Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Microtonale muziek
| Klassieke muziek uit de 20e eeuw | |
| Impressionisme | (tot 1900) |
| Bruïtisme (Futurisme) | (vanaf 1913) |
| Neoromantiek | (vanaf 1915) |
| Groupe des Six | (vanaf 1920) |
| Dodecafonie | (vanaf 1923) |
| Musique Concrète | (vanaf 1949) |
| Serialisme | (vanaf 1950) |
| Microtonale muziek | (vanaf 1950) |
| Aleatorische muziek | (vanaf 1963) |
| Minimale muziek | (vanaf 1970) |
| Eigentijdse klassieke muziek | (1975 – nu) |
Microtonale muziek is een verzamelnaam voor een aantal uiteenlopende muzieksoorten die gebruik maken van toonstelsels die afwijken van wat gebruikelijk is in de westerse muziek. Het normale westerse toonstelsel kan men zich het beste voorstellen aan de hand van het piano-klavier: van het ene octaaf naar het andere zijn steeds twaalf toetsen aanwezig, die even zoveel toonhoogten of tonen produceren. De afstand van de ene toets/toon naar de volgende noemt men een 'halve toon'; twaalf van die halve tonen maken samen een octaaf vol.
In de microtonale toonsystemen is dat anders. Om van een bepaalde toonhoogte te komen op een toonhoogte die een octaaf hoger ligt, moeten meer, en vaak veel meer dan twaalf stapjes of treden doorlopen worden. Dat betekent, logischerwijze, dat de afstand van een toonhoogte tot de eerstvolgende toonhoogte kleiner is dan in het gewone twaalftonige systeem. Een dergelijke kleinere afstand noemt men een microtoon, of -wat eigenlijk een beter woord zou zijn- microinterval.
Er zijn talrijke methoden om met microtonen muzikale toonsystemen te bouwen. Min of meer bekende systemen zijn het kwarttoonsysteem (waarbij het octaaf in 24 kwarttonen verdeeld wordt) en het 31-toonssysteem (waarbij het octaaf wordt verdeeld in 31 kleine stapjes, die diëzen worden genoemd). Maar er zijn nog talloze andere systemen, bijvoorbeeld met 19, 43, 53 en 200 tonen per octaaf. Voor de nu genoemde systemen geldt dat ze op een bepaalde manier nog een relatie hebben met het gewone, 12-tonige systeem en dat ze daarom in een aantal opzichten nog vrij vertrouwd in de oren klinken. Maar men kan ook andersom te werk gaan door een willekeurig microtonaal systeem te kiezen, de mogelijkheden daarvan wat betreft toonladders, intervallen, akkoorden, enzovoorts te onderzoeken en die te benutten in een muzikale compositie.
Microtonaliteit is de wetenschap die zich bezighoudt met muzikale stemmingen en de 'tonen tussen de pianonoten' (halve toonsafstanden).
Historie
Vanuit de wereldmuziek worden er zeer veel alternatieve toonladders en toonsystemen gebruikt. Microtonaliteit kwam op in het begin van de 20e eeuw in de westerse wereld. Sinds dat moment werd geleidelijk de gelijkzwevende stemming de meest gebruikte stemming. Ondanks de grote voordelen van deze stemming is hij echter niet volkomen rein. Een aantal wiskundigen (In Nederland onder andere Christiaan Huygens) en een aantal muzikanten zochten naar mogelijkheden om tot de meest reine werkwijze te komen voor composities. Harry Partch was een van de eerste componisten uit de twintigste eeuw die zich intensief bezighield met de systematisering van microtonale toonstelsels. Voor zijn composities vervaardigde hij veel zelfontworpen instrumenten met alternatieve, gestemd in een 11-limiet rein geïntoneerde verdeling.
Muziektheoretisch gezien is er een verschil tussen een Cis en een Des, in de gelijkzwevende stemming worden deze tonen als een toon beschouwd (de piano kent maar één toets voor deze beide tonen). Zowel met behulp van de computer als met zeer nauwkeurig berekende stemmingen zijn ook tegenwoordig nog veel musici actief met een onderzoek op dit gebied. Er vindt dus nog steeds ontwikkeling plaats.
Instrumentontwerp
Ook ontwerpers van instrumenten richten zich bij de constructie van hun instrumenten op de harmonische samenhang van verschillende tonen en afstanden van bijvoorbeeld de snaarlengtes. De brug van de viool staat op 1/7e van de totale snaar lengte van bevestigingspunt tot kam. Ook voor de piano-hamer gelden zeer specifieke afstanden om tot een perfect microtonaal resultaat te komen. Instrumentbouwer Yuri Landman ontwierp een resonantiezither, waarbij de toonschaal aangepast werd aan de harmonische boventoonposities van de snaren.
Microtonale onderzoekers
- Christiaan Huygens (1629-1695)
- Adriaan Daniël Fokker (1887-1972)
- Ivan Wyschnegradsky (1893-1979)
- Alois Hába (1893-1973)
- Harry Partch (1901-1974)
- Ezra Sims (1928-)
- Joel Mandelbaum (1932-)
- James Tenney (1934-2006)
- Clarence Barlow (1945-)
- Carl Verbraeken (1950-)
- Georg Hajdu (1960-)
- Bob Gilmore (1961-)
Zie ook
Algemeen
- Cent (muziek)
- Diatonische kwarttoonstoonladder
- Enharmoniek
- Harmonische boventoonreeks
- Kwarttoonvleugel
- Natuurlijke chromatische toonladder
- Stemming
- Temperament (muziek)
- Toonladder
Westerse toonstelsels
In historische volgorde:
- Reine stemming (kerktoonladders)
- Stemming van Pythagoras
- Middentoonstemming
- Welgetemperde stemming (Bach)
- Gelijkzwevende stemming
Alternatieve Westerse microtonale toonstelsels
Gelijkzwevend:
- 19-toonsverdeling (19 tonen gelijkzwevend)
- kwarttoonverdeling (24 tonen gelijkzwevend)
- 31-toonsverdeling (31 tonen gelijkzwevend) (ontwikkeld door Christiaan Huygens)
- 53-toonsverdeling (53 tonen gelijkzwevend)
- 200-toonsverdeling (200 tonen gelijkzwevend) (ontwikkeld door Carl Verbraeken)
Niet gelijkzwevend:
- 43-toonsverdeling (ontwikkeld door Harry Partch)
Oosterse toonstelsels
Externe links
Algemeen
- Joe Monzo's Tonalsoft Encyclopedia of Microtonal Music Theory
- Huygens-Fokker Foundation Centrum voor Microtonale Muziek
- John Starrett's Microtonal Music Page
- The American Festival of Microtonal Music
- The Centre for Microtonal Music
- Modes and Scales in Indian music
- The North American Embassy of Anaphoria Island
- Xentonic — Xenharmonikon, Interval, etc.
- Original Acoustic Instruments by Cris Forster
- Hearing Greek Microtones by John Curtis Franklin
- Kyle Gann
Theoriepagina's
- The Wilson Archives
- Paul Erlich
- LucyTuning
- Gene Ward Smith
- Kees van Prooijen
- Cris Forster's Musical Mathematics
Discografie
Bronvermelding
Bronnen, noten en/of referenties:
- Burns, Edward M. 1999. "Intervals, Scales, and Tuning." In The Psychology of Music. Second edition, ed. Diana Deutsch. San Diego: Academic Press. ISBN 0-12-213564-4.
- Mandelbaum, M. Joel. 1960. "Multiple Division Of the Octave and the Tonal Resources of the 19 Tone Temperament." PhD thesis universiteit van Indiana.
| Intervallen in de muziek |
|---|
|
Binnen het octaaf: prime (1) · secunde (2) · terts (3) · kwart (4) · kwint (5) · sext (6) · septiem (7) · octaaf (8) |