Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Domesticatie
Domesticatie (Latijns : domus, huis) is het proces waarmee de mens dieren en planten door selectie en fokken zodanig van eigenschappen verandert dat deze steeds meer aangepast raken aan het leven dichtbij en in dienst van de mens.
Algemeen
Het doel van domesticatie van planten is ze beter te kunnen gebruiken als voedsel of voor hun sierwaarde (bloemen). Domesticatie van dieren heeft tot nut ze als voedsel te kweken, om werk te verrichten of als gezelschapsdier.
Na domesticatie staan de gedomesticeerde exemplaren van een soort aan een geheel andere vorm van selectiedruk bloot dan hun wilde verwanten. De mens kweekt of fokt immers alleen verder met exemplaren die voor de mens gunstige eigenschappen hebben, zodat er in zeer korte tijd (tenminste op evolutionaire schaal bezien) grote veranderingen kunnen optreden, bijvoorbeeld van een wolf naar een schoothondje.
Het eerste gedomesticeerde dier was de hond. Er zijn genetische aanwijzingen dat honden reeds meer dan 100.000 jaar geleden werden gedomesticeerd[1]. Dit kan betwist worden, maar er zijn alleszins grafresten gevonden van honden die dateren van zo'n 14.000 jaar geleden[2]. De hond werd gevolgd door de geit, het schaap en het varken, rond 8000 v.Chr. Dit vond allemaal plaats in het westen van Azië, in de zogenaamde vruchtbare halve maan. De koe volgde rond 6000 v.Chr. Het paard werd rond 4000 v.Chr. in het zuiden van Europees Rusland gedomesticeerd. De domesticatie van cavia's wordt ongeveer 1000 v.Chr. gesitueerd. Door genetische analyse is tegenwoordig vaak redelijk goed vast te stellen:
- welke soort de wilde voorouder is
- hoe lang geleden de domesticatie ongeveer heeft plaatsgevonden en
- of dit een eenmalige gebeurtenis is geweest of dat het proces zich in verschillende streken of tijden herhaaldelijk heeft voltrokken.
Soms is de wilde voorouder inmiddels vermoedelijk uitgestorven of bestaat er twijfel of in het wild levende dieren van een gedomesticeerde soort niet gewoon verwilderde exemplaren zijn, in plaats van nog oorspronkelijk wilde exemplaren van die soort.
Bij veel gedomesticeerde planten is sprake van polyploïdie, dat wil zeggen dat iedere cel van zo'n plant in plaats van 2n chromosomen er 4n of zelfs 6n of 8n bezit. Dit gaat bij veel planten gepaard met grotere bladeren, bloemen en/of vruchten. Op deze wijze is bijvoorbeeld tarwe waarschijnlijk uit emmer ontstaan.
Gedomesticeerde dieren
Een gedomesticeerd dier voldoet aan zes criteria [3].
- Gemakkelijk en flexibel dieet
- Snel opgroeien
- Zich voortplanten in gevangenschap
- Een aangenaam karakter hebben
- Niet snel in paniek raken
- De mens als zijn baas herkennen
Gedomesticeerde dieren zijn o.a.:
Soort Datum Locatie hond 15000 v.Chr. Meerdere locaties geit 10000 v.Chr. [4] Azië en Midden-Oosten schaap 8000 v.Chr.[5] Azië en Midden-Oosten varken 8000 v.Chr.[6] China koe 8000 v.Chr.[7][8] India, Midden-Oosten, en Sub-Sahara Afrika kat 7000 v.Chr.[9] Middellandse Zee kip 6000 v.Chr.[10] Zuidoost-Azië cavia 5000 v.Chr.[11] Peru ezel 5000 v.Chr.[12], [13] Egypte waterbuffel 4000 v.Chr. China paard 4000 v.Chr. Oekraïne lama 3500 v.Chr. Peru zijdevlinder 3000 v.Chr. China rotsduif 3000 v.Chr.??? Egypte, Middellandse Zee kameel 2500 v.Chr.??? Centraal-Azië dromedaris 2500 v.Chr.??? Arabië banteng ??? Zuidoost-Azië, Java gayal (gaur) ??? Zuidoost-Azië jak 2500 v.Chr. Tibet gans 1500 v.Chr.??? Europa anser cygnoides (Chinese gans) 1500 v.Chr.??? Oost-Azië Alpaca 1500 v.Chr.??? Peru Eend ?? China muskuseend ???. Zuid-Amerika rendier 1000 v.Chr. Siberië parelhoen ?? Afrika karper Oost-Azië fret 1500 - 500 v.Chr. Europa kalkoen 500 v.Chr.??? Mexico goudvis ??? China konijn 1600 Europa
- Tweede cirkel (Second circle)
Soort Datum Locatie bij 4000 v.Chr. Meerdere locaties Aziatische olifant 2000 v.Chr. ??? damhert 1000 v.Chr. Middellandse Zee pauw 500 v.Chr. India duif 500 v.Chr. Noord-Afrika Japanse kwartel 1100-1900 Japan kanarie 1600 Canarische Eilanden, Europa mandarijneend ??? China knobbelzwaan 1000-1500 Europa
En verder:
Gedomesticeerde planten
Gedomesticeerde planten zijn onder andere:
Overige gedomesticeerde soorten
Overige gedomesticeerde soorten zijn:
Bronvermelding
Bronnen, noten en/of referenties:
- Jared Diamond: Guns, Germs and Steel, The fates of human societies. 1999, W. W. Norton & Company, ISBN 0-393-31755-2.
- Charles Darwin: Het Varieëren van Huisdieren en Cultuurplanten, 2 delen. 1881, E. & M. Cohen.
- º Vilà, C. ea (1997). Multiple and ancient origins of the domestic dog. Science, 276, 1687-1689
- º Nobis, G. (1979). Der älteste Haushunde lebte voor 14000 Jahren. Umschau, 79, 610
- º Evolution, consequences and future of plant and animal domestication, Diamond, 2002
- º Melinda A. Zeder, Goat busters track domestication.(physiologic changes and evolution of goats into a domesticated animal), Avril 2000, (en) .
- º Michaël Lallemand, Courte synthèse sur l'histoire du mouton, de la domestication à nos jours, 2002, (fr) . See also Pre-Historic Zawi Chemi Shanidar, (en) .
- º Giuffra E, Kijas JM, Amarger V, Carlborg O, Jeon JT, Andersson L. The origin of the domestic pig: independent domestication and subsequent introgression., Avril 2000, (en) .
- º Late Neolithic megalithic structures at Nabta Playa (Sahara), southwestern Egypt.
- º Source : Laboratoire de Préhistoire et Protohistoire de l'Ouest de la France [1], (fr) .
- º .Un chat apprivoisé à Chypre, plus de 7000 ans avant J.C., Press release from the CNRS, April 2004, (fr) . Original article: J.-D. Vigne, J. Guilaine, K. Debue, L. Haye & P. Gérard, Early taming of the cat in Cyprus, Science, 9 avril 2004.
- º West B. and Zhou, B-X., Did chickens go north? New evidence for domestication, World’s Poultry Science Journal, 45, 205-218, 1989, quoted here, 8 p. (en) .
- º History of the Guinea Pig (Cavia porcellus) in South America, a summary of the current state of knowledge
- º Beja-Pereira, Albano et al., African Origins of the Domestic Donkey, Science 304, 1781, 18 juin 2004, cité ici, (en) .
- º Roger Blench, The history and spread of donkeys in Africa' (en) .
Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Domesticated animals op Wikimedia Commons.