arrondissementsleider werd. In 1936 werd hij met de steun van de politieke familie De Lille verkozen tot Kamerlid voor het Vlaams Nationaal Verbond in het arrondissement Roeselare-Tielt. In 1938 werd hij verkozen tot gemeenteraadslid van Roeselare.

Kort na de Duitse inval in België op 10 mei 1940 werd Tollenaere samen met andere Vlaams-nationalisten gearresteerd en naar Frankrijk gedeporteerd, waar hij weken gevangen werd gehouden. Op 21 juni werd hij bevrijd en keerde hij naar België terug waar hij zich spoedig ontpopte als een van de drijvende krachten achter de collaboratiepolitiek van het VNV.

Als overtuigd Groot-Nederlander was Tollenaere tegen de Belgische staat. Hij sprak zich uit voor het nationaalsocialisme, maar was – in tegenstelling tot de concurrerende collaboratiebeweging DeVlag van Jef van de Wiele – geen voorstander van de aansluiting van Vlaanderen bij Duitsland.

Waffen SS

Hij werd commandant van de Zwarte Brigade van het VNV en de eerste commandant-generaal van de Dietsche Militie - Zwarte Brigade, de militie van de gefuseerde Eenheidsbeweging-VNV. Na de Duitse inval in de Sovjet-Unie in juni 1941 zette Tollenaere zich actief in bij de werving van Vlaamse vrijwilligers voor het oostfront. Zelf vertrok hij op 6 augustus 1941 als Untersturmführer of onderluitenant bij het Vlaams Legioen (Waffen-SS).

Bevriend artillerievuur van de Spaanse Division Azul doodde hem op 22 januari 1942 in een bunker in Kopcy, 24 km ten noorden van Veliki Novgorod, nabij de weg naar Tsjoedovo. Dat hij omkwam door geschut uit het eigen kamp werd oor de VNV lang verzwegen. Hij ligt begraven op het Duitse soldatenkerkhof in Pankovka op 7 km van Novgorod.

De dood van Tollenaere was voor VNV-leider Staf de Clercq − die Tollenaere als zijn opvolger zag − een zware slag. De Clercq overleed datzelfde jaar.

Antisemitisme

Hoewel Tollenaere wegens het tijdstip van zijn overlijden niet persoonlijk actief is geweest bij de deportaties van de Joden of de vernietigingskampen, kan er geen twijfel bestaan over zijn antisemitisme. Voor de oorlog al nam hij, o.m. in zijn brochure Komt er oorlog?, krasse antisemitische standpunten in. Tijdens de bezetting werd zijn antisemitisme virulenter en tegelijk minder abstract. Tollenaere verdedigde de Duitse uitdrijvingspolitiek op een moment dat de eerste fase van die politiek in België gestalte kreeg en de bezetter de eerste anti-Joodse maatregelen uitvaardigde.

Trivia

Tijdens de Tweede Wereldoorlog veranderde Roeselare de naam van het toenmalige Wapenplein (nu het Polenplein, naar de bevrijders in 1944) in Raymond Tollenaereplein. Deze markt ligt bij het Klein Seminarie, waar Tollenaere in de jaren twintig studeerde en bij de plek waar hij sinds 1936 woonde.

Publicaties

• Nationaal-socialisme of bolsjewisme? Leven of ondergang van Europa, Brussel, 1941.
• Ons volk in den Nieuwen Tijd. Naar de nationale orde en de socialistische gemeenschap, Aalst, 1941.
• Voor een Vlaamsch vrijwilligerskorps. De Waffen S.S., in: Volk en Staat, 18 mei 1941.
• De Waffen S.S. De militaire loopbaan voor onze Vlaamsche jongens, in: Volk en Staat, 15 juni 1941.

Literatuur

• Gaston STUYCK, Zoo leefde, streed en viel dr. R. Tollenaere, 1943.
• Paul VAN MOLLE, Het Belgisch Parlement, 1894-1972, Antwerpen, 1972.
• Arthur DE BRUYNE, Trouw, 1973.
• Toon VAN OVERSTRAETEN, Reimond Tollenaere, in: Twintig eeuwen Vlaanderen, 1976.
• Johan ANTHIERENS, Hilda Saeys, veertig jaar later, in: Knack, Cultuurkrant, 21 mei 1980.
• Bruno DE WEVER, Reimond Tollenaere sneuvelt, in: De Oorlogskranten. Deel 19. De winter van 1941-1949, Brussel, 1993.
• Bruno DE WEVER, Greep naar de macht. Vlaams-nationalisme en Nieuwe Orde. Het VNV 1933-1944, Tielt, 1994.
• Pieter-Jan VERSTRAETE, Reimond Tollenaere: biografie, 1996.
• Pieter-Jan VERSTRAETE, Tollenaere, Reimond, in de Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse Beweging, Lannoo, Tielt, 1998. Herwerkte uitgave 2023.

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen, noten en/of referenties