Ayurveda

Wikisage is niet aansprakelijk voor eventuele onjuistheden of toepassing van de in dit lemma gegeven medische informatie.    lees meer

Ayurveda is een Oud-Indiaas geneeskundig systeem. Het woord is een samenstelling van het woord āyus wat betekent "leven" of "levensprincipe", en het woord veda, refereert aan een kennissysteem. "Ayurveda" kan derhalve vertaald worden als "kennis van het leven". Het is niet geheel bekend wanneer Ayurveda is ontstaan, maar er wordt geschat het zich meer dan drieduizend jaar geleden in India ontwikkelde. De Ayurveda heeft een duidelijke kijk op alles wat met de totale gezondheid van lichaam en geest te maken heeft. Het is een veelomvattend systeem van medische voorschriften en praktische handelingen, met zowel preventieve als genezende aspecten. Het is oorspronkelijk gebaseerd op oude teksten in het Sanskriet, de Charaka Samhita en de Susruta Samhita. De Charaka Samhita is vooral een lange, filosofische tekst, aangevuld met een grote hoeveelheid hygiënische en medische informatie. De Susruta Samhita daarentegen is vooral bekend vanwege de vele uitgebreide beschrijvingen van chirurgische ingrepen. Ondanks het feit dat deze teksten nog steeds de basis van de Ayurveda vormen is de ontwikkeling niet stil blijven staan. Handelsbetrekkingen met China, contacten met Perzië via de Moghul-dynastie (16e en 17e eeuw) en later met Engeland en de rest van de ‘westerse’ wereld leidden tot een regelmatige aanpassing van de Ayurvedische praktijken aan de op dat moment geldende opinies over ziekte en gezondheid.

Aan het begin van de twintigste eeuw was de kennis over de Ayurveda goeddeels in vergetelheid geraakt. In de jaren tachtig heeft Maharishi Mahesh yogi het initiatief genomen om de vergeten stoffige teksten opnieuw op schrift te zetten en wereldkundig te maken. Puristen hebben het dan over de Maharishi Ayurveda; dit is de vorm van ayurveda die thans in de westerse wereld bekend is.

De Ayurveda als medisch systeem kan min of meer beschouwd worden als een combinatie van bio-energetica, endocrinologie en gezondheidspsychologie. Het belangrijkste verschil met de westerse medische wetenschap is dat de Ayurveda niet op materie is gericht, maar op energie. De ayurveda beschouwt het lichaam niet als object dat los staat van geest en natuur, maar als lokale bundeling van energie die niet te scheiden is van de energie van de geest en die van de gehele kosmos.

Ondanks het holistische, spirituele karakter heeft Ayurveda een duidelijke onderliggende logica, berustend op empirisch te verifiëren pathologische en therapeutische concepten. En net zoals in de biogeneeskunde de geschriften van Hippocrates nog slechts voortleven in zijn eed heeft ook Ayurveda allang een groot deel van de oeroude basisteksten achter zich gelaten. Op dit moment is Ayurveda in India dan ook een volledige, op moderne leest geïnstitutionaliseerde geneeskunde, met universiteiten en wetenschappelijke instituten, waar in moderne, biomedisch georiënteerde laboratoria wordt gezocht naar de farmaceutische eigenschappen van bekende werkzame kruiden en naar wetenschappelijke verklaringen voor de Ayurvedische concepten. De ayurveda manifesteert zich in elk geval als een holistische en zachtaardige geneeskunde, met raakvlakken in religie, cultuur en sociale context en dus meer gericht op het totaalbeeld van de ziekte, zoals die zich in de mens en zijn omgeving manifesteert, dan op het primaire pathofysiologische proces.

De ayurveda is vooral van nut als ziektepreventie, want Ayurveda richt zich op het in balans brengen en houden van de energieën in lichaam en geest. Ayurveda onthoudt zich daarbij van religieuze of godsdienstige uitgangspunten. De ayurveda is dus niet verbonden met het hindoeïsme en slechts zijdelings met het boeddhisme.

Wat is ziekte?

Het westen is gewend pas over een ziekte te spreken zodra zich duidelijk waarneembare lichamelijke symptomen voordoen. Klachten die niet waarneembaar geduid kunnen worden, krijgen het etiket 'psychosomatisch' en de arts weet zich er meestal geen raad mee. De ayurveda beschouwt dergelijke klachten als eerste stadia van een ziekte en biedt instrumenten voor diagnose en behandeling.

De centrale ayurvedische gedachte is dat een ziekte eerst in de geest ontstaat, en zich pas na herhaald genegeerd te worden in het lichaam manifesteert. Uitzondering daarop zijn genetisch bepaalde ziekten. De moderne ayurveda stelt echter dat slechts 10 tot 20 procent van ziektes een genetische oorzaak heeft. Illustratief voor dit principe is de oud-Indiaase uitspraak "Als je wilt weten hoe je lichaam morgen is, kijk dan naar je gedachten van vandaag."

De ayurveda stelt dat het lichaam onverbiddelijk gehoorzaamt aan de geest. De geest wordt daarbij beschouwd als de regisseur van de energieën die het lichaam doen leven. Die energieën worden gezamenlijk aangeduid als de ziel. Dat betekent dat de Ayurveda een geval van kanker bekijkt als onevenwichtigheid in energieën die een lichamelijke uitingsvorm hebben aangenomen. De behandelwijze bestaat globaal gezegd uit het bepalen wat de ideale energie-verdeling van de patiënt bij geboorte was (prakriti), te achterhalen wat de energie-onevenwichtigheid precies is (vikriti), waar de onevenwichtigheid vandaan kwam, en in een zachtaardig programma de energiebalans weer te herstellen. De Ayurveda vertrouwt daarbij op het eigen herstellend vermogen van de mens.

De mens heeft echter met zoveel verstorende factoren in het leven te maken, dat Ayurvedische behandelingen bepaald geen garantie voor genezing geven. Anderzijds zijn onverklaarbare spontane genezingen van kanker, hoe zeldzaam ook, vanuit Ayurvedisch oogpunt logisch verklaarbaar. De westerse wetenschap erkent wel dat hier een mechanisme aan ten grondslag ligt, maar beschikt nog niet over de methoden om dat mechanisme te achterhalen. Verder wetenschappelijk onderzoek waarin westerse en oosterse concepten gecombineerd worden, kan hier wellicht de komende decennia verbetering in aanbrengen.

Definitie van gezond zijn volgens Ayurveda

In het westen zijn we gewend om "gezond zijn" te meten in termen van bloeddruk, cholesterolgehalte, oog- en gehoorfunctie, nier- en leverfunctie, enzovoorts. Volgens de ayurveda is iemand pas gezond zodra de energie in lichaam èn geest in balans zijn. De energiecentra in het lichaam die bekend staan als chakra's dienen daartoe helemaal in balans te zijn. Dat wil niet zeggen dat er voor die energiecentra objectief te bepalen waarden zijn die voor iedereen optimaal zouden zijn. Ieder mens is immers anders. De ayurveda stelt dat iedereen met een eigen unieke energieverdeling geboren is, die bij de geboorte per definitie optimaal in balans is (tenzij er van genetische gebreken sprake is). Deze energieverdeling wordt grotendeels genetisch bepaald ("zit in je DNA"), maar ook voor een klein deel door het jaargetijde, de stand van de planeten en de plaats van de wereld waar je geboren bent (zie astrologie). Deze optimale balans is zichtbaar in het pure en stralende van een zuigeling. Deze optimale energieverdeling wordt "prakriti" genoemd.

De ayurveda stelt dat zodra we groeien, onze optimale energiebalans al snel vervormd wordt door vele verstorende factoren: disfunctionele afweermechanismen van ouders (mishandeling, verwaarlozing; zie Ingeborg Bosch bij literatuurlijst voor afweermechanismen) en de verstorende invloed van TV op het ego zijn een paar voorbeelden. Ons prakriki verandert in een "vikriti". Elk vikriti betekent dat we niet meer totaal gezond zijn, en dus dat we ons niet meer volledig in gelukzaligheid baden zoals een zuigeling dat nog kan.

Niemand in onze samenleving kan een leven lang in een staat van gelukzaligheid verkeren, maar volgens de ayurveda kunnen we er wel voor zorgen dat ons vikriti niet verergert en in lichamelijke symptomen uitmondt. De ayurveda beschrijft methoden en technieken die we kunnen gebruiken om ons vikriti binnen de perken te houden, en dus gericht aan ziektepreventie te doen. Uitgangspunt daarbij is dat je dit alleen kunt als je je eigen prakriti (geboorte-energiebalans) en vikriti (energie-onevenwichtigheid) kent.

Geest-lichaam energie volgens Ayurveda

De westerse arts vraagt "Wat mankeert mijn patiënt?". De ayurvedische arts vraagt "Welke energieën heeft mijn patiënt in zich (bij geboorte en nu)?" De ayurveda stelt dat ieder mens een unieke eigen geestlichaam energieverdeling heeft; dat betekent dat een behandeling van ziekte pas plaats kan vinden zodra de prakriti en vikriti van de patiënt duidelijk zijn. Hoe bepalen we die?

De ayurveda stelt dat alle energie - in de geest, in het lichaam, in de wereld om ons heen - drie karakteristieken heeft, die dosha's worden genoemd. De drie karakteristieken heten samen de tridosha. Alle energieën kennen deze karakteristieken: onze DNA-strengen, ons zenuwstelsel, onze passies, de seizoensbewegingen in ons klimaat en kosmische energieën in sterren. De ayurveda stelt dan ook "zo is de microkosmos, zo is de macrokosmos". De drie karakteristieken zijn:

• De eerste karakteristiek is impulsenergie. Dit heet vata. Vata reguleert impulsen: beweging, verandering. Vata is merkbaar in zenuwstoornissen, hyperventilatie, maar ook in droge herfstwinden. Vata-verstoringen zijn gecorreleerd aan angst.
• De tweede karakteristiek is vuurkracht. Dit heet pitta. Pitta zorgt voor vurigheid. Pitta is merkbaar in de spijsvertering, in hartstocht, heethoofdigheid, maar ook in vulkanen en in groepsgedrag op tropische dagen op het strand.
• De derde karakteristiek is structuurkracht. Dit heet kapha. Kapha zorgt voor structuur en stevigheid. Kapha is merkbaar in berusting, bezitterigheid, depressies, maar ook tijdens een bewolkte, sombere winteravond.

De ayurveda stelt dat elk wezen bij de geboorte een unieke, volmaakte verdeling van deze drie energie-karakteristieken heeft. Deze karakteristieken uiten zich in lichaamsbouw, immuunstelsel, karaktertrekken en gedrag. Zo is iemand die veel vata heeft, vaak te herkennen aan een magere lichaamsbouw, met veel beweeglijkheid, een onrustige geest en veel activiteit, die echter alleen in vlagen komt. Iemand met veel vata is bevattelijk voor angst en stress. Omdat beiden in onze maatschappij veel voorkomen, is een vata-verstoring de meest voorkomende energieverstoring van geest en lichaam. Dit zou een verklaring kunnen zijn voor het grote aantal recepten voor slaapmiddelen en kalmeringsmiddelen: ayurveda beschouwt deze als een manier om de vata-energiekarakteristiek weer in balans te brengen. De ayurveda biedt methoden om zonder medicijnen de energie-verstoringen weer in balans te brengen.

Hier volgt een korte beschrijving in steekwoorden van de drie energie karakteristieken. Wie meer wil weten, wordt verwezen naar de literatuurlijst onderaan deze pagina.

Vata: impulskracht

Staat voor:

• Beweging; veranderlijk; Lucht en ruimte.
• Droog, koud, licht, veranderlijk, verfijnd, snel.

Vata uit zich bij:

• Honger hebben op willekeurige momenten
• Opwinding en verandering heerlijk vinden
• Op wisselende tijden naar bed gaan
• Maaltijden overslaan
• Emotionele uitbarstingen vertonen die kort duren en snel vergeten zijn
• Snel lopen
• Lichaamsbouw: vaak ectomorf

Vata raakt uit evenwicht bij:

• Je hebt onder stress of spanning gestaan en gereageerd met angst
• Lichamelijk uitgeput of periode van geestelijke spanning en te hard werken
• Verslaving aan roken of verdovende middelen
• Een plotselinge verandering in je leven
• Je dieet bevat veel koud, rauw of gedroogd voedsel, of veel bitter gekruid of wrang
• Je bent op streng dieet geweest of slaat regelmatig maaltijden over
• Je hebt regelmatig te weinig slaap gekregen
• Je hebt emotioneel te lijden gehad van verdriet, angst of een onverwachte schok
• Het weer is koud, droog, of winderig.

Gedragssymptomen:

• Zorgen; angst; overactieve geest; ongeduld; verlies van concentratie; korte aandachtsspanne; onvermogen om te ontspannen; rusteloosheid; slechte eetlust; impulsiviteit.

Vata weer in evenwicht brengen:

• Regelmatige gewoonten; kalmte; aandacht voor het nu; aandacht besteden aan wat en hoeveel je eet en drinkt; ruim voldoende rust; warmte; geregelde voedselinname; massage met sesamolie; meditatie; yoga; panchakarma; ademtherapie.

Pitta: vuurkracht

Staat voor:

• Intens, stofwisseling; Vuur en water
• Heet, scherp, licht, vochtig, vloeibaar, zuur ruikend

Pitta uit zich bij:

• Uitgehongerd voelen als het eten te laat gereed is
• Leven volgens de klok, een hekel hebben aan tijd verspillen
• ’s Nachts warm of dorstig wakker worden
• Leiding nemen of dat willen
• Heetgebakerdheid (heethoofdigheid)
• Merken dat anderen je te veeleisend, sarcastisch of kritisch vinden
• Met vastberaden tred lopen
• Lichaamsbouw: vaak mesomorf

Pitta raakt uit evenwicht bij:

• Onder druk gestaan en gereageerd met onderdrukte kwaadheid, frustratie of wrok
• Je vergt het uiterste van jezelf of anderen
• Je leeft onder constante tijdsdruk en kunt het niet verdragen tijd te verspillen
• Je hebt kortgeleden teveel scherp gekruid voedsel gegeten; vet, gebakken of zout
• Je dieet bevat veel zuur voedsel of alcohol
• Je bent in aanraking geweest met onzuiver voedsel of water
• Het weer is heet en vochtig
• Je bent moe van de warmte, of zeer verbrand

Gedragsymptomen:

• Kwaadheid; vijandigheid; zelfkritiek; geïrriteerdheid; ongeduld; wrok; driftuitbarstingen; twistzieke houding; tiranniek gedrag; kritiek op anderen; niet verdragen van oponthoud; niet tegen warmte kunnen

Pitta in evenwicht brengen:

• Matiging; koelte; aandacht voor ontspanning; genieten van natuurschoon; evenwicht tussen rust en activiteit; minder stimulerende middelen. Meditatie; yoga oefeningen.

Kapha: structuurkracht

Staat voor:

• Structuur, vastigheid; Water en aarde;
• Zwaar, koud, olieachtig, zoet, stabiel, langzaam, zacht, kleverig, sloom, soepel.

Kapha uit zich bij:

• Lang of grondig overwegen voor je iets besluit
• Langzaam wakker worden, lang in bed blijven
• Vaak koffie nodig hebben
• Berusten in een toestand, anderen er mee verzoenen
• Gevoelens van anderen respecteren en oprecht met hen meevoelen
• Emotionele troost zoeken door eten
• Gracieus bewegen, vochtige ogen; soepele tred
• Lichaamsbouw: vaak endomorf

Kapha raakt uit evenwicht bij:

• Je hebt onder stress of spanning gestaan en reageerde door jezelf terug te trekken
• Je bent erg aangekomen en voelt je gedeprimeerd
• Dieet bevat veel suiker, zout, vet of gebakken voedsel; zwaar voedsel
• Je voelt je onzeker en ongewenst
• Neiging tot bezitten, binnenhouden, opsparen
• Je gedraagt je afhankelijk of over beschermend
• Je hebt meer dan een paar dagen achter elkaar lang geslapen
• Het weer is koud of vochtig of het sneeuwt.

Gedragsymptomen:

• Sufheid, matheid, verdoving; depressie; overmatige gehechtheid; uitstellen; hebzucht; lang slapen; blijven steken; langzame bewegingen; traagheid.

Kapha in evenwicht brengen:

• Stimulering; regelmatige lichaamsbeweging; gewichtscontrole; afwisseling; warmte en droogte; minder zoetigheid.

Ayurvedische diagnose van de geest-lichaam energieën

Verschillende onderzoekers hebben vragenlijsten opgesteld die zich richten op het bepalen van de energiebalans in een persoon: de verdeling tussen impulskracht (Vata), vuurkracht (pitta) en structuurkracht (kapha). Deze vragenlijsten kunnen ingevuld worden voor de situatie waarop een patiënt zich vandaag de dag bevindt (voor de vikriti) en voor de situatie in de vroege jeugd, voor zover die nog herinnerd kan worden. Zo kan men een beeld krijgen van de (onevenwichtigheid in de) geest-lichaam energieën. Deze methode is echter vrij rudimentair, en de westerse medische wetenschap heeft nog geen methoden om de waarde van deze diagnose te testen c.q. beoordelen.

De andere belangrijke methode om de staat van de geest-lichaam energieën te meten is via de polsdiagnose. Een gevorderde ayurvedische arts kan de lichaamsstromen "meten" via polsdiagnose. Er zijn enkele ayurvedische artsen bekend die met grote nauwkeurigheid een manifeste endocriene ziekte konden duiden bij patiënten via polsdiagnose, terwijl zij daar vooraf niet van op de hoogte waren. Het nadeel van deze methode is dat er weinigen zijn die de polsdiagnose techniek beheersen, en dat de wetenschap nog geen methoden heeft om de objectieve waarde hiervan vast te stellen.

Ayurveda en ziektepreventie

De "geneesmiddelen" van de ayurveda richten zich vooral op het bewust met de levensstijl en het gedrag omgaan. Hier volgt een kort overzicht van methoden en technieken die de ayurveda aanwendt om balans in energiekarakteristieken te behouden of terug te brengen. De methoden zijn veelal (nog) niet wetenschappelijk onderbouwd.

Levenswijze en ayurvedische ziektepreventie

• Een mens heeft naar schatting 60.000 gedachten per dag, waarvan ongeveer 90% steeds dezelfde zijn. Veel van deze gedachten hebben het karakter van angst, stress of zijn anderszins disfunctioneel voor onze energieën. Met meditatie schakelen we tijdelijk deze gedachtestroom uit. Bijkomend effect is dat de lichaamsenergieën de ruimte krijgen om naar hun natuurlijke evenwicht toe te bewegen. Zie verder bij meditatie.
• Aangezien onevenwichtigheid in de impulskracht de grootste veroorzaker is van onevenwichtigheden (vata:pitta:kapha staat als 4:2:1 oorzaken van ziekten), zijn volgens de Ayurveda rust en regelmaat van het grootste belang. Veel rust nemen, op tijd op en op tijd naar bed zijn daarom eenvoudige richtlijnen die, als ze gedisciplineerd worden toegepast, veel verschil in ziekteverloop kunnen maken.
• Panchakarma is een methode om het lichaam van onzuiverheden te ontdoen. Zie literatuurlijst voor meer details.
• De vreugdetechniek is een manier om pure gelukzaligheid als golven door het lichaam heen te spoelen. Dit is te vergelijken met het kippenvel gevoel dat bij muziekconcerten, films of theater wel ontstaat. Zie literatuurlijst voor meer details.

Lichaamsbeweging en ayurvedische ziektepreventie

• Veel yoga-concepten zijn sterk verweven met ayurvedische principes. Er bestaan honderden verschillende yoga-oefeningen die allemaal op een eigen aspect van geest-lichaam energieën betrekking hebben. Zo zijn er specifieke schildklier-normaliserende yoga oefeningen. Als een prakrit en vikriti eenmaal bekend zijn, is gerichte balancering daarvan mogelijk met specifieke yoga-oefeningen.
• Matiginging in sport. De ayurveda stelt dat men slechts tot 60-70% van de eigen lichamelijke capaciteit moet gaan om in balans te blijven. Topsport is dus ongezond volgens de ayurveda.
• Ademhaling is volgens veel oosterse leren de verbinding tussen het innerlijk en de uiterlijke wereld. De ayurveda biedt een aantal specifieke ademhalingstechnieken die ook bij yoga en in de chakra-theorie worden gebruikt. De bekendste hiervan is de pranayama, oftewel evenwichtig ademhalen, beurtelings door een neusgat.

Voeding en ayurvedische ziektepreventie

De ayurveda kent honderden kruiden en specifieke eet-richtlijnen voor verschillende typen mensen. De belangrijkste algemene voedingstips zijn:

• Dagelijks op regelmatige tijden drie verse maaltijden nemen.
• De lunch is de grootste maaltijd van de dag; ontbijt de kleinste.
• Water warm drinken. Niet de kwantiteit is belangrijk, maar de frequentie: met regelmaat kleine slokjes warm water.
• Warm eten: altijd vers, uit eigen streek, goed gaar gekookt
• Vooral voedsel eten dat de hoogste dosha’s kalmeert
• Geen alcohol en/of koffie. Meditatie is een effectief alternatief.
• Voorzie iedere maaltijd van de zes smaken:
• Zoet, zuur, zout, bitter, scherp, samentrekkend (wrang)

Voor meer ayurvedische voedingstips, zie de literatuurlijst.

Muziek en ayurvedische ziektepreventie

• De ayurveda beschouwt muziek als een complex aan trillingen, die in wezen niet verschillen van de trillingen van de geest-lichaam energieën. Er is dus muziek - geluidstrillingen - die balancerend resoneren met geest-lichaamenergieën. Iedereen kent het helende effect van bepaalde muziek en die is voor iedereen weer anders, net zoals iedereen anders is. Uit westerse onderzoeken blijkt dat vooral klassieke muziek een positief effect heeft op de algehele geestlichaam gezondheid.

Literatuur over Ayurveda

• R.H. Swami Persaud: “Handboek Ayurveda.” Servire, 2000. ISBN 9789021597935
• R.H. Swami Persaud: “Kort en goed Ayurveda.” Kosmos, 2004.
• Kees Commandeur: “Ayurveda, tekst en uitleg.” Bres, 2001.
• Mehta: “Gezond met ayurveda.” Ankh-Hermes, 2001.
• Ed Verhoeff: “Maharishi Ayurveda. Gezond zijn en blij.” Mirananda-Synthese, 1990
• Deepak Chopra: “Je leven in balans.” Ankh-Hermes, 1990.
• Deepak Chopra: “Quantumgenezing.” Servire, ISBN 9789021543901
• Deepak Chopra: “Gezond leven.” Servire, ISBN 9789021587295
• Deepak Chopra: “Leef-tijd.” Servire, ISBN 9789021544878
• Ingeborg Bosch: "Illusies". Uitgeverij Veen, 2003.

Externe Linken

• Iocob.nl Traditionele geneeswijzen
• Ayurveda in Nederland en België
• Ziektes, Symptomen en Aandoeningen in Ayurveda (archive.org)
• Maharishi Ayurveda
• Ayurveda-center
• Skeptisch artikel over Ayurveda