Friedrich Weinreb

Friedrich Weinreb (geboren als Efraim Fischl, Lemberg, (Oostenrijk-Hongarije); huidige plaatsnaam: Lviv (Oekraïne), 18 november 1910 – Zürich, 18 oktober 1988) was een chassidisch schrijver en econoom.

Friedrich Weinreb was zowel professor in de mathematische statistiek alsook de op dat moment grootste vertegenwoordiger van de moderne kabbala. In Nederland is zijn reputatie omstreden wegens zijn rol in de Tweede Wereldoorlog, de zogenaamde ’Weinreb-affaire’.

Leven

Weinreb werd geboren in een traditionele Oost-Europese chassidisch-joodse familie. Door de oorlogsomstandigheden vluchtte de familie in 1916 naar Nederland. Hij groeide op in Scheveningen en werd een aanhanger van de niet-zionistische, agoedistische stroming in het jodendom. Hij studeerde vervolgens economie in Wenen en Rotterdam, waar hij in 1938 promoveerde tot doctor in de economie.

Weinreb-affaire

Tijdens de Duitse bezetting van Nederland tussen 1940 en 1945 slaagde Weinreb er naar eigen zeggen in om ongeveer 1500 Nederlandse Joden in veiligheid te brengen voor de dood in de Duitse vernietigingskampen. De Nederlandse autoriteiten zagen dat na de oorlog echter anders: wegens zijn contacten met nazi’s en mensen van de SD werd hij ervan verdacht te hebben samengewerkt met de Duitse bezetter.

Volgens Weinrebs beschrijving had hij in 1942 ontdekt dat Joden de deportatie konden ontlopen door zich te laten inschrijven op een emigratielijst. Toen het plan leek te werken, maakte hij zelf een lijst, waarvan hij zei dat die door de Duitsers was goedgekeurd. Hij had een brief, zogezegd afkomstig van een hooggeplaatste Wehrmachtofficier, luitenant-generaal Von Schumann, die de goedkeuring gaf aan het vertrek.

Op 11 september 1942 kwam zijn plan bij de Duitse bezetters aan het licht. Weinreb hield tegenover hen vol dat Von Schumann dit beloofd had. Weinreb werd vrijgelaten en men hoopte met zijn hulp Von Schumann te kunnen arresteren.

Hij kwam van 1945 tot eind 1948 in de gevangenis op beschuldiging van collaboratie. In 1948 werd hij door de Bijzondere Raad van Cassatie veroordeeld tot zes jaar gevangenisstraf, maar dankzij het 50-jarige jubileum van koningin Wilhelmina werd hij in december in vrijheid gesteld.

In 1965 gaf de historicus Jacques Presser een tweedelige studie uit, nadat hij hiertoe in in 1950 de opdracht had gekregen van het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie (het RIOD, later veranderd in het NIOD: het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie), een in Nederland zeer gerespecteerde staatsinstelling voor het geschiedkundig onderzoek van de Tweede Wereldoorlog. Jacques Presser wijdde hierin een hoofdstuk aan Friedrich Weinreb, waarin hij de Weinrebs activiteiten niet helemaal goedpraatte, maar hem wel voorstelde als de zondebok die het moest bekopen voor het falen van anderen.

Aangespoord door Renate Rubinstein, columniste van het blad Vrij Nederland, schreef Weinreb een uitgebreide autobiografie, uitgegeven onder redactie van Aad Nuis en Renate Rubinstein. De publicatie van dit boek, Collaboratie en verzet 1940-1945. Een poging tot ontmythologisering, deed veel stof opwaaien. Het eerste deel, Het land der blinden, verscheen in 1969. Schrijvers als Abel Herzberg en Willem Frederik Hermans keerden zich tegen Weinrebs voorstellingen in zijn boek.

Als reactie op de polemiek, gaf minister van justitie Carel Polak in 1970 het toenmalige RIOD, onder leiding van dr. Lou de Jong opdracht een verslag uit te brengen over deze zaak. In 1976 verscheen na zes jaar onderzoek een rapport van 1700 bladzijden, waarin de onderzoekers op basis van talrijke getuigenissen tot het besluit kwamen dat Weinreb tijdens de Tweede Wereldoorlog schuldig was aan collaboratie en landverraad. Weinrebs sympathisanten hebben deze beschuldiging steeds betwijfeld. In de mediahysterie hierover werd Weinreb het thema van aanhoudende politieke betogen. Een gevolg was dat Weinreb Nederland voorgoed verliet. In de loop van tientallen jaren bleven er publicaties komen, die Weinreb ofwel verdedigden of beschuldigden.

Loopbaan

Weinreb was in de jaren 1952 tot 1968 werkzaam als hoogleraar in de econometrie en de statistiek: van 1952 tot 1956 in Indonesië, van 1958 tot 1961 in Turkije. Van 1961 tot 1964 was hij economisch-wetenschappelijk raadgever bij de Verenigde Naties in Genève.

Vanaf de publicatie van zijn boek De Bijbel als Schepping in 1963, begon hij zich meer en meer op dit onderwerp toe te leggen. Van wezenlijk belang voor het lezen van de Bijbelteksten is volgens Weinreb de directe bemiddeling tussen de tekst en de toehoorder. Het erkennen van de Bijbelse Hebreeuwse taal als essentiële uitdrukkingsvorm van principiële, tijdloze waarheid is een voorwaarde voor een dieper begrip van de Bijbeltekst.

Kwesties over de verhouding tussen het jodendom en het christendom behandelde Weinreb met een eigen zienswijze over het Nieuwe Testament. Hij onderzocht ook psychologische, sociologische en medische vraagstukken vanuit een spiritueel standpunt.

Tussen 1968 en 1970 woonde hij in Jeruzalem, waar hij intensiever dan voorheen religieuze thema’s uit de joodse traditie ging bestuderen. Dit leidde tot een serie van lezingen in Europa: in Nederland, Duitsland en vooral in Zürich in Zwitserland. Vanaf 1970 woonde hij in Zürich, waar hij zich concentreerde op de chassidisch-kabbalistische verteltraditie en waar ook zijn talrijke werken over de chassidische en kabbalistische tradities verschenen.

In 1970 kende de jury de Multatuliprijs toe aan Friedrich Weinreb voor Collaboratie en verzet 1940-1945, deel 1: Het land der blinden. De Amsterdamse gemeenteraad aanvaardde dit niet en de prijs werd niet uitgereikt.

Door de debatten over Weinrebs rol in de Tweede Wereldoorlog, worden ook zijn werken over joodse mystiek in Nederland vaak als een bedriegerij afgedaan. Sjef Laenen, hebraïcus en kenner van de joodse mystiek, vindt dit imago onterecht.

Weinreb was in 1985 als erelid aanwezig bij de stichting van het Institut für Psychosymbolik en hield een toespraak met het thema Über Zeichen und Symbole.

Bibliografie en weblinks

Weblinks

• (de) weinreb-stiftung.org
• http://www.bertvanvondel.nl/friedrich-weinreb-fanta-ziek/
• (de) http://www.peterstaaden.de/weinreb/
• (nl) http://www.oocities.org/fweinreb_documentation/index.html
• Weinreb, Fryderyk (Friedrich) (1910-1988) I. Schöffer, 'Weinreb, Fryderyk (Friedrich) (1910-1988)', in: Biografisch Woordenboek van Nederland', © Huygens ING - Den Haag. op http://resources.huygens.knaw.nl/bwn1880-2000/lemmata/bwn4/weinreb
• Een selectie uit artikelen met een pro-Weinreb-standpunt op hebreeuwseacadamie.nl
• Weinreb, een kwestie van W. F. H.: http://wfhermans.net/weinreb/index.htm
• Wim Berkelaar, W. F. Hermans en de Weinreb-affaire, in: Historisch Nieuwsblad, nr. 3/1995]

Over F. Weinreb

De affaire-Weinreb

• F. Weinreb, Collaboratie en verzet, Den Haag en handelsuitg. Meulenhoff, Amsterdam 1969/1970, 3 delen (in het Duits vertaald als Die langen Schatten des Krieges 1989, 3 Bände. ISBN 3-88411-035-7
• Dick Houwaart, Weinreb, een witboek. Met een inleiding door Aad Nuis, uitg. Meulenhoff, Amsterdam (1975) ISBN 90-290-0180-1
• D. Giltay Veth, en A.J. van der Leeuw, Rapport door het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie uitgebracht aan de minister van justitie inzake de activiteiten van drs. F. Weinreb gedurende de jaren 1940-1945, in het licht van nadere gegevens bezien, 2 delen, Den Haag (1976) ISBN 90-12-01068-3
• Onderzoek naar de activiteiten van de heer Weinreb in de Duitse bezettingstijd: aanvulling op het Weinreb-rapport, uitg. RIOD en Staatsuitgeverij, Den Haag (1981) ISBN 90-12-03491-4
• Aad Nuis, Het monster in de huiskamer: een analyse van het Weinreb-rapport, Amsterdam, (1979) ISBN 90-290-1362-1
• Frank Visser, De pensionhoudster en de onderduiker: Herinneringen van een Duitse hospita en haar Joodse onderduiker aan bezet Nederland, met een voorwoord van prof. M.H. Gans, uitg. Bosch & Keuning, Baarn (1980) ISBN 90 246 4368 6
• Regina Grüter, Een fantast schrijft geschiedenis, uitg. Balans, Amsterdam (1997) ISBN 90-5018-379-4
• René Marres, Over Willem Frederik Hermans, de geschiedkunde en het fenomeen Weinreb, uitg. Stichting Internationaal Forum voor Afrikaanse en Nederlandse Taal en Letteren, Leiden (1999) ISBN 90-6412-117-6
• René Marres Frederik Weinreb: verzetsman en groot schrijver, uitg. Aspekt, Soesterberg (2002) ISBN 90-5911-080-3
• W.F. Hermans, De Chassidische bellenblazer, of De demontage van de maatschappijkritische, gynaecologische, religieuze, historische en literaire stinkbom die Weinreb heette (26 september 1976); Weinreb en de Nederlandse letterkunde (27 september 1976); Lou de Jong en de tante van Weinreb (november 1976); in: Houten leeuwen en leeuwen van goud, uitg. De Bezige Bij, Amsterdam (1979) ISBN 90-234-0669-9
• W.F. Hermans, Frijderijk de Vrome; Koning Holleweinreb (4 maart 1970); De wasscher van de zwakken (25 maart 1970); Het geval Turksma (20 mei 1970); Van Kafka tot Presser (10 juni en 1 juli 1970); Een betere wereld en iedereen een standbeeld; Een jaar later (8 mei 1971); in: Het sadistisch universum 1 & 2, uitg. De Bezige Bij, Amsterdam (1996) ISBN 90-234-3543-5

Werken van F. Weinreb (selectie)

• De Bijbel als Schepping, Den Haag 1963. ISBN 90-73484-04-0 http://www.wereldgeschiedenis.com/#article/5413 achtste druk, Vught 2009 ISBN 978-90-76564-30-2
• Der göttliche Bauplan der Welt. Der Sinn der Bibel nach der ältesten jüdischen Überlieferung. Origo, Zürich 1966.
• Ik die verborgen ben. Oude overleveringen vertellen het geheim van het Esther-verhaal, Den Haag, 1967, derde druk, Vught 2010 ISBN 978-90-76564-82-1
• Die Rolle Esther. Das Buch Esther nach der ältesten jüdischen Überlieferung. Origo, Zürich 1968.
• Das Buch Jonah (Jona). Der Sinn des Buches Jonah nach der ältesten jüdischen Überlieferung. Origo, Zürich 1970.
• Het Leven van Jezus; een joodse visie op het Nieuwe Testament, Utrecht 1997, Servire, ISBN 90-6325-517-9
• Schöpfung im Wort. Die Struktur der Bibel in jüdischer Überlieferung. Thauros, Weiler im Allgäu 1994. ISBN 3-88411-028-4
• Die jüdischen Wurzeln des Matthäus-Evangeliums. Origo, Zürich 1972.
• Leben im Diesseits und Jenseits. Ein uraltes vergessenes Menschenbild. Origo, Zürich 1974.
• Wunder der Zeichen – Wunder der Sprache. Vom Sinn und Geheimnis der Buchstaben. Origo, Bern 1979.
• Legende von den beiden Bäumen. Alternatives Modell einer Autobiographie. Origo, Bern 1981.
• Traumleben. Überlieferte Traumdeutung. Vier Bände, Thauros, München 1981.
• Die Astrologie in der jüdischen Mystik. Thauros, München 1982.
• Der biblische Kalender. Mit einer chassidischen Geschichte für jeden Tag des Jahres. Vier Bände, Thauros, Weiler 1984ff.
• Das jüdische Passahmahl und was dabei von der Erlösung erzählt wird. Thauros, Weiler 1985.
• Innenwelt des Wortes im Neuen Testament. Eine Deutung aus den Quellen des Judentums. Thauros, Weiler 1988.
• Das Buch von Zeit und Ewigkeit. Der jüdische Kalender und seine Feste. Thauros, Weiler 1991.
• Das Markus-Evangelium. Der Erlöser als Gestalt des religiösen Weges. Zwei Bände, Thauros, Weiler 1999.
• Die Freuden Hiobs. Eine Deutung des Buches Hiob nach jüdischer Überlieferung. Friedrich Weinreb Stiftung, Weiler 2006.
• Das Opfer in der Bibel. Näherkommen zu Gott. Weinreb-Stiftung, Zürich 2011, ISBN 978-3-905783-66-7.
• Buchstaben des Lebens. Erzählt nach jüdischer Überlieferung. ISBN 3-88411-038-1
• Zahl, Zeichen, Wort. Das symbolische Universum der Bibelsprache. ISBN 3-88411-031-4
• Das jüdische Passahmahl und was dabei von der Erlösung erzählt wird. ISBN 3-88411-026-8
• Die Astrologie in der jüdischen Mystik. ISBN 3-88411-012-8
• Kabbala im Traumleben des Menschen. ISBN 3-42401-161-4
• Innenwelt des Wortes im Neuen Testament. Eine Deutung aus den Quellen des Judentums. ISBN 3-88411-034-9

Autobiografisch

• Begegnungen mit Engeln und Menschen. Mysterium des Tuns. Autobiographische Aufzeichnungen 1910–1936. Origo, Zürich 1974.
• Der Krieg der Römerin. Erinnerungen 1935–1943. Zwei Bände, Thauros, München 1982.
• Das Wunder vom Ende der Kriege. Erlebnisse im letzten Krieg. Thauros, Weiler 1985.
• Die Haft. Geburt einer neuen Welt. Erinnerungen 1945 bis 1948. Thauros, Weiler 1988.
• Die langen Schatten des Krieges. Drei Bände: Im Land der Blinden / Klug wie die Schlange, sanft wie die Taube / Endspiel. Thauros, Weiler 1989.
• Meine Revolution. Erinnerungen 1948–1987. Thauros, Weiler 1990.

Verwijzingen

 

artikel in groei

Hulpjes om informatie te verzamelen of teksten te verbeteren

Google • Duck Duck Go • free images Google • Flickr free images • Google zonder Wikipedia, blogs en Facebook • Google Wiki's • Google Scholar • Google Books • Vertaal de titel • Google Translated Search • Engels, Frans, Russisch, Grieks • Delpher • Belgicapress • historische kranten (W.-Vlaanderen) • Aalst Courant • Old News • Trove • Wikipedia • Toolserver personenzoeker • Wikidata (Reasonator) • Biografisch Portaal • Britannica • IMDb • RKD • ODIS • DNB • Catholic Encyclopedia • Jewish Encyclopedia • Archive.org • Medische studies op PubMed • Wetenschappelijke studies op Sci-Hub • Familysearch •
Hulp genealogie en geschiedenis (Nederland) • Deepl vertaler • Schrijfassistent VRT • ChatGPT (Opgepast! Altijd verifiëren!) • Claude.ai (Opgepast! Altijd verifiëren!) • Copilot (Opgepast! Altijd verifiëren!) • tekst herschrijven met scribbr.io •