Wikisage, de vrije encyclopedie van de tweede generatie, is digitaal erfgoed

Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.

  • Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
  • Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
rel=nofollow

Energietransitie wereldwijd

Uit Wikisage
(Doorverwezen vanaf Energietransitie)
Naar navigatie springen Naar zoeken springen

Energietransitie is een wereldwijd langdurig proces waarbij internationaal structurele veranderingen in energieopwekking en energiegebruik optreden. De huidige en in de komende decennia verwachte veranderingen betreffen onder andere de overgang van fossiele brandstof naar duurzame energiebronnen, elektrische motoren en verwarming, en energieopslag. Het beleidsdoel daarbij is door de internationale gemeenschap neergelegd in het Klimaatverdrag van Parijs: de stijging van de wereldwijde gemiddelde temperatuur ruim onder de 2 °C houden boven pre-industriële niveaus.[1] Het verdrag betekende een doorbraak.[2] De uitwerking ervan verschilt echter sterk per land, en niet alle landen onderkennen de urgentie van een energietransitie. Er is veel debat en ongerustheid over de effecten en vormgeving van de energietransitie die sterk verschilt per land en in veel landen nog nauwelijks is begonnen. Uit een analyse van de huidige toezeggingen om de uitstoot tussen 2020 en 2030 te verminderen, blijkt dat bijna 75 procent van de klimaatbeloften gedeeltelijk of volledig onvoldoende zijn om bij te dragen aan het verminderen van broeikasgas uitstoot met 50 procent tegen 2030, en sommige van deze toezeggingen zullen waarschijnlijk niet worden gerealiseerd.[3]

Zonnepanelen en windturbines bij een windpark in de Duitse deelstaat Rheinland-Pfalz

Volgens de EU Copernicus Climate Change Service zal de wereldwijde gemiddelde temperatuur 1,5°C hoger zijn in 2034 als de opwarming in het huidige tempo doorgaat.[4] Volgens het UN Environment programme zal de temperatuurverhoging rond 2100 waarschijnlijk ongeveer 3 graden worden.[5]

Volgens het Dartmouth College (VS) hebben de VS, China, Rusland en India $5500 miljard economische schade veroorzaakt aan de rest van de wereld tussen 1990 en 2014 door uitstoot van broeikasgassen.[6]

In 2021 was de energieproductie in de wereld 13% hernieuwbaar, met grote verschillen tussen landen. In Rusland 2%, Noorwegen 7%, de VS 8%, China 10%, India 33%, Nigeria 53%.[7] Het elektriciteitsgebruik was in de wereld 30% duurzaam, in Zuid-Korea 7%, Rusland 19%, Nederland 33%, Duitsland 40%, Brazilië 77%, Noorwegen 99%.[8]. De CO2 uitstoot verschilt ook sterk per land en per persoon: in China 12 gigaton, 8 ton pp; de VS 5 Gt, 15 ton pp; Duitsland 0,7 Gt, 8 ton pp; India 2,7 Gt, 1,9 ton pp; Nigeria 0,14 Gt, 0,6 ton pp.[9]

Hernieuwbare elektriciteitsbronnen zullen in 2024 en 2025 snel toenemen. De hoeveelheid elektriciteit die wereldwijd door hernieuwbare energiebronnen wordt opgewekt, ligt in 2025 op koers om voor het eerst de hoeveelheid elektriciteit die door steenkool wordt opgewekt te overtreffen. Er wordt verwacht dat zonne-energie alleen al in 2024 en 2025 zal voorzien in ongeveer de helft van de groei van de mondiale vraag naar elektriciteit.[10]

Energie- en klimaatonderzoekers van o.a. het Internationaal Energieagentschap hebben scenario's geschreven die een basis voor beleidskeuzes kunnen vormen omdat ze een beeld schetsen van verschillende denkbare ontwikkelingen, de maatregelen die daarvoor nodig zijn en de organisatie van nieuwe energiesystemen. In 2050 zou in een scenario van het IEA het aandeel van koolstofarme bronnen (duurzaam en nucleair) in de energieproductie 80% kunnen bedragen. In een alternatief scenario kan de energieproductie ca 70% duurzaam zijn in 2040 en bijna 100% in 2050. Beide scenario's voldoen aan het akkoord van Parijs en zijn gebaseerd op uitgebreide computersimulaties.

De investeringen om ecologische rampspoed te voorkomen worden geschat op een paar procent van het wereldinkomen.

Redenen voor alternatieven

Er zijn enkele redenen om over te schakelen op alternatieven.

  • Fossiele brandstoffen zijn schadelijk voor het milieu door de koolstofdioxide CO2 die uitgestoten wordt bij verbranding. Wereldwijd was dat 32 gigaton (4,4 ton per persoon) in 2015. De mondiale temperatuur kan stijgen naar 1,5 tot 2 °C boven het pre-industriële niveau door verdere emissie in de komende decennia van totaal ca 500 tot 1000 Gt (het koolstof budget).[11]§2.1.2 In 2018 was de emissie gestegen tot 33 Gt.[12]
Landen/regio's met de meeste broeikasgas emissie in gigaton en in ton per persoon, en hernieuwbaar deel van de energievoorziening, in 2018.
gigaton ton pp hern.%
China 14 9,4 10
Verenigde Staten 6,7 21 8
Europese Unie 4,4 8,7 15
India 3,7 2,7 23
Rusland 2,5 17 3
Japan 1,4 11 7
WERELD 52 6,8 14
Bovendien komen ook andere broeikasgassen vrij bij verbranding, het winnen en raffineren van aardolie en zuiveren van aardgas: methaan CH4 dat een sterk broeikasgas is, en stikstofoxiden NOx. Ook niet-energie activiteit als veeteelt en rijstbouw verhoogt het broeikasgas in de atmosfeer. De uitstoot van andere gassen wordt omgerekend naar een CO2 hoeveelheid met hetzelfde klimaateffect. Totaal en wereldwijd was de GHG (greenhouse gas) emissie 52 Gt (6,8 ton per persoon) in 2018. In 1990 was het nog 33 Gt. De tabel toont landen/regio's met in 2018 de meeste broeikasgas emissie in gigaton en in ton per persoon,[13]p.70,74 en hernieuwbaar deel van de energievoorziening.[14]
De kooldioxide uitstoot daalde in 2020 5,8%, bijna 2 Gton, maar het IEA verwacht 4,8% stijging in 2021.[15]
  • Olie en gas raken langzaam uitgeput, en bovendien moeten ze geïmporteerd worden uit landen zoals Saudi-Arabië en Rusland die de levering (dreigen te) verminderen om politiek druk uit te oefenen. Dit argument weegt voor veel West-Europese landen vooral zwaar sinds Rusland begin 2006 en 2009 de gaskraan naar Oekraïne dichtdraaide na wanbetalingen. In 2022 stopte Rusland gasleveringen als reactie op de westerse sancties die zijn opgelegd voor de invasie van Oekraïne.[16]
  • Door verbranding van kolen, hout en afval wordt ook roet en fijnstof uitgestoten. Deze luchtverontreiniging veroorzaakt jaarlijks miljoenen doden. In China is dit een belangrijke reden voor schone energiebronnen.

Belemmeringen en oplossingen

Shell vertraagt transitie

Duurzaam-ondernemen.nl stelde 2023 dat door het energiebeleid van Shell het elk jaar moeilijker wordt om over te schakelen op hernieuwbare energiebronnen. Shell bestrijdt dat voor Nederland.[17][18]

Kosten

De gemiddelde productie kosten van duurzame elektriciteit in de wereld waren in 2018, in dollarcent per kWh[19]Table 1:

Waterkracht 4,7; Zonnepanelen 8,5; Wind op zee 12,7; Wind op land 5,6.

In 2021 kostte volgens Lazard, in dollarcent/kWh [20] windenergie 3,8 en zonne-energie 3,6, veel minder dan kernenergie 16,7.

Meer dan driekwart van de wind- en vier vijfde van de zonne-energie die in 2020 in gebruik wordt genomen, zou goedkoper elektriciteit moeten produceren dan met fossiele brandstof. Cruciaal is dat ze dit doen zonder subsidie. Wind op de Noordzee zal 5 eurocent/kWh kosten in 2023 en 3-4 eurocent/kWh in 2030.[21]

In 2018 lijden van de kolencentrales ter wereld 42% verlies en tegen 2030 zal laten draaien van 96% duurder zijn dan nieuwe capaciteit voor hernieuwbare energie bouwen.[22]

Er zijn nog kosten van integratie in het energiesysteem (opslag, extra transmissie), maar mogelijk grotere milieu kosten als elektriciteit niet duurzaam geproduceerd wordt.

Integratie, opslag

De energiebronnen zon en wind zijn onregelmatig beschikbaar. Als hun bijdrage aan de elektriciteit opwekking meer dan ongeveer een kwart is kan het net instabiel worden. In Europa deed het probleem zich het eerst voor in Denemarken maar nu ook in Duitsland, Ierland en Portugal.[23] Energieopslag wordt gebruikt om vraag en aanbod van elektriciteit in het elektriciteitsnet te balanceren. Pompcentrales (waterkracht) worden hiervoor het meest gebruikt. Die zijn er niet in Nederland, wel in Europa. Accu's zijn duur en zwaar. De Vanadium-redox-accumulator, zie Oplaadbare_batterij#Vanadium_redox heeft een bijna ongelimiteerde capaciteit.

Maar elektriciteit opslaan en later weer gebruiken gaat niet zonder verlies. Er zijn andere manieren om elektriciteitsvraag en -aanbod te balanceren zoals reguleren van de vraag (smart grid) en uitwisselen van aanbod met andere landen of gebieden. Het weer is niet overal hetzelfde dus er kan daar tekort zijn als er hier overschot is, of omgekeerd. Er is dan minder opslag nodig.

Elektrische aandrijving en verwarming

De transportsector in de wereld gebruikte in 2018 41% van de fossiele brandstof en maar 2% van de elektriciteit.[14] Elektrificering van het vervoer kan de kooldioxide uitstoot sterk verminderen mits ook elektriciteit duurzamer opgewekt wordt. In het wegtransport groeit het aantal EVs (elektrische voertuigen) voor personen sterk, in 3 jaar van 6 tot 18 miljoen in 2021, waarvan bijna de helft in China. Het aantal elektrische 2- en 3-wielers groeide tot 35 miljoen, bijna allemaal in China.[24]p.14,35,101 In 2022 werden 10 miljoen EVs verkocht, 60% in China.[25] In 2023 waren in China EVs grotendeels goedkoper dan equivalente voertuigen met verbrandingsmotor, in Europa en de VS waren EVs 10% tot 50% duurder.[26] De BYD Seagull, vergelijkbaar met de Renault ZOE, kost in China minder dan €10.000 en komt in 2025 in Europa. [27]

De industrie in de wereld gebruikte in 2018 25% van de fossiele brandstof voor motoren en verwarming. In gebouwen werd 11% verstookt.[14] Elektromotoren en elektrische warmtepompen zijn veel efficiënter.

Duurzame brandstof en grondstof

Fossiele brandstof kan grotendeels vervangen worden door duurzame elektriciteit. Maar dat is niet de oplossing voor o.a.

  • Luchtvaart over duizenden km; te zware accu's.
  • IJzererts reduceren in een hoogoven; gaat nu met kolen.
  • Plastic productie; aardolieraffinage levert nu de grondstof.
  • Bij cement productie door verhitting van kalksteen ontstaat veel kooldioxide.

Fossiele brandstof kan vervangen worden door biobrandstof. Dat is beperkt beschikbaar omdat het concurreert met de voedselvoorziening, maar kan helpen waar elektrificatie niet mogelijk is.[28] Ook waterstof, geproduceerd door elektrolyse van water met duurzame elektriciteit, kan fossiele brandstof vervangen, ook bij staalproductie.[29][30] Hoogovenslak kan cement grotendeels vervangen.

Energietransitie in Europa en Rusland

Op 11-12-2020 is in Europa afgesproken om in 2030 minstens 55% minder broeikasgas uit te stoten om in 2050 klimaatneutraal te zijn[31] in het kader van de Green Deal.[32]

In 2021 emiteerde Europa, met 6% van de wereldbevolking, 10% van alle broeikasgas, gebruikte 14% van de energie en genereerde 14% van de elektriciteit in de wereld. Van 2011 tot 2021 nam de broeikasgas uitstoot 23% af en het energiegebruik nam 6% af.[33]:14,8,50 Het energiegebruik was in 2021 70% fossiel, 20% hernieuwbaar en 10% nucleair.[33]:9 In 2022 daalden de CO2-emissies met 2,5 procent, dankzij een recordbijdrage van duurzame energie en een zacht najaar.[34] Elektriciteit was 23% duurzaam.[35] 30-03-2023 is besloten dat in 2030 minstens 42,5 procent van het energiegebruik in de EU duurzaam moet zijn opgewekt.[36]

Nederland, Duitsland, Denemarken, Noorwegen en het Verenigd Koninkrijk bouwen reusachtige parken in de Noordzee. Uiteindelijk moet er 300 gigawatt windvermogen staan, aangesloten op 'stopcontacten' zo groot als boorplatforms, van het stroomkabelnet op zee om die energie aan land te krijgen.[37] De regeringsleiders van Nederland, Duitsland, Denemarken en België maakten 19 mei 2022 in Esbjerg het gezamenlijk doel bekend om het windvermogen op de Noordzee te verhogen tot 65 GW in 2030 en 150 GW in 2050. Dit levert de helft van de capaciteit die nodig is om klimaatneutraliteit in de EU te bereiken.[38] 300 GW capaciteit levert ongeveer 120 GW gemiddeld vermogen. Dat komt overeen met schatting van Mark Z Jacobson van het zeewind aandeel van het eindgebruik in de EU27 in 2050.[39] In 2023 hebben ook Noorwegen, het Verenigd Koninkrijk, Ierland, Frankrijk en Luxemburg zich aangesloten bij het Esbjerg akkoord. Er komt een 2 GW stroomkabel die Engeland koppelt aan een van de toekomstige Nederlandse windparken.[40]

in Rusland

In 2021 emiteerde Rusland, met 2% van de wereldbevolking, 6% van alle broeikasgas, gebruikte 5% van de energie en genereerde 4% van de elektriciteit in de wereld. Van 2011 tot 2021 nam de broeikasgas uitstoot 5% toe en het energiegebruik 8% toe.[33]:14,8,50 Het energiegebruik was in 2021 87% fossiel, 7% hernieuwbaar en 6% nucleair.[33]:9 In 2019 was de broeikasgas emissie 2,5 Gt.[13]p.70

Het aandeel van zonne- en windenergie is onbeduidend en zal naar verwachting in 2040 niet meer dan 1% bedragen.[41]

Rusland heeft zelfs nog niet zijn plan ingediend om de uitstoot te verminderen volgens het Klimaatakkoord.[3] De Climate Action Tracker gaf Rusland in 2021 een algemene beoordeling "Critically Insufficient" dat aangeeft dat het klimaatbeleid en de toezeggingen, minimale tot geen actie betekenen en helemaal niet in overeenstemming zijn met het Klimaatverdrag van Parijs.[42]

President Poetin heeft in okt 2021 aangekondigd dat Rusland van plan is tegen 2060 CO2-neutraal te zijn.[43]

Mogelijke 'positieve' effecten van klimaatopwarming zijn een verminderd energieverbruik in koude streken, uitbreiding van landbouwgebieden en navigatiemogelijkheden in de Noordelijke IJszee.[44]

in Duitsland

De broeikasgas emissie was in 1990 1,2 gigaton en daalde in de periode 2005-2018 van 1,0 tot 0,9 Gt.[13]p.70 De daling was groter geweest als in die periode de elektriciteitsopwekking met kerncentrales niet sterk gedaald was.

Zie verder Energietransitie_in_Duitsland.

in het Verenigd Koninkrijk

De broeikasgas-emissie in het Verenigd Koninkrijk daalde in de periode 2005-2018 van 0,6 naar 0,5 gigaton per jaar. In 1990 was de uitstoot van kooldioxide 0,8 Gt.[13]p.70 De Climate Change Act 2008 introduceerde de wettelijke bindende doelstelling voor 2050 om broeikasgasemissies met ten minste 80% te verminderen ten opzichte van het niveau van 1990.[45] 4 december 2020 werd het doel aangekondigd om de UK emissies ten minste 68% te verminderen in 2030 en tot netto nul in 2050.[46]

Kernenergie leverde in 2018 bijna een vijfde van de Britse elektriciteit, maar op één na zijn alle huidige kerncentrales tegen 2030 met pensioen. Slechts één nieuwe nucleaire centrale is in aanbouw maar zal pas na 2030 elektriciteit leveren.[47]

Elektriciteit werd voor 35% duurzaam en voor maar 5% met kolen opgewekt; de regering wil stoppen met kolen tegen 2025.[12] Het kolen aandeel daalde van 40% in 2012 tot 2% in 2019.[48] In 2022 werd 41% duurzaam opgewekt.[35]

in Italië

De uitstoot van broeikasgas daalde in Italië in de periode 2005-2019 van 0,6 naar 0,4 gigaton (7 ton per persoon) per jaar.[13]p.70,74 Elektriciteit opwekking was in 2018 voor 63% fossiel, 13% waterkracht en 24% overig duurzaam.[14]

De regering streeft naar verhoging van zonnestroom van 23 TWh in 2015 naar 74 TWh in 2030.[49]

in Frankrijk

In Frankrijk is de uitstoot van broeikasgas vrijwel constant 0,5 gigaton (7 ton per persoon) per jaar.[13]p.70,74 Elektriciteit opwekking was in 2018 voor 11% fossiel, 70% nucleair, 12% waterkracht en 6% overig duurzaam.[14] In 2022 was elektriciteit 24% duurzaam.[35]

Frankrijk heeft 58 kernreactoren met totaal 63 GW elektrisch vermogen.[50] De meeste zijn aan het eind van hun levensduur. Het nucleaire aandeel in de elektriciteit zal volgens plan in 2035 verminderen tot 50% en het hernieuwbare aandeel zal groeien tot 45%. De laatste kolencentrales sluiten in 2022.[51]

In 2022 is het doel gesteld om in 2030 32% hernieuwbare energie in het eindgebruik en tenminste 40% in het elektriciteitsgebruik te hebben.[52]

In Flamanville, Normandië, is sinds 2007 een EPR in aanbouw. In 2020 was het project meer dan vijf keer boven het budget. In 2022 werden meer vertragingen aangekondigd, waardoor het laden van splijtstof werd uitgesteld tot begin 2024. De geschatte kosten bij voltooiing zijn gestegen naar € 13,2 miljard.[53]

In maart 2023 keurde het Franse parlement formeel het nucleaire investeringsplan van de regering goed, waarin de bouw van zes nieuwe EPR-2 PWR's op drie locaties ter waarde van € 52 miljard wordt overwogen.[54]

in Polen

De broeikasgas-uitstoot in Polen was in de periode 2005-2019 steeds rond 0,4 gigaton per jaar.[13]p.70 Elektriciteit opwekking was in 2018 voor 78% met kolen, 6% met gas en 14% duurzaam.[14] In 2022 was elektriciteit 21% duurzaam.[35]

Het totale hernieuwbare energiegebruik in 2016 was 11%, in 2020 was het 16% (meest biomassa). Wind op de Baltische zee moet veel gaan bijdragen aan de elektriciteitsopwekking.[55] Sinds 2012 hebben grote energiebedrijven sterk gelobbyd tegen hernieuwbare energiebronnen en meer staatssteun gevraagd voor het stabiliseren van het energie systeem. Als gevolg hiervan hebben netwerkexploitanten extra winst gemaakt ten koste van eigenaren van kleine duurzame energie installaties. [56]p.36

Sept 2020 kwamen de Poolse regering en de mijnwerkersvakbond een vertrekdatum overeen: alle Poolse kolenmijnen moeten tegen 2049 gesloten zijn. Het doel is om in 2030 het aandeel elektriciteit uit steenkool terug te brengen van 70 naar maximaal 56% en het aandeel hernieuwbare energie aanzienlijk te verhogen tot minimaal 32%.[57]

De minister van klimaat heeft aangekondigd dat Polen in 2026 zal beginnen met de bouw van zijn eerste kerncentrale, met een capaciteit van 1,0-1,5 gigawatt. De faciliteit zal naar verwachting in 2033 online komen.[58]

in Spanje

De uitstoot van broeikasgas in Spanje was in de periode 2005-2018 steeds rond 0,4 gigaton per jaar.[13]p.70 Elektriciteit opwekking was in 2018 voor 46% fossiel, 21% nucleair, 7% waterkracht en 26% overig duurzaam.[14] In 2022 was elektriciteit 43% duurzaam.[35]

Zonnestroom werd goedkoop in 2015 en in eigen beheer gebruikt en opgeslagen omdat levering aan het elektriciteitsnet zwaar belast werd. Deze "sun tax" is eind 2018 afgeschaft.[59] Het doel is 42% hernieuwbare energie in 2030.[60]

De totale energiemix wordt nog steeds sterk gedomineerd door fossiele brandstoffen. Het Spaanse beleid voor energie en klimaat is nu (2021) gebaseerd op de 2050-doelstellingen van nationale klimaatneutraliteit, 100% hernieuwbare energie in de elektriciteitsmix en 97% hernieuwbare energie in de totale energiemix.[61]

in Oekraine

De broeikasgas emissie was van 2000 tot 2020 steeds rond 0,4 Gt per jaar. In 1990 was het nog 0,9 Gt. [62] In 2022 was elektriciteitopwekking 12% duurzaam.[35]

in Nederland

In Nederland was de broeikasgas emissie 227 megaton in 1990 en 170 Mt in 2020. Het primair energiegebruik was in 2020 voor slechts 8% hernieuwbaar.[63]:Kerntabellen 2, 4 en 5.

Zie verder Energietransitie in Nederland.

in België

Van 2005 tot 2012 daalde de broeikasgas emissie van 150 naar 125 megaton per jaar, en daarna niet verder (11 ton per persoon).[64]

In 2020 waren fossiele brandstoffen (voornamelijk olie en aardgas) goed voor 71% van de energievoorziening. Kernenergie leverde 39% van de elektriciteit, gas 30%, wind 15%. In 2022 was elektriciteit 25% duurzaam.[35] De federale regering heeft in 2022 besloten om tegen 2025 het kernenergie vermogen te verminderen van bijna 6 tot 2 GW. België werkt samen met Frankrijk, Duitsland en Nederland om de gasvoorziening te verzekeren bij het afbouwen van de productie uit het Groningen-gasveld. [65]

België heeft zich geëngageerd om tegen 2020 13% van alle energie uit hernieuwbare bronnen te halen. In 2019 stonden voor de Noordzeekust windparken met samen 1556 MW vermogen. In 2020 wordt dit 2262 MW dat 8 TWh per jaar opwekt, ongeveer 10% van de totale elektriciteitsvraag.[66] In mei 2022 is in Esbjerg besloten dat het windvermogen op zee 5,8 GW in 2030 en 8 GW in 2040 moet zijn.[67]

Verwacht wordt dat hernieuwbaar vermogen (exclusief waterkracht) zijn capaciteit zal verdubbelen van 9,5 GW in 2019 tot 18,1 GW tegen 2030.[68]

in Oostenrijk

De kooldioxide uitstoot daalde in de periode 2005-2017 van 80 naar 70 megaton (8 ton per persoon) per jaar.[69] Elektriciteit opwekking was in 2018 voor 21% fossiel, 62% waterkracht, 7% wind en 9% overig duurzaam.[14]

De regering streeft naar 100% duurzame elektriciteit in 2030.[70]

in Portugal

De uitstoot van kooldioxide in Portugal daalde in de periode 2005-2017 van 68 naar 57 megaton (5,5 ton per persoon) per jaar.[69]p.178 Brandstof eindgebruik was 60% fossiel, grotendeels in de transport sector.[14] In 2020 werd elektriciteit voor 38% fossiel, 25% met waterkracht, 25% met wind en 9% overig duurzaam opgewekt.[71] In 2021 sluiten de laatste kolencentrales.[72]

De regering streeft naar 80% duurzame elektriciteit in 2030, en 100% in 2050, met een leidende rol van zonne-energie.[73] Een veiling van 24 licenties brak een wereldrecord, een van de 24 licenties werd verkocht voor 1,5 ct per kWh.[74] Het totale vermogen van zonnepanelen, 572 MW in 2018, zal in 2021 toegenomen zijn tot bijna 1600 MW.[75] Energías de Portugal (EDP) heeft 12 GW duurzaam vermogen en wil tegen 2025 nog eens 13 GW inzetten.[76]

In de zomer van 2020 heeft de regering doelen vastgesteld: volledige elektrificatie van de energiemix op basis van hernieuwbare bronnen om tegen 2050 koolstofneutraliteit te bereiken, investeren in de productie van groene waterstof en herziening van het gebruik van aardgas.[77]

in Zweden

De kooldioxide uitstoot in de periode 2005-2017 gedaald van 56 naar 51 megaton (5 ton per persoon) per jaar.[69]p.209 In 2016 was 54% van het energiegebruik hernieuwbaar, het hoogste percentage in de EU. Het land streeft naar 100% hernieuwbare elektriciteitsproductie in 2040.[78]

Elektriciteit opwekking was in 2018 voor 1% fossiel, 40% nucleair, 39% waterkracht en 20% overig duurzaam.[14] In 2022 was elektriciteit 68% duurzaam.[35] De kernreactoren zijn oud; operationeel sinds 1974-1985.[79]p.198

in Finland

De kooldioxide uitstoot is in de periode 2005-2017 gedaald van 58 naar 47 megaton (8 ton per persoon) per jaar.[69]p.97 Elektriciteit opwekking was in 2018 voor 18% fossiel, 33% nucleair, 22% met waterkracht en 26% overig duurzaam.[14] Turf speelt een belangrijke rol en er is veel discussie over het milieueffect en de classificatie: is turf biomassa of fossiele brandstof of een langzaam hernieuwbare energiebron?[80]

Er zijn vier kerncentrales en er is nationale consensus om door de bouw van twee nieuwe kerncentrales de verbranding van turf uit te faseren. De bouw van kerncentrales is ernstig vertraagd en veel duurder dan verwacht. De 1600 MWe Olkiluoto 3 centrale, sinds 2005 in aanbouw, is in 2022 opgestart en heeft €11 mld gekost.[81][82] Het land heeft in zijn granietrotsen een permanente bewaarplaats ingericht voor kernafval.[83]

In 2018 produceerde windturbines 6,7% van het elektriciteitsgebruik.[84]

in Noorwegen

Met waterkracht genereert het land meer elektriciteit dan het zelf gebruikt. In 2015 was het eindgebruik 80% van de totale productie van elektriciteit. Noorwegen exporteert elektriciteit naar o.a. Denemarken en Nederland, en importeert ook voor opslag in pompcentrales.

Het eindgebruik van fossiele brandstof gaat grotendeels naar de transport sector. Het energiegebruik in die sector is voor meer dan 90% fossiel[14] hoewel bijna 40% van het wagenpark elektrisch kan rijden.[85] Daardoor is de jaarlijkse kooldioxide uitstoot vrij hoog, 45 miljoen ton (9 ton per persoon).[69]p.168

Noorwegen was het eerste land dat op industriële schaal een koolstofafvang- en opslagproject uitvoerde, op het olieveld Sleipner. Het project is beëindigd in 2002.[86]

in Denemarken

De jaarlijkse kooldioxide emissie daalde van 51 megaton in 2005 naar 34 Mt (6 ton per persoon) in 2017.[69]

In 1985 werd na hevig debat besloten geen kerncentrales te bouwen in Denemarken. Het land koos in plaats daarvan voor duurzame energie. In 2018 werd 73% van de elektriciteit duurzaam opgewekt, vooral met wind.[14] In 2022 was elektriciteit 81% duurzaam.[35] Een robuuste verbinding tussen de waterkrachtturbines van Noorwegen en de windturbines van West-Denemarken is de sleutel tot succesvolle exploitatie van wind voor Denemarken. Ook energie-uitwisseling met andere buurlanden is van groot belang. 17% van de tijd overtrof windproductie de vraag; het overschot werd geëxporteerd naar Noorwegen, Zweden en Duitsland.[87]

Denemarken wil in 2030 ten minste 10 GW windcapaciteit op zee.[88]

Het land streeft naar 100% duurzame elektriciteit en verwarming in 2035.[89]

Energietransitie in Amerika

in de Verenigde Staten

Het energiebeleid van de VS is herhaaldelijk mislukt.[90] De VS heeft het klimaatakkoord opgezegd in 2017 maar veel staten, 25 in juli 2019, hebben beloofd zich wel aan het akkoord te zullen houden: de United States Climate Alliance.[91] Maar de FEU[3] verwachtte dat totdat het 80% aandeel van fossiele brandstoffen in de energiemix van de VS aanzienlijk is verminderd, deze inspanningen het gebrek aan beslissende federale actie om de uitstoot te verminderen niet zullen compenseren.

In 2021 emiteerde de VS, met 4% van de wereldbevolking, 13% van alle broeikasgas, gebruikte 16% van de energie en genereerde 16% van de elektriciteit in de wereld. Van 2011 tot 2021 nam de broeikasgas uitstoot 9% af.[33]:14,8,50 In 2021 was het energiegebruik 81% fossiel, 11% hernieuwbaar en 8% nucleair.[33]:9 Elektriciteit opwekking was 20% hernieuwbaar, grotendeels met wind.[33]:51,45

In januari 2021 is de VS weer toegetreden tot het klimaatakkoord.[92] President Joe Biden heeft een reeks orders ondertekend om klimaatverandering aan te pakken. Nieuwe olie- en gaswinning op openbare gronden wordt bevroren en tegen 2030 verdubbelt windenergie op zee.[93] In 2023 produceerde de Amerikaanse elektriciteitssector 4.017 miljard kilowattuur (kWh) aan elektriciteit. Hernieuwbare bronnen - wind, zon, waterkracht, biomassa en geothermische energie - waren toen goed voor 22% van de opwekking, of 874 miljard kWh. De jaarlijkse opwekking van hernieuwbare energie overtrof in 2021 voor het eerst de opwekking van kernenergie en in 2022 voor het eerst de opwekking van steenkool.[94]

Biden beloofde ook de broeikasgas uitstoot van de VS tegen het einde van het decennium met de helft te verminderen[95] en tegen 2050 koolstofneutraliteit te bereiken.[96] Op de klimaattop COP28 in Dubai heeft de VS toegezegd al hun kolencentrales te zullen sluiten. Streefdatum is het jaar 2035. [97]

in Canada

Elektriciteit opwekking was in 2018 voor 19% fossiel, 15% nucleair, 60% met waterkracht en 6% overig duurzaam.[14] Het land exporteert elektriciteit naar de VS.

In de periode 2005-2018 was de broeikasgas emissie steeds ca 0,8 gigaton (22 ton per persoon) per jaar.[13]p.61,65 Er was gebrek aan consistentie in de energie en klimaat strategie.[98] De in 2021 bijgewerkte klimaatstrategie van de Canadese federale overheid streeft naar vermindering van de uitstoot in 2030 met 32-40% met als doel om in 2050 volledig emissieneutraal te zijn.[99]

in Mexico

Elektriciteit opwekking was in 2021 voor 74% fossiel, 3% nucleair, 10% met waterkracht en 13% overig duurzaam.[100] In 2030 zou Mexico 46% van zijn elektriciteit duurzaam kunnen opwekken maar er is weinig ontwikkeling in deze richting.[101]

In de periode 2008-2018 was de broeikasgas emissie steeds ca 0,8 gigaton (ca 6,5 ton per persoon) per jaar.[13]p.61,65

in Brazilië

In Brazilië steeg in de periode 2005-2018 de broeikasgas-emissie van 1,0 gigaton naar 1,3 Gt per jaar.[13]p.70

Volgens het Plano Decenal de Expansão de Energia (Tien jaar energie-uitbreidingsplan) genereerden niet-fossiele bronnen in 2016 80% van de elektriciteit: waterkracht 65%, andere duurzame bronnen 12% en kerncentrales 3%. In 2022 was elektriciteit 88% duurzaam.[35] In de periode 2016-2026 groeit zonne- en windstroom van 6% naar 14%.[102]

in Argentinië

In Argentinië is de broeikasgas emissie steeds ca 0,4 gigaton per jaar.[13]p.70

Het land heeft veel olie en gas reserves. Energie productie is ongeveer 10% hernieuwbaar.[103] Het doel is 20% in 2025.[104] In 2022 was elektriciteit 29% duurzaam.[35]

in Chili

De kooldioxide-emissie zal volgens plan dalen van 41 megaton in 2016 tot 10 Mt in 2040.

In 2022 was elektriciteit 53% duurzaam.[35] In de elektriciteitopwekking groeit zonne- en windstroom van 12% in 2018 naar 67% in 2050 terwijl het kolen aandeel daalt van 39% naar 6%. Waterkracht genereert 24% in 2050. [105]Figures 34,35

Energietransitie in Azië

Hernieuwbare energie capaciteit is in Azië in 10 jaar verdrievoudigd, van 434 megawatt in 2011 tot 1286 MW in 2020, grotendeels in China.[106] In 2022 was in Azië excl China en Pacific, elektriciteit 23% duurzaam.[35]

in China

In 2021 emiteerde China, met 18% van de wereldbevolking, 31% van alle broeikasgas, gebruikte 27% van de energie en genereerde 30% van de elektriciteit in de wereld. Van 2011 tot 2021 nam de broeikasgas uitstoot 19% toe, het energiegebruik 40% en de elektriciteit opwekking 80%.[33]:14,8,50 Het energiegebruik was in 2021 82% fossiel, 15% hernieuwbaar en 3% nucleair.[33]:9 In 2022 was elektriciteit 30% duurzaam.[35]

Volgens de Energie Productie en Consumptie Revolutie Strategie 2016-2030 zal tegen 2030 de helft van de elektriciteit opgewekt worden door niet-fossiele bronnen, duurzame en nucleaire. In 2017 werd RMB 765 miljard (USD 113 miljard) geïnvesteerd in de elektriciteitssector waarvan 85% in duurzame energie, grotendeels in zonne-energie.[107] China bleef in 2021 de belangrijkste aanjager van de groei van zonne- en windcapaciteit, goed voor respectievelijk ongeveer 36% en 40% van de wereldwijde capaciteitsuitbreidingen.[33]:3 China zal naar verwachting zijn doelstelling voor 2030 van in totaal 1 200 GW wind- en zonne-PV-capaciteit vijf jaar vroeger halen.[108] In april 2021 had China 48 GW nucleair vermogen in bedrijf en 19 GW in aanbouw.[109]

Volgens de FEU[3] zal de CO2-emissie tot 2030 blijven toenemen door economische groei en gebrek aan actie om het kolenverbruik te verminderen.

President Xi Jinping zei tijdens de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties in september 2020 dat China vóór 2060 koolstofneutraliteit zou bereiken.[110]

in India

In 2021 emiteerde India, met 18% van de wereldbevolking, 7% van alle broeikasgas, gebruikte 6% van de energie en genereerde 6% van de elektriciteit in de wereld. Van 2011 tot 2021 nam de broeikasgas uitstoot 47% toe, het energiegebruik 48% en de elektriciteit opwekking 66%.[33]:14,8,50 Het energiegebruik was in 2021 90% fossiel, 9% hernieuwbaar en 1% nucleair.[33]:9 In 2022 was elektriciteit 23% duurzaam.[35] Er is veel niet-commercieel energiegebruik (sprokkelhout, gedroogde mest).

Van 2015 tot 2018 is het geïnstalleerde windvermogen gestegen van 23 tot 34 GW en het PV vermogen van 4 tot 22 GW.[111] India wil 175 GW duurzaam elektrisch vermogen hebben in 2022 en 500 GW in 2030, dat is dan 40% van het totale geïnstalleerde vermogen..[112] India is een van de weinige landen compatibel met het 2C-klimaatscenario.[113]

Volgens de FEU[3] zal de CO2-emissie tot 2030 niet afnemen door economische groei.

India beloofde nov 2021 op de COP26 (Glasgow) tegen 2030 de helft van zijn energiebehoefte uit hernieuwbare bronnen te halen en tegen 2070 koolstofneutraliteit te bereiken.[114]

in Japan

Het nucleaire aandeel in de elektriciteitsopwekking daalde in 2011-2013 van 25% naar 1% als gevolg van de kernramp van Fukushima. In 2018 werd elektriciteit voor 68% met kolen en gas en 8% met waterkracht gegenereerd.[14] In 2022 was elektriciteit 22% duurzaam.[35]

Van 2005 tot 2018 was de broeikasgas emissie steeds ongeveer 1,4 gigaton (11 ton per persoon) per jaar.[13]p.70,74 Japan bevordert zonne-energie en investeert in drijvende windturbines op zee. Volgens het Energieplan 2015 zal in 2030 na herstart van kerncentrales elektriciteit 21% nucleair en 23% duurzaam zijn.[115]

Japan presenteerde in december 2020 zijn nieuwe "Groene groeistrategie in lijn met CO2-neutraliteit in 2050". Volgens deze strategie zullen hernieuwbare energiebronnen in 2050 tussen 50% - 60% van de elektriciteitsvraag dekken, waarbij de rest wordt geleverd door nucleaire en thermische centrales met afvang, gebruik en opslag van koolstof (CCUS) (30-40%) en 10% door productie van waterstof en ammoniak.[116]

in Iran

De broeikas-emissie was in 1990 nog 0,4 gigaton. Het steeg naar 0,9 Gt in 2018 (11 ton pp).[13]p.70,74 In 2018 genereerde hernieuwbare bronnen nog maar 5% van het elektriciteitsgebruik.[14]

in Zuid-Korea

De broeikas-emissie in Zuid-Korea was in 1990 nog 0,3 gigaton. Het steeg van 0,6 Gt in 2005 naar 0,8 Gt in 2018 (15 ton pp).[13]p.70,74 In 2018 genereerde hernieuwbare bronnen nog maar 4% van het elektriciteitsgebruik.[14] In 2022 was elektriciteit 7% duurzaam.[35]

De regering wil het aandeel duurzame elektriciteit verhogen tot 20% in 2030 en 35% in 2040, en stoppen met het verlengen van de levensduur van verouderde kerncentrales.[117]

Korea heeft een doel gesteld om tegen 2050 koolstofneutraliteit te bereiken. De regering wil het aandeel van hernieuwbare energiebronnen in de elektriciteitsvoorziening substantieel vergroten en steenkool geleidelijk afbouwen.[118]

in Indonesië

In 1990 was de broeikasgas-emissie in Indonesië nog 0,4 gigaton. Het steeg van 0,7 Gt in 2005 naar 1,0 Gt in 2018.[13]p.70 In 2018 genereerde hernieuwbare bronnen 18% van het elektriciteitsgebruik.[14] In 2022 was elektriciteit 19% duurzaam.[35] Steenkool levert het grootste deel van de Indonesische energie en dat lijkt zo te blijven tot minstens 2025, ook al heeft het land een enorm onbenut potentieel om energie op te wekken uit geothermie, zon, wind en golven. Het parlement stelt in 2020 een wetsvoorstel op over hernieuwbare energie.[119] Indonesië heeft zich een nul-emissiedoel gesteld tegen 2060 en daaroor moet de bouw van kolencentrales in 2025 stoppen. Aardwarmte kan potentieel veel elektriciteit opwekken.[120]

in Saoedi-Arabië

In 2018 produceerde het land 28 PJ = 0,7 Mtoe olie en gas, grotendeels voor export.[14]

De broeikas-emissie was in 1990 nog 0,2 gigaton. Het steeg naar 0,7 Gt in 2018 (21 ton pp).[13]p.70,74 In 2018 genereerde hernieuwbare bronnen nog maar 0.04% van het elektriciteitsgebruik.[14]

In de afgelopen zes jaar zijn in Saoedi-Arabië investeringen aangekondigd van meer dan $ 350 miljard, gericht op hernieuwbare energie. Maar er is nog vrijwel geen constructie begonnen.[121]

in Turkije

De energievoorziening TES is 86% fossiel en grotendeels afhankelijk van invoer.[14]

De broeikas-emissie was in 1990 nog 0,2 gigaton. Het steeg naar 0,7 Gt in 2018 (8 ton pp).[13]p.70,74 De opwekking van hernieuwbare elektriciteit is de afgelopen tien jaar bijna verdrievoudigd en het aandeel in de totale elektriciteitsopwekking bedroeg in 2019 44%[122]

Energietransitie in Afrika

De broeikasgas emissie was in 2021 maar 1,7 gigaton (1,2 ton pp). Het energiegebruik was 90% fossiel en 10% hernieuwbaar. Bovendien is er veel niet-commercieel energiegebruik (sprokkelhout, gedroogde mest). Waterkracht genereerde 17% en andere hernieuwbare bronnen 5% van de elektriciteit.[33]:14,9,51

De enorme natuurlijke hulpbronnen van Afrika betekenen dat goedkope schone energietechnologieën genoeg potentieel hebben. In Noord-Afrika heeft bijna iedereen elektriciteit maar ten zuiden van de Sahara hebben 600 miljoen mensen, de helft van de bevolking, geen elektriciteit. De verwachting is dat dit aantal in 2030 zal afnemen tot 530 miljoen en daarna weer zal toenemen door sterke bevolkingsgroei. [123]chapter 10

De Wereldbank financiert mini-grids: kleine zonne- en windenergie projecten.[124]

in Zuid-Afrika

In Afrika stoot Zuid-Afrika het meeste broeikasgas uit per jaar: 0,6 Gt, 10 ton pp. Van 2005 tot 2018 is dat weinig veranderd.[13]p.70,74 Oorzaak is elektriciteitsopwekking, voor 89% met kolen[14] door Eskom, eigendom en de grootste onderneming van de staat. De overheid moedigt ontwikkeling van zonne- en windenergie aan maar is ook afhankelijk van de inkomsten van Eskom dat bijna bankroet is.[125] Het streven is naar veel meer waterkracht en CSP (Concentrating solar power) in 2040.[123]section 12.11 In 2022 was elektriciteit 8% duurzaam.[35]

in Egypte

De broeikasgas-emissie in Egypte is vrijwel constant 0,3 gigaton (3,5 ton pp) per jaar.[13]p.70,74 Het doel is het percentage duurzame stroom in 2025 te verhogen tot 42% door in de woestijn van 's werelds grootste PV zonnepark te bouwen.[126] Sinds okt 2019 is het 1,5 GW zonnepark operationeel.[127]

in Marokko

De kooldioxide emissie groeide van 44 megaton in 2005 tot 62 Mt in 2017 (1,7 ton per persoon).[69]p.156 Marokko is van plan om in 2030 52% van zijn elektriciteit hernieuwbaar te genereren waarbij zon, wind en waterkracht elk een derde van het totaal leveren. Bij Ouarzazate kwam in 2018 de 580 MW CSP (concentrated solar power) zonnecentrale in bedrijf, kosten $9 miljard.[128] In 2022 werd elektriciteit 17% duurzaam opgewekt.[35]

Energietransitie in Australië

De broeikasgas-emissie in Australië was in 1990 nog 0,5 gigaton. In de periode 2005-2018 was het ongeveer constant 0,7 Gt (ca 30 ton pp).[13]p.70,74 In 2018 produceerde het land 17 PJ = 0,4 Mtoe fossiele brandstof waarvan het 80% exporteerde.[14] Waterkracht genereerde 6% en andere hernieuwbare bronnen 10% van het elektriciteitsgebruik.[14]

Het nationale energiebeleid was een mislukking.[129] De meeste regeringen van de deelstaten hebben echter gezorgd dat Australië in 2019 21% van zijn elektriciteit uit duurzame bronnen krijgt.[130] De ontwikkeling van zonne- en windenergie gaat snel. In 2022 werd elektriciteit 31% duurzaam opgewekt.[35] Met dit tempo ligt Australië op schema om 50% hernieuwbare elektriciteit te bereiken in 2024 en 100% in 2032. Inzet van opslag (pompcentrales en accu's) en sterkere hoogspanningsleidingen tussen deelstaten kunnen worden gebruikt om een 100% hernieuwbaar energienet te stabiliseren tegen bescheiden kosten.[131]

De in mei 2022 aangetreden Labor regering heeft 16 juni aangekondigd dat het de uitstoot van broeikasgassen tot 2030 sneller wil terugdringen, met 43% tov 2005.[132] De Climate Change Act stelt het doel om tegen 2050 netto nulemissie te bereiken.[133]

Energietransitie in lucht- en scheepvaart

De broeikasgas uitstoot van internationaal transport wordt niet meegenomen in de uitstootstatistiek van landen en regio's. Wereldwijd was het ca 1,2 gigaton per jaar in de afgelopen jaren.[13]p.70 Dat zijn maar enkele procenten van de totale uitstoot, maar verwacht wordt dat het tegen 2050 zal oplopen tot bijna 40%, tenzij verdere mitigerende maatregelen worden genomen.[134]

De bijdrage van de mondiale luchtvaart aan de totale uitstoot van CO2 door mensen is circa 2,4 procent. Maar niet-CO2-emissies, stikstofoxiden en waterdamp, zijn voor tweederde verantwoordelijk voor klimaatopwarming door luchtvaart, CO2 voor eenderde.[135] De algemene vergadering van de International Air Transport Association (IATA) keurde in 2021 een resolutie goed voor de wereldwijde luchtvervoersindustrie om tegen 2050 netto nul CO2-uitstoot te bereiken.[136]

Elektrificering en het gebruik van biobrandstof zijn nog in de ontwikkelingsfase.[85][137]

Redersverenigingen willen dat er via een toeslag op de brandstofprijs een inovatiefonds komt voor verduurzaming van de zeescheepvaart.[138] Volgens critici is dit plan zonder uitstootreductie doelstelling niet effectief.[139]

Scenario's

IEA scenario's

In de World Energy Outlook 2023 merkt het IEA op dat We op koers liggen om vóór 2030 de piek van alle fossiele brandstoffen te zien.[140]:18

Het IEA presenteert drie scenario's.[140]:17

Het Stated Policies Scenario (STEPS) biedt een vooruitzicht op basis van het nieuwste beleid. Het aandeel van fossiele brandstoffen in de mondiale energievoorziening – dat decennia lang rond de 80% bleef hangen – begint af te nemen en zal tegen 2030 73% bereiken.[140]:18 Dit ondergraaft de grondgedachte voor elke stijging van de investeringen in fossiele brandstoffen.[140]:19 Hernieuwbare energiebronnen zullen naar verwachting 80% van de nieuwe energiecapaciteit bijdragen tot 2030, waarbij zonne-energie alleen al goed is voor meer dan de helft.[140]:20 De STEPS ziet een piek in energiegerelateerde CO2-emissies halverwege de jaren 2020, maar de emissies blijven hoog genoeg om de gemiddelde mondiale temperatuur te doen stijgen tot ongeveer 2,4 °C in 2100.[140]:22 De totale vraag naar energie blijft stijgen tot 2050.[140]:23 De totale energie-investeringen blijven ongeveer 3 biljoen dollar per jaar bedragen.[140]:49

Het Announced Pledges Scenario (APS) gaat ervan uit dat alle nationale energie- en klimaatdoelstellingen van overheden volledig en op tijd worden gehaald. De APS gaat gepaard met een temperatuurstijging van 1,7 °C in 2100 (met een waarschijnlijkheid van 50%).[140]:92 De totale energie-investeringen stijgen daarna tot ongeveer USD 4 biljoen per jaar 2030.[140]:49

Het Net Zero Emissions by 2050 (NZE) Scenario wordt de opwarming van de aarde tot 1,5 °C beperkt.[140]:17 Het aandeel fossiele brandstoffen bereikt 62% in 2030.[140]:101 De methaanuitstoot uit het aanbod van fossiele brandstoffen daalt met 75% in 2030.[140]:45 De totale energie-investeringen stijgen tot bijna USD 5 biljoen per jaar na 2030.[140]:49 Investeringen in schone energie moeten overal stijgen, maar de sterkste stijgingen zijn nodig in de opkomende markten en ontwikkelingseconomieën met uitzondering van China, die meer internationale steun vereisen.[140]:46 Het aandeel elektriciteit in het eindverbruik zal tegen 2050 in NZE meer dan 50% bedragen. Het aandeel van kernenergie in de elektriciteitsopwekking blijft in alle scenario's in de loop van de tijd grotendeels stabiel, ongeveer 9%.[140]:106

VN-emissiekloofrapport

Het Emissions Gap Report stelde in 2022 vast dat de wereld nog steeds niet voldoet aan de klimaatdoelstellingen van Parijs, met geen geloofwaardige weg naar 1,5°C. Alleen een dringende systeembrede transformatie kan een steeds snellere klimaatramp voorkomen.[141] In 2023 herhaalde de UNEP dit. Met de plannen die nu op tafel liggen, zal het klimaat 2,5 tot 2,9 ºC opwarmen ten opzichte van het pre-industriële niveau.[142]

Alternatieve scenario's

Onder redactie van Sven Teske zijn scenario's gemaakt door een team van 20 wetenschappers aan de University of Technology Sydney, het Deutsches Zentrum für Luft- und Raumfahrt, en de University of Melbourne[11] met IEA data, maar gericht op overgang naar bijna 100% duurzame energie in 2050, en met o.a. herbebossing, maar zonder de risico's van kernenergie, kooldioxide-afvang en niet-duurzaam biomassagebruik (Chapter 1). De kosten zouden veel minder zijn dan de 5 biljoen dollar per jaar die regeringen nu besteden aan subsidies voor de fossiele brandstof industrie die verantwoordelijk is voor klimaat verandering (blz.ix).

In het +2.0 C (opwarming) Scenario kan de wereldwijde primaire energie productie in 2040 450 EJ = 10755 Mtoe zjn, of 400 EJ = 9560 Mtoe in het +1.5 Scenario, veel lager dan nu. Duurzame bronnen kunnen hun aandeel vergroten tot 300 EJ in het +2.0 C Scenario of 330 PJ in het +1.5 Scenario in 2040. In 2050 kan duurzame energie bijna alle energievraag dekken. Niet-energetisch gebruik zal nog fossiele brandstof nodig hebben. Zie Fig.5 op p.xxvii in het Executive Summary.

Duurzame energie bronnen zullen in de wereld 88% van de elektriciteit opwekken in 2040 en 100% in 2050 in de alternatieve scenarios. “Nieuwe” duurzamen — grotendeels wind, zon en geothermie — zullen 83% bijdragen aan alle elektriciteitsopwekking (p.xxiv). De gemiddelde jaarlijkse investering die is vereist tussen 2015 en 2050, inclusief kosten voor extra energiecentrales voor de productie van waterstof en synthetische brandstoffen en voor vervanging van centrales, zal ongeveer $ 1,4 biljoen bedragen (p.182).

Verschuivingen zijn nodig van de binnenlandse luchtvaart naar het spoor en van weg naar spoor. Personenauto gebruik moet in de OESO-landen na 2020 afnemen (maar zal toenemen in ontwikkelingslanden). De afname van personenauto gebruik zal gedeeltelijk worden gecompenseerd door een sterke toename van het openbaar vervoer per spoor en bussystemen. Zie Fig.4 on p.xxii.

CO2 emissie kan verminderen van 32 Gt in 2015 tot 7 Gt (+2.0 Scenario) of 2.7 Gt (+1.5 Scenario) in 2040, en tot nul in 2050 (p.xxviii).

Investering om ecologische rampspoed te voorkomen

Volgens de meeste klimaateconomen kost het ongeveer 3 procent van het wereldjaarinkomen om het doel van het Klimaatverdrag van Parijs te halen. Omdat nu al 1 procent aan duurzame energie wordt besteed is circa 2 procent extra investering nodig. Deze investeringen worden op den duur vermoedelijk economisch winstgevend, deels omdat ze de kosten van luchtvervuilingsziekten verminderen.

Het geld is er. Rekening houdend met de sociale en milieukosten die de fossiele brandstofindustrie wel veroorzaakt maar niet hoeft te betalen, belopen de subsidies aan deze industrie ca 7 procent van het wereldjaarinkomen. De rijken hebben circa 10 procent van het wereldinkomen in belastingparadijzen gestald. Om rampspoed te voorkomen moeten we waarschijnlijk nieuwe belastingen heffen. Maar waarom niet eerst de oude geïnd? [143]


Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen, noten en/of referenties
  1. º (en) Tekst van verdrag
  2. º [1] 3.1 Klimaat en energie
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 [2], FEU-US
  4. º https://climate.copernicus.eu/how-close-are-we-reaching-global-warming-15degc
  5. º https://www.unep.org/resources/emissions-gap-report-2024
  6. º https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/economische-schade-door-opwarming-van-de-aarde-is-het-grootst-voor-de-landen-die-het-minst-uitstoten~b6675c25/
  7. º World Energy Statistics | Enerdata. Yearbook.enerdata.net. Geraadpleegd op 2022-08-26.
  8. º https://yearbook.enerdata.net/renewables/renewable-in-electricity-production-share.html
  9. º https://ourworldindata.org/explorers/co2?tab=table&facet=none&country=USA~IND~GBR~OWID_WRL~CHN&Gas+or+Warming=CO%E2%82%82&Accounting=Production-based&Fuel+or+Land+Use+Change=All+fossil+emissions&Count=Per+country
  10. º https://www.iea.org/reports/electricity-mid-year-update-july-2024/executive-summary
  11. ↑ 11,0 11,1 Sven Teske et al., Achieving the Paris Climate Agreement Goals, Springer Nature Switzerland AG [3]
  12. ↑ 12,0 12,1 Global Energy & CO2 Status Report 2018, IEA, 26 maart 2019
  13. ↑ 13,00 13,01 13,02 13,03 13,04 13,05 13,06 13,07 13,08 13,09 13,10 13,11 13,12 13,13 13,14 13,15 13,16 13,17 13,18 13,19 13,20 13,21 https://www.pbl.nl/sites/default/files/downloads/pbl-2020-trends-in-global-co2-and_total-greenhouse-gas-emissions-2020-report_4331.pdf PBL GHG emissions, Appendix B
  14. ↑ 14,00 14,01 14,02 14,03 14,04 14,05 14,06 14,07 14,08 14,09 14,10 14,11 14,12 14,13 14,14 14,15 14,16 14,17 14,18 14,19 14,20 14,21 14,22 14,23 World energy balances 2019.pdf IEA
  15. º https://www.iea.org/reports/global-energy-review-2021/co2-emissions#abstract
  16. º https://www.reuters.com/markets/europe/europes-gas-crisis-set-deepen-after-winter-drains-reserves-2022-10-05/
  17. º https://www.duurzaam-ondernemen.nl/shell-gaat-meer-fossiele-brandstoffen-winnen-op-ramkoers-met-parijs-akkoord-en-rechterlijke-uitspraak/
  18. º https://www.ewmagazine.nl/economie/achtergrond/2023/01/het-groene-shell-de-grootste-investeerder-in-duurzaam-nederland-37195w/
  19. º https://www.irena.org/-/media/Files/IRENA/Agency/Publication/2019/May/IRENA_Renewable-Power-Generations-Costs-in-2018.pdf
  20. º https://pointer.kro-ncrv.nl/kernenergie-is-inderdaad-niet-goedkoper-dan-duurzame-energie-het-is-een-van-de-duurste#:~:text=Daarin%20worden%20de%20kosten%20van,90%20%E2%82%AC%2FMWh)%20zijn.
  21. º https://windopzee.nl/onderwerpen/wind-zee/kosten/kosten-windparken/
  22. º https://www.forbes.com/sites/mikescott/2018/12/03/coal-power-plants-lose-their-cost-advantage-over-clean-energy/
  23. º REN21. 2020. Renewables 2020 Global Status Report, Figure 53
  24. º https://www.iea.org/reports/global-ev-outlook-2022
  25. º https://www.iea.org/reports/global-ev-outlook-2023
  26. º IEA, Global EV Outlook 2024, p.13
  27. º https://www.ccarprice.com/de/byd-seagull-ev-2023-price-in-germany-18761#google_vignette
  28. º https://newmobility.news/2019/02/11/biokerosene-is-not-booming-yet/
  29. º https://www.deingenieur.nl/artikel/staalproducent-gebruikt-waterstof-in-plaats-van-kolen
  30. º https://www.irena.org/newsroom/pressreleases/2020/Dec/Making-Green-Hydrogen-a-Cost-Competitive-Climate-Solution
  31. º https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/FS_20_2388
  32. º https://web.archive.org/web/20200623100713/https://www.europa-nu.nl/id/vl4ck66fcsz7/europese_green_deal#p6
  33. ↑ 33,00 33,01 33,02 33,03 33,04 33,05 33,06 33,07 33,08 33,09 33,10 33,11 33,12 BP Statistical Review of World Energy 2022
  34. º https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/co2-uitstoot-bereikt-nieuw-record-maar-stijging-minder-groot-dan-gevreesd~b0f601c54/
  35. ↑ 35,00 35,01 35,02 35,03 35,04 35,05 35,06 35,07 35,08 35,09 35,10 35,11 35,12 35,13 35,14 35,15 35,16 35,17 35,18 35,19 35,20 [4] kies land
  36. º https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/eu-akkoord-over-doelstelling-duurzame-energie-bijna-verdubbeling-ten-opzichte-van-huidig-verbruik~b0048773/
  37. º https://www.volkskrant.nl/kijkverder/v/2022/de-noordzee-als-groene-energiecentrale-van-europa~v463235/
  38. º https://www.klimaatweb.nl/wp-content/uploads/po-assets/720253.pdf
  39. º M Z Jacobson, 100% Clean, Renewable Energy and Storage for Everything, Cambridge University Press 2021, Table 7.6
  40. º https://nos.nl/artikel/2472634-nederlands-windpark-wordt-gekoppeld-aan-stroomkabel-met-vk
  41. º https://www.researchgate.net/publication/335766396_Energy_transition_in_Russia
  42. º https://climateactiontracker.org/countries/russian-federation/
  43. º https://www.spglobal.com/platts/en/market-insights/latest-news/energy-transition/102921-cop26-russia-to-refocus-energy-strategy-in-bid-to-reach-carbon-neutrality-by-2060
  44. º https://www.theguardian.com/world/2020/jan/05/russia-announces-plan-to-use-the-advantages-of-climate-change
  45. º https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/774235/national_energy_and_climate_plan.pdf
  46. º https://www.gov.uk/government/news/uk-sets-ambitious-new-climate-target-ahead-of-un-summit
  47. º https://www.nytimes.com/2024/02/22/business/why-britain-is-struggling-with-nuclear-power.html
  48. º https://www.gov.uk/government/speeches/cop26-energy-transition-council-launched-at-clean-energy-ministerial-side-event
  49. º https://www.pv-magazine.com/2019/01/11/italy-sets-2030-solar-target-of-50-gw/
  50. º http://www.world-nuclear.org/information-library/country-profiles/countries-a-f/france.aspx
  51. º https://www.planete-energies.com/en/medias/close/france-s-energy-transition-roadmap
  52. º https://www.researchgate.net/publication/360516450_Energy_Transition_in_France
  53. º https://www.world-nuclear-news.org/Articles/Further-delay-to-Flamanville-EPR-start-up
  54. º https://world-nuclear.org/information-library/country-profiles/countries-a-f/france.aspx
  55. º Poland 2022, Energy Policy Review, Fig.5.1 en p.77, https://www.iea.org/countries, select Poland
  56. º https://www.boell.de/sites/default/files/energyatlas2018_facts-and-figures-renewables-europe.pdf.pdf?dimension1=ds_energyatlas.
  57. º https://www.en-former.com/en/energy-transition-in-coal-centric-poland-renewables-on-course-for-growth/
  58. º https://notesfrompoland.com/2020/06/16/construction-of-polands-first-nuclear-power-plant-to-begin-in-2026/
  59. º https://elpais.com/elpais/2019/02/05/inenglish/1549357123_580894.html
  60. º https://unef.es/2019/04/why-solar-energy-is-back-from-the-dead-in-spain/
  61. º https://www.iea.org/reports/spain-2021
  62. º https://di.unfccc.int/ghg_profiles/annexOne/UKR/UKR_ghg_profile.pdf
  63. º https://www.pbl.nl/sites/default/files/downloads/pbl-2022-klimaat-en-energieverkenning-4838.pdf
  64. º https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/BRIE/2021/690578/EPRS_BRI(2021)690578_EN.pdf
  65. º https://iea.blob.core.windows.net/assets/638cb377-ca57-4c16-847d-ea4d96218d35/Belgium2022_EnergyPolicyReview.pdf
  66. º http://www.belgianoffshoreplatform.be/en/
  67. º https://www.klimaatweb.nl/wp-content/uploads/po-assets/720255.pdf
  68. º https://www.power-technology.com/comment/gas-and-renewable-set-to-dominate-power/
  69. ↑ 69,0 69,1 69,2 69,3 69,4 69,5 69,6 Fossil CO2 emissions of all world countries, European Commission, 2018
  70. º Biermayr, Dr., Peter (December 2017). ERNEUERBARE ENERGIE IN ZAHLEN 2017 ENTWICKLUNG IN ÖSTERREICH DATENBASIS 2016, ISBN 978-3-903129-49-8
  71. º https://www.theportugalnews.com/news/2021-01-08/renewables-supplied-59-of-electricity-in-2020/57574
  72. º https://www.euractiv.com/section/energy/news/portugal-on-track-to-become-coal-free-by-year-end/
  73. º https://www.pv-magazine.com/2018/12/05/portugal-aims-for-100-renewables-by-2050/
  74. º https://www.euractiv.com/section/energy/news/portugals-solar-energy-auction-breaks-world-record/
  75. º https://algarvedailynews.com/news/14745-boost-doubles-portugal-s-solar-production-capacity
  76. º https://www.pv-magazine.com/2021/02/25/edp-wants-to-deploy-another-13-gw-of-renewables-by-2025/
  77. º https://www.ibanet.org/energy-transition-portugal
  78. º https://sweden.se/society/energy-use-in-sweden/
  79. º https://pris.iaea.org/PRIS/CountryStatistics/CountryDetails.aspx?current=SE
  80. º http://www.peatsociety.org/peatlands-and-peat/peat-energy-resource
  81. º (en) Helsinki Times TVO: Areva agrees to pay €450m for delays in Olkiluoto 3, 13 maart 2018
  82. º https://www.world-nuclear-news.org/Articles/Automation-adjustments-delay-OL3-grid-connection
  83. º https://www.getrevue.co/profile/Brusselinside/issues/brussel-inside-de-babbel-171814
  84. º https://www.tuulivoimayhdistys.fi/en/wind-power-in-finland/wind-power-projects-in-finland/wind-power-projects-in-finland
  85. ↑ 85,0 85,1 Global EV Outlook 2020, IEA
  86. º https://www.sintef.no/Projectweb/IK-23430000-SACS
  87. º Nuclear Energy in Denmark. http://www.world-nuclear.org.
  88. º https://www.klimaatweb.nl/wp-content/uploads/po-assets/720255.pdf
  89. º http://www.go100percent.org/cms/index.php?id=70&tx_ttnews%5Btt_news%5D=109
  90. º https://www.cambridge.org/us/academic/subjects/economics/natural-resource-and-environmental-economics/us-energy-policy-and-pursuit-failure?format=PB&isbn=9780521182188 Peter Grossman, US Energy Policy and the Pursuit of Failure.
  91. º https://www.usclimatealliance.org/publications/2019/4/29/pennsylvania-governor-tom-wolf-joins-us-climate-alliance
  92. º https://www.usclimatealliance.org
  93. º https://www.bbc.com/news/world-us-canada-55829189
  94. º https://www.eia.gov/todayinenergy/detail.php?id=61242#:~:text=As%20a%20result%20of%20new,476%20billion%20kWh%20in%202025.
  95. º https://www.theguardian.com/us-news/2021/apr/22/us-emissions-climate-crisis-2030-biden
  96. º https://www.weforum.org/agenda/2021/03/usa-us-american-climate-change-environment/#:~:text=The%20US%20has%20pledged%20to,target%20to%20be%20announced%20shortly.
  97. º https://www.volkskrant.nl/klimaattop/klimaattop-vs-kondigen-sluiting-alle-kolencentrales-aan~bf2d121c/
  98. º https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0301421513009816?via%3Dihub
  99. º https://economics.td.com/esg-energy-sector
  100. º https://www.statista.com/statistics/1237496/mexico-distribution-of-electricity-production-by-source/
  101. º https://www.irena.org/documentdownloads/publications/irena_remap_mexico_summary_2015.pdf
  102. º http://www.mme.gov.br/documents/10584/0/PDE2026.pdf/474c63d5-a6ae-451c-8155-ce2938fbf896 Tabela 40
  103. º https://www.statista.com/statistics/1005264/share-renewables-primary-energy-production-argentina/
  104. º https://energytransition.org/2018/08/argentina-between-fracking-and-the-takeoff-of-renewables/#more-17774
  105. º https://data.bloomberglp.com/professional/sites/24/Flexibility-Solutions-for-High-Renewable-Energy-Systems-Chile-Outlook.pdf
  106. º https://www.irena.org/publications/2021/March/Renewable-Capacity-Statistics-2021
  107. º https://www.brookings.edu/2018/05/18/utility-of-renewable-energy-in-chinas-low-carbon-transition/
  108. º IEA, Renewables 2022, p.28
  109. º https://www.forbes.com/sites/jamesconca/2021/04/23/china-will-lead-the-world-in-nuclear-energy-along-with-all-other-energy-sources-sooner-than-you-think/?sh=7555515b778c
  110. º https://www.reuters.com/article/china-emissions-target/chinas-2060-carbon-neutral-goal-bill-could-hit-over-5-trillion-idUSL4N2GY1L0
  111. º http://www.cea.nic.in/reports/others/planning/pdm/growth_2018.pdf Chart 8B p.26
  112. º https://www.reuters.com/article/us-india-renewables-coal/india-plans-330-billion-renewables-push-by-2030-without-hurting-coal-idUSKCN1TZ18G
  113. º https://energytransition.org/2021/03/indias-energy-transition-and-power-system-acrobatics-the-good-the-bad-the-ugly/
  114. º "India pledges net-zero emissions by 2070 — but also wants to expand coal mining", NPR, 3 November 2021.
  115. º https://www.enecho.meti.go.jp/en/category/brochures/pdf/energy_plan_2015.pdf
  116. º https://www.iea.org/reports/japan-2021
  117. º https://www.reuters.com/article/us-southkorea-energy/south-korea-steps-up-shift-to-cleaner-energy-sets-long-term-renewable-power-targets-idUSKCN1RV06P
  118. º https://www.iea.org/news/korea-is-putting-innovation-and-technology-at-the-centre-of-its-clean-energy-transition-iea-policy-review-finds, Nov 2020
  119. º https://news.mongabay.com/2020/02/indonesia-renewable-energy-bill-coal/
  120. º https://www.thinkgeoenergy.com/geothermal-crucial-in-energy-transition-targets-of-indonesia/ Juni 2021
  121. º https://www.bloomberg.com/news/articles/2018-12-16/why-saudi-arabia-isn-t-meeting-its-ambitious-solar-energy-targets
  122. º https://www.iea.org/reports/turkey-2021
  123. ↑ 123,0 123,1 https://iea.blob.core.windows.net/assets/98909c1b-aabc-4797-9926-35307b418cdb/WEO2019-free.pdf World Energy Outlook 2019
  124. º https://www.worldbank.org/en/news/feature/2019/02/26/this-is-what-its-all-about-boosting-renewable-energy-in-africa
  125. º https://www.dailymaverick.co.za/article/2019-04-25-72-hours-in-late-march-when-eskom-pushed-south-africa-to-the-edge-of-financial-collapse/
  126. º https://e360.yale.edu/digest/egypt-builds-worlds-largest-solar-plant-as-part-of-energy-transformation
  127. º https://www.ebrd.com/news/video/benban-africas-largest-solar-park-completed.html
  128. º https://www.weforum.org/agenda/2018/05/morocco-is-building-a-solar-farm-as-big-as-paris-in-the-sahara-desert/
  129. º http://theconversation.com/state-governments-can-transform-australias-energy-policy-from-major-fail-to-reliable-success-105740
  130. º https://www.cleanenergycouncil.org.au/resources/resources-hub/clean-energy-australia-report
  131. º https://www.lowyinstitute.org/the-interpreter/australian-model-renewable-energy-transition
  132. º https://www.nrc.nl/nieuws/2022/06/16/nieuwe-australische-regering-gaat-uitstoot-broeikasgassen-sneller-terugdringen-a4133670
  133. º https://www.iea.org/news/australia-has-raised-its-climate-targets-and-now-needs-to-accelerate-its-clean-energy-transition-says-new-iea-review?utm_source=SendGrid&utm_medium=Email&utm_campaign=IEA+newsletter
  134. º Aviation and shipping emissions in focus, www.eea.europa.eu, 15 mrt. 2018
  135. º https://www.nrc.nl/nieuws/2020/11/24/klimaateffect-luchtvaart-veel-groter-dan-gedacht-a4021287
  136. º https://www.iata.org/en/pressroom/2021-releases/2021-10-04-03/
  137. º https://newmobility.news/2019/02/11/biokerosene-is-not-booming-yet/
  138. º https://nos.nl/artikel/2315249-initiatief-zeevaartsector-voor-snelle-verduurzaming-schepen.html
  139. º https://www.theguardian.com/environment/2019/dec/18/zero-carbon-ships-on-horizon-under-fuel-levy-plan?utm_term=RWRpdG9yaWFsX0d1YXJkaWFuVG9kYXlVS19XZWVrZGF5cy0xOTEyMTg%3D&utm_source=esp&utm_medium=Email&CMP=GTUK_email&utm_campaign=GuardianTodayUK
  140. ↑ 140,00 140,01 140,02 140,03 140,04 140,05 140,06 140,07 140,08 140,09 140,10 140,11 140,12 140,13 140,14 140,15 https://www.iea.org/reports/world-energy-outlook-2023 Download pdf
  141. º https://wedocs.unep.org/bitstream/handle/20.500.11822/40875/EGR2022_KR.pdf?sequence=3
  142. º https://www.nrc.nl/nieuws/2023/11/20/klimaatplannen-wereldwijd-zijn-verre-van-toereikend-a4181467
  143. º https://www.nrc.nl/nieuws/2022/01/21/een-klimaatramp-is-te-voorkomen-met-slechts-2-procent-van-het-wereldinkomen-a4081291
rel=nofollow
rel=nofollow
rel=nofollow
Energietransitie
rel=nofollow
Algemeen:broeikasgas · klimaatverandering · systeem Aarde · koolstofdioxide · stikstofoxiden · methaan
Fenomenen:droogte · hittegolf · verwoestijning · waterschaarste · zeespiegelstijging · kantelpunten in het klimaat · klimaatvluchteling · terugtrekking van gletsjers sinds 1850 · global dimming · gat in de ozonlaag · massa-extinctie
Internationaal overleg:Akkoord van Kopenhagen · Akkoord van Parijs · Desertificatieverdrag · Europees systeem voor emissiehandel · Forests Now Declaration · Green Climate Fund · Intergovernmental Panel on Climate Change · Klimaatconferentie van Kopenhagen 2009 · Klimaatconferentie van Lima 2014 (COP-20) · Klimaatconferentie van Parijs 2015 (COP-21) · Klimaatconferentie van Marrakesh 2016 (COP-22) · Klimaatconferentie van Bonn 2017 (COP-23) · Klimaatconferentie van Katowice 2018 (COP24) · Klimaatconferentie van Madrid 2019 (COP25) · Klimaatverdrag (UNFCCC) · Kyoto-protocol
Maatregelen:bebossing · BECCS · CO2-afvang en -opslag · CO2-belasting · duurzame ontwikkeling · emissiehandel · energiebesparing · energietransitie · geo-engineering · Green New Deal · kerosinetaks · klimaatadaptatie · klimaatmitigatie · klimaatneutraal · klimaatrechtspraak · klimaatwet · koolstofput · zonnestralingsbeheer
Metingen:Hockeystickcurve · Keelingcurve · Mauna Loa Observatorium · Ny-Ålesund · State of the Climate · Temperatuurstijging in het noordpoolgebied · Wereld Meteorologische Organisatie
Onderzoek:Algemeen circulatiemodel (ACM, GCM) · Climate Change Performance Index · Climate Action Tracker · Gaia-hypothese · IPCC-rapport 2014 · Lijst van klimaatwetenschappers · Planetaire grenzen · RCP scenario's · Stern Review · Tellus Institute
Overheidsprogramma's:Deltaprogramma‎ · Energieakkoord voor duurzame groei · Energiebox · Europese Green Deal · Green New Deal · Klimaatbos · Klimaatnoodtoestand · Nationaal emissieplafond · Nederlandse Emissieautoriteit · Sigmaplan
Opinie en controverse:Climategate · Controverse over de opwarming van de Aarde · Koch Industries
Sociale actie & media:An Inconvenient Truth · Dikketruiendag en Warmetruiendag · Earth Hour · Energy Survival · Klimaatactivist in de politiek (boek) · Klimaatrechtvaardigheid · Klimaatvisualisatie · Live Earth · pooljaar (2007-2009) · Vleesloze dag · Klimaatbeweging · Schoolstaking voor het klimaat · Greta Thunberg · Anuna De Wever
rel=nofollow
Overgenomen van "https://nl.wikisage.org/w/index.php?title=Energietransitie_wereldwijd&oldid=370092"