Chromatiek

Onder chromatiek (naar het Grieks: χρώμα = kleur) wordt in de muziektheorie verstaan: het gebruik van halve toonafstanden. Meer in het bijzonder: het gebruik van meerdere kleuren van de stamtonen. Zo kan de toon C met behulp van een kruis een halve toonafstand verhoogd worden tot C# (Cis), en met een mol een halve toonafstand verlaagd worden tot C♭ (Ces). Voorts bestaan er tekens voor dubbele verhoging en verlaging (dubbelkruis en dubbelmol). (Zie: muzieknotatie)

Een andere benaming voor deze verandering is: (chromatische) alteratie.

Muziek met veel alteraties wordt ook wel chromatische muziek genoemd. De chromatische toonladder wordt stijgend met kruisen, dalend met mollen genoteerd:

• stijgend: C - C# - D - D# - E - F - F# - G - G# - A - A# - B - C;
• dalend: C - B - B♭ - A - A♭ - G - G♭ - F - E - E♭ - D - D♭ - C.

Bestand:Chromatic scale full octave ascending and descending on C.PNG

Chromatische schaal die een volle octaaf stijgend en dalend is

De chromatische tonen E#, B#, F♭ en C♭, zijn enharmonisch gelijk aan de respectievelijke stamtonen F, C, E en B, vanwege de diatonische halve toonafstanden B-C en E-F.

Oorspronkelijk was de verlaagde toon iets lager en een verhoogde toon iets hoger dan het exacte midden van de hele toonafstand, met andere woorden: de B♭ was iets lager dan de A#. Strijkers intoneren heden ten dage nog steeds zoveel mogelijk deze zuivere tonen, die op een piano niet ten gehore kunnen worden gebracht. De huidige gelijkzwevende stemming verdeelt als het ware de valsheid gelijkelijk over alle intervallen, waardoor chromatiek vrijelijk kan worden toegepast, maar het oorspronkelijk grote kleurverschil tussen de toonsoorten is verdwenen. (Zie: Harmonieleer)

In de geschiedenis van de klassieke muziek heeft de chromatiek zich geleidelijk aan ontwikkeld tot een middel om het aantal toonsoorten uit te breiden.