Pacifisme

Pacifisme is de filosofie, levenshouding en praxis waarbij geweldloosheid centraal staat en vrede als belangrijk doel wordt nagestreefd. Iemand die het pacifisme aanhangt, heet een pacifist. Een vredesbeweging kan ingegeven zijn door een principieel pacifisme of door meer praktische overwegingen. Een pacifist is tevens antimilitarist, echter een antimilitarist hoeft niet een pacifist te zijn.

Symbool voor vrede.

Vijf argumenten

Kees Kraaijeveld, filosoof en psycholoog, noemt vijf ’klassieke’ argumenten voor pacifisme en ontwapening:

• het valse-hoopargument

zelfs de meest moderne bewapening en de meest strenge controle biedt alleen in schijn een garantie van veiligheid

• het praktische argument

zelden leidt een oorlog tot het gewenste resultaat. Als een oorlog eenmaal is begonnen is het geweld vaak niet meer te beheersen en treden excessen op.

• het economische argument

bewapening vereist een grote investering van maatschappelijke middelen. Deze middelen zouden ook voor vreedzame doelen kunnen worden aangewend en dan wellicht een groter rendement geven.

• het psychologische argument

’geweld maakt meer kapot dan je lief is’. De traumatische gevolgen van oorlogen zijn zo groot dat deze generaties later nog gevoeld worden. Het is de vraag of deze traumatische gevolgen niet weer de kiem van nieuw geweld in zich dragen.

• het morele argument

Benjamin Franklin zei: ’er bestaat geen goede oorlog en er bestaat geen slechte vrede’. Oftewel: oorlog is in zichzelf iets slechts.

Het pacifisme volgens Gandhi

Via Mahatma Gandhi werd het begrip ahimsa in het Westen bekend. Hij maakte een belangrijk onderscheid tussen de non-violence of the weak (d.i. geweldloosheid) en de non-violence of the brave (d.i. geweldvrijheid):

• Geweldloosheid = de houding van diegenen die wegens hun zwakkere positie of uit tactische overwegingen afzien van de inzet van geweld.
• Geweldvrijheid = de houding die bewust en vrijwillig afziet van alle geweld in gedachten, woorden en daden, ook wanneer er een concreet vooruitzicht is tot een 'succesvol' gebruik van geweld.

Gandhi verduidelijkt dit door een bespreking van vier reactievormen op een agressor:

• Het gewelddadig verweer
• Afzien van verweer uit angst of zwakte
• Geweldloze weerstand, die in geval van faling tot de gewelddadige strijd kan overgaan
• De poging om de tegenstander door verscheidene vormen van geweldvrij verzet van de waarachtigheid van dat verzet te overtuigen

Terwijl de eerste drie reacties vervuld zijn van ergernis en haat tegenover mensen, ligt de emotie die de basis vormt van het geweldvrije verzet, in trouw aan de erkende waarheid. Deze emotie maakt het mogelijk om een onderscheid te maken tussen de dader en zijn daad. De afwijzing van agressie of tirannie zal zodoende niet noodzakelijk omslaan in haat tegen de dader. Geweldvrije weerstand zonder een destructief gevoel tegenover zijn tegenstander ontstaat door de eenheid van persoonlijke levensleiding en politieke actie.

Gandhi had enkele grondbeginselen die hem tot zijn niet-tegenstand tegen geweld brachten:

• Zijn religieuze achtergrond in het vaishnavisme
• Zijn familie was in contact met aanhangers van het jaïnisme
• Hij werd geïnspireerd door het geweldloos verzet van de Indiase sikhs
• Hij werd geïnspireerd door het werk, The Kingdom of God is Within You van Leo Tolstoi. Hieruit volgde Tolstoi’s Letter to a Hindu

Enkele opmerkingen

• Pacifisme is niet gelijk aan passief doen, niets doen.
• Verschillende ’soorten’ van vrede:
  • pax = afwezigheid van oorlog (bezetting is ook oorlog)
  • sjalom = actieve vrede (totale afwezigheid van oorlog, armoede, extreme vervuiling, ... )
  • shanti = innerlijke vrede

De meeste groene partijen namen het pacifisme uitdrukkelijk op in hun basisbeginselen.

• In Nederland bestond in de tweede helft van de 20e eeuw de Pacifistisch-Socialistische Partij (PSP), opgericht in 1957, die als typische getuigenispartij wel enkele zetels in de Tweede en Eerste Kamer behaalde, maar nooit meeregeerde en uiteindelijk opging in GroenLinks (1989). Deze links-radicale partij bepleitte onder meer ontwapening en uittreding van Nederland uit de NAVO. Bekende politici van de PSP waren Henk Lankhorst, Bram van der Lek en Fred van der Spek.
• Deze laatste twee politici werden in de jaren ’70 in de KGB-affaire, overigens zonder enig bewijs, ervan beschuldigd betaald te worden door de Sovjetrussische geheime dienst KGB, hetgeen kenmerkend was voor de stemmingmakerij jegens het pacifisme tijdens de Koude Oorlog: pacifisten werden vaak bezien als landverraders.

Bronnen

• The Story of my Experiments with Truth - Mahatma Gandhi
• Origin of Non Violence

  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Pacifism op Wikimedia Commons.

Politieke stromingen