Leerplicht

Het klaslokaal van een basisschool.

Leerplicht is de wettelijke verplichting kinderen onderwijs te laten volgen. Wanneer sprake is van de verplichting om dit aan een school te doen, wordt dit schoolplicht genoemd. Leerplicht en schoolplicht verschillen van land tot land, waarbij in sommige landen thuisonderwijs wel toegestaan is en in andere landen niet of slechts onder bepaalde voorwaarden.

Nederland

Geschiedenis

De eerste leerplichtwet in Nederland werd aangenomen in 1900 en werd effectief op 1 januari 1901. Deze wet verplichtte kinderen van 6 tot 12 jaar tot het volgen van onderwijs. De leerplicht startte dus bij de aanvang van het schooljaar nadat de kinderen ten volle 6 jaar geworden zijn. Voor sommige kinderen werden uitzonderingen gemaakt, zoals voor boerenkinderen tijdens de oogsttijd. Dochters mochten ook thuis blijven om het gezin te verzorgen.

De leerplichtwet van 1900 werd met 50-49 stemmen aangenomen, doordat een tegenstander (Francis David Schimmelpenninck) van zijn paard was gevallen en daardoor niet kon stemmen. Het paard is verstandiger dan zijn meester zeiden voorstanders van de Leerplichtwet. Vooral onder de christelijke partijen was verzet, omdat ze het bestaansrecht van christelijke scholen bij wet geregeld wilden hebben. Dit gebeurde pas in 1917 (het beroemde Artikel 23 van de Grondwet). De socialisten waren ook tegen de wet, maar dan omdat zij de wet niet ver genoeg vonden gaan. De Leerplichtwet 1900 kende als speciale vorm van onderwijs ook nog het huisonderwijs (zoals dat in adellijke families toen nog voorkwam) als geldige vorm van onderwijs, mits door een bevoegde onderwijzer gegeven. Had dat huisonderwijs er niet in gestaan, dan zouden diverse Kamerleden tegen hebben gestemd... Een compromis dus.

In 1969 werd een nieuwe Leerplichtwet ingevoerd, vanaf dat moment heet de wet Leerplichtwet 1969. De leerplichtperiode werd verlengd naar 9 jaar. Verder werd bij wet een toezichthouder aangesteld (de zogenaamde leerplichtambtenaar), die op naleving van de Leerplichtwet moest toezien, ter vervanging van de vroeger bestaande commissies tot wering van schoolverzuim.

In 1975 werd de leerplichtperiode nog eens verlengd, naar 10 jaar en werd toegevoegd dat een kind na 10 jaar nog partieel leerplichtig (2 dagen per week) is tot en met het schooljaar waarin het kind 17 is geworden. Ook werd bepaald dat meerderjarigheid niet langer een criterium is om aan de leerplicht te ontkomen. Dit laatste werd toegevoegd omdat steeds meer allochtone meisjes voor hun 16e trouwden en zo voor de wet meerderjarig werden en niet langer leerplichtig waren. De partiële leerplicht werd veelal vervuld (als men niet naar een dagschool bleef gaan) op een vormingscentrum, waar veel maatschappijleer e.d. werd gegeven om de jongeren weerbaarder te maken. Velen ontdoken echter deze partiële leerplicht en werkgevers wilden geen jongeren van 16 aannemen omdat ze die 2 dagen in de week verlof moesten geven (en 17-jarigen 1 dag).

Per september 1985 werd de Wet op het basisonderwijs ingevoerd. Daarbij wordt de kleuterschool voor kinderen van 4 en 5 jaar samengevoegd met de lagere school tot de basisschool. Tegelijkertijd wordt het begin van de leerplicht vervroegd. Tot dan toe moesten de kinderen naar school aan het begin van het schooljaar als ze 6 jaar waren, of voor 1 oktober (de peildatum) 6 jaar zouden worden. Van die tijd af moesten kinderen naar school vanaf de eerste schooldag van de maand na de maand waarin ze 5 jaar worden.

Huidige regeling

Tijdens Prinsjesdag presenteerde het kabinet Balkenende III de miljoenennota voor 2007. Daarin werd aangegeven de leerplicht per 1 augustus 2007 te verhogen (van partieel leerplichtig vanaf 16 jaar naar volledig leerplichtig tot 18 jaar) voor jongeren die geen startkwalificatie hebben gehaald (beleidsterm van het kabinet die staat voor een diploma op minimaal MBO-niveau 2 of minimaal havo of vwo). Dit wordt ook wel de "Kwalificatieplicht" genoemd. Hiermee wil het kabinet voortijdige schooluitval bestrijden.

Inmiddels begint de leerplicht op de eerste dag van de maand na de vijfde verjaardag van een kind en duurt tot de achttiende verjaardag. De partiële leerplicht die gold vanaf het zestiende jaar (of zoveel eerder als 12 jaren leerplicht verstreken zijn) gedurende één of twee dagen per week is daarmee vervallen. Bij aanvang van de leerplicht is een kind dus minimaal 5 jaar en een dag en maximaal 5 jaar en een maand.

In de Leerplichtwet is vastgelegd dat ouders ervoor moeten zorgen dat hun kinderen bij een school staan ingeschreven en dat zij de school bezoeken. Vanaf de leeftijd van 12 jaar zijn leerplichtige jongeren zelf ook verantwoordelijk voor regelmatig schoolbezoek van de school waar zij staan ingeschreven. Het aan regels binden van schoolverzuim om regelmatig schoolbezoek te verzekeren is een manier om te bereiken dat zo veel mogelijk jongeren zoveel mogelijk lesuren bijwonen.

Uitzonderingen

Leerlingen voor wie het volgen van volledig dagonderwijs niet haalbaar is, kunnen gebruikmaken van de vervangende leerplicht. Hieraan zijn strenge regels verbonden. De vervangende leerplicht geldt voor jongeren vanaf 14 jaar. Burgemeester en wethouders beslissen over een verzoek tot vervangende leerplicht.

Bij ziekte, schoolsluiting en vervulling van plichten die voortvloeien uit godsdienst of levensovertuiging kunnen/hoeven leerlingen de school niet te bezoeken. Ouders of verzorgers kunnen bij gewichtige omstandigheden (bijvoorbeeld i.v.m. sterfgevallen in de naaste familie, ernstige ziekte van ouders en zeer slechte weersomstandigheden) verlof aanvragen bij de directeur van de school.

Ook bestaat de mogelijkheid om extra vakantieverlof (maximaal 10 schooldagen) bij de directeur van de school aan te vragen. Dit verlof geldt alleen voor gezinnen die vanwege seizoensgebonden werkzaamheden in de zomermaanden niet op vakantie kunnen. In de praktijk is de kans dat vakantieverlof wordt toegestaan doorgaans nihil. Immers de Leerplichtambtenaar controleert de scholen hierop en kan bestraffend tegen de directeur optreden indien deze op oneigenlijke gronden extra vakantieverlof zou toekennen. Dient u een verzoek in bij de directeur van de school en weigert deze het verlof, dan kan men binnen zes weken een bezwaar- en evt. beroepsprocedure beginnen na de bekendmaking ervan. Voor ander verlof dan vakantieverlof voor meer dan tien dagen dient een verzoek in gediend te worden bij de leerplichtambtenaar van de woongemeente (idem voor bezwaar enz.).

Ook ouders die hun kinderen toestaan 'schoolziek' te zijn, overtreden daarmee de leerplichtwet en zijn strafbaar. Het is een misverstand dat kinderen recht hebben op een of meer baal- of snipperdagen. Directeuren kunnen elke dag (elk uur) van ongeoorloofd verzuim melden aan de Leerplichtambtenaar. Vanaf drie dagen verzuim is een schooldirecteur in het primair en voortgezet onderwijs dit verplicht te melden. Voor mbo-instellingen geldt die verplichting bij een verzuim van 1/8 deel van het aantal uren les- of praktijktijd in vier opeenvolgende weken. Indien een directeur het verzuim niet meldt aan de Leerplichtambtenaar is hij zelf strafbaar en kan de Leerplichtambtenaar de directeur straffen door een proces-verbaal tegen hem op te maken.

Toezicht en handhaving

De Leerplichtwet bepaalt dat gemeenten toezicht houden op de leerplicht. Bijna iedere gemeente heeft daarom tegenwoordig een leerplichtambtenaar die controleert of iedere leerplichtige jongere ingeschreven is bij een school en gaat na wat de reden is als jongeren (vaak) wegblijven van school. De leerplichtambtenaar kan een proces-verbaal opmaken voor elke ongeoorloofde afwezigheid. De boete is 50 euro per kind per dag. Dit wordt nogal eens in rekening gebracht bij ouders die hun kind meenemen naar wintersport. De meeste scholen geven het verzuim echter niet volledig door aan de leerplichtambtenaar, ook om de verhouding met de ouders goed te houden.

Voorstellen voor strenger toezicht op particuliere scholen

In 2007 is een wetswijziging van de Leerplichtwet in behandeling bij de Eerste en Tweede Kamer. Deze wetswijziging beoogt onder andere aanscherping van de criteria waaraan niet door de staat bekostigde (particuliere) scholen moeten voldoen. De Raad van State heeft negatief geoordeeld over dit wetsvoorstel. Volgens de Raad houdt het voorstel een beperking van de grondwettelijke vrijheid van onderwijs in en is het voorstel overbodig omdat slecht presterende scholen ook onder de huidige wetgeving kunnen worden aangepakt. De Tweede Kamer heeft het wetsontwerp goedgekeurd terwijl de Onderwijsraad in het geheel niet is gehoord. De Eerste Kamer heeft hierop de nodige aanmerkingen gemaakt en de minister en de staatssecretaris om opheldering gevraagd.

Particuliere scholen met een sterk vernieuwende instelling zijn fel gekant tegen het wetsvoorstel. Zij voelen zich ernstig in hun vrijheid beperkt. Bovendien hebben zij zelf geen rechtsingang voor bezwaar en beroep als zij het over de inrichting van het onderwijs niet met de inspectie eens zijn. De ouders van leerlingen worden op grond van overtreding van de Leerplichtwet in rechten betrokken.

België

Geschiedenis

In de Belgische grondwet staat geschreven dat iedereen recht heeft op onderwijs, met eerbied voor de fundamentele rechten en vrijheden. Om dit leerrecht te garanderen, is er een leerplicht. Deze leerplicht is gebonden aan het kind. Het maakt niet uit hoe het kind onderwijs krijgt. De vrijheid van onderwijs is in België van toepassing op de ouders. Overtredingen van de leerplichtwet kunnen dus nooit door de leerlingen, maar enkel door de ouders begaan worden.

De wet van 19 mei 1914 introduceerde de leerplicht voor alle kinderen tussen 6 en 12 jaar en stipuleerde dat de bovenste leeftijdsgrens zou verhoogd worden tot 13 en vervolgens 14 jaar. Tevens werd toen het Medisch Schooltoezicht opgericht, om de kritiek tegen te gaan dat een (verplichte) concentratie van kinderen tot ongezonde situaties zou lijden. De leerplicht viel dus samen met het lager onderwijs. In 1953 werd de leerplicht verlengd tot 15 jaar. Toen in de jaren zeventig een aantal studies een duidelijke verband toonden tussen onderwijsniveau en werkloosheid, werd de leerplicht verlengd tot 16 jaar. Uiteindelijk werd de leerplicht door de wet van 29 juni 1983 verlengd tot 18 jaar.

Huidige regeling

De leerplicht gaat in op 1 september van het burgerlijk jaar waarin het kind 6 jaar wordt en duurt 12 volle schooljaren. Bij aanvang van de leerplicht is een kind dus minimaal 5 jaar en 8 maanden (namelijk, als het nog op 31 december van dat jaar verjaart) en maximaal 6 jaar en 8 maanden (als het al op 1 januari van dat jaar verjaard is). Op één september 2009 vatten dus in de regel alle leerlingen geboren in 2003 het eerste leerjaar aan.
Hoewel leerplicht nog een federale bevoegdheid is voegde de Vlaamse minister van onderwijs vanaf schooljaar 2008-2009 een bijkomende voorwaarde toe: alvorens in het eerste leerjaar te kunnen starten, moet de leerling minstens één jaar (Nederlandstalig) kleuteronderwijs gevolgd hebben. Formeel wordt de leerplichtdatum niet gewijzigd; in de praktijk komt het er wel op neer dat iedereen een jaartje eerder naar school moet beginnen gaan.

Alle kinderen die in België verblijven zijn leerplichtig. Vanaf 15 of 16 jaar kan een jongere deeltijds leren en deeltijds werken en zo aan de leerplicht voldoen in DBSO of in de leertijd. De leerplicht eindigt op het einde van het schooljaar (op 30 juni dus) van het jaar waarin de leerling 18 jaar wordt of wanneer het diploma secundair onderwijs wordt behaald (ongeacht de leeftijd van de jongere).

Leerplicht is geen schoolplicht. Huisonderwijs is ook mogelijk. Ouders die hiervoor kiezen moeten dit aan het departement onderwijs meedelen. De Vlaamse overheid zorgt voor een leerplichtcontrole, om na te gaan of alle leerplichtige leerlingen wel aan de leerplicht voldoen. De leerplichtcontrole betreft zowel: is elke leerling ingeschreven in een school (of erkend als huisonderwijs)? als: volgt elke leerling regelmatig de lessen?. Onder deze leerplichtcontrole valt dus ook het begeleiden van spijbelaars. Waar de inspectie eerder sanctionerend optreedt naar ouders, zal het CLB trachten de leerling en (zijn ouders) te begeleiden, m.a.w. iets te doen aan de onderliggende oorzaak van het spijbelen.

De Belgische grondwet bepaalt voorts dat het onderwijs kosteloos is tot het einde van de leerplicht. De toegang tot het kleuteronderwijs (een uitzondering, want geen leerplichtonderwijs), het lager onderwijs en het secundair onderwijs is gratis. Basis- en secundaire scholen die door de overheid gefinancierd of gesubsidieerd worden, mogen dus geen inschrijvingsgeld vragen. Voor het secundair onderwijs bestaat een stelsel van schooltoelagen voor ouders met een laag inkomen. Vanaf 2008-2009 wordt ook een schooltoelage voor kinderen van het lager onderwijs voorzien.

Suriname

Suriname was het eerste gebied in het Koninkrijk der Nederlanden waar een wettelijke leerplicht gold. De gouverneur van de kolonie Suriname, jhr. C.A. van Sypesteyn, voerde op 8 december 1876 een algemene leerplicht in voor kinderen van 7 tot 12 jaar. Tegelijk werd het Nederlands ingevoerd als enige onderwijstaal. Tot dan werd in veel scholen lesgegeven in etnische talen als Surinaams ('Negerengelsch') en Saramaccaans. Het Nederlandstalige onderwijs zorgde ervoor dat kennis van het Nederlands niet langer beperkt bleef tot de (blanke) bovenlaag van de bevolking, maar zich verspreidde over de gehele bevolking en kon uitgroeien tot de nationale taal die het vandaag is. Bovendien kreeg de bevolking via het onderwijs toegang tot de Nederlandse cultuur en werd zodoende het hogere doel 'volksverheffing' in de praktijk gebracht.

Sinds de instelling van de leerplichtwet in 1876 heeft deze geen wijzigingen ondergaan. Tegenwoordig gaan de meeste kinderen echter al vanaf hun vierde jaar naar school en volgen ze onderwijs tot hun zestiende. Bij de meeste lagere scholen bevindt zich ook een kleuterschool.

Nederlandse Antillen

In tegenstelling tot Suriname, heeft de Nederlandse koloniale overheid op de Nederlandse Antillen nooit een leerplicht ingesteld. Dit is tevens een verklaring voor de zwakke positie van het Nederlands en de sterke positie van de volkstalen Papiaments en Engels op de eilanden.

De Staten van de Nederlandse Antillen stelden, naar aanleiding van de ratificatie van het Internationaal Verdrag inzake economische, sociale en culturele rechten, op 19 juli 1991 een Leerplichtlandsverordening vast. Deze zou vervolgens middels eilandsverordeningen op de afzonderlijke eilanden ingevoerd worden: op Curaçao op 2 december 1991, op Saba op 20 april 1994, op Bonaire op 12 augustus 1996 en op Sint Eustatius op 27 november 1997. Op Sint Maarten is de leerplicht nog steeds niet ingevoerd, omdat de scholen niet voldoende capaciteit hebben om de grote hoeveelheid kinderen van illegalen op het eiland naar school te laten gaan.

Het eiland Aruba, dat sinds 1986 een aparte status als Land binnen het Koninkrijk geniet, kent nog altijd geen leerplicht, als een van de laatste landen ter wereld. De doelstelling is om voor 2011 leerplichtwetgeving door te voeren.

Frankrijk

In Frankrijk poogde men de leerplicht in te stellen na de revolutie van 1848, maar pas met de wet van 28 maart 1882 werd de leerplicht ingevoerd. Het basisonderwijs wordt dan verplicht voor leerlingen (jongens èn meisjes) van 6 tot 13 jaar. De wet voorzag dat ook aan de leerplicht kon worden voldaan door huisonderwijs.
De wet was voor zijn tijd vooruitstrevend, en voorzag zelfs in het opgelegde minimumprogramma, waaronder naast lezen, schrijven, rekenen, ook "burgerzin" (instruction morale et civique), vaderlandse geschiedenis, creatieve vakken, kennismaking met de natuurwetenschappen en hun toepassingen, inbgrepen het hanteren van werktuigen en zorg voor hygiëne. Zeer merkwaardig was toen ook (voor de jongens) de "exercices mililtaires"; voor de meisjes was er ondertussen naaiwerk.

In 1936 werd de leerplicht verlengd tot 14 jaar; en in 1959 tot 16 jaar. Voorstellen om de leerplicht te verlengen tot 18 jaar hebben het niet gehaald.

Luxemburg

Onder premierschap van Félix de Blochausen werd op 20 april 1881 door minister van Binnenlandse Zaken Henri Kirpach de leerplichtswet doorgevoerd die het voor kinderen van 9 tot 12 jaar verplicht stelde om onderwijs te volgen.

Bezwaren tegen de leerplicht

Er zijn on Nederland ook bezwaren tegen de leerplicht.

• De leerplicht is ruim 100 jaar geleden ingevoerd om te voorkomen dat kinderen moesten werken. Het was een wet ter bescherming van de kinderen. Tegenwoordig zijn er ook andere wetten die het werken van kinderen tegenhouden en wat dat betreft is de leerplicht overbodig. Het wordt door sommigen als betuttelend ervaren.
• Het onderwijs speelt onvoldoende in op de behoeften van sommige groepen leerlingen, zoals degenen die hoogbegaafd zijn, of degenen die liever met hun handen dan met hun hoofd werken. Voor hen is het soms lastig om naar school te blijven gaan. Deze groepen leerlingen komen echter niet voor vrijstellingen van leerplicht in aanmerking.
• Veel leerlingen hebben moeite met studeren uit boeken, deze leerlingen zitten vaak op het MBO (op niveau 1) of in het BSO. Velen halen uiteindelijke hun diploma niet door spijbelen en vroegtijdig afhaken. De laatste jaren zijn dan ook vele maatregelen getroffen om deze groep "bij de les" te houden.

Externe link

• Leerplichtwet in Vlaanderen
• Nederlandse Leerplichtwet 1969
• Jij moet verder leren - Informatiesite voor jongeren - Nederland

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties:

  Vrije mediabestanden over Basisschool op Wikimedia Commons