Prometheus (uitgeverij)

Uitgeverij Prometheus/Bert Bakker is een toonaangevende Nederlandse uitgeverij. Naast een grote variatie aan literaire fictie geeft zij non-fictie van hoge kwaliteit uit. Er worden per jaar ongeveer 200 titels uitgegeven door 20 vaste medewerkers. Zij werken allemaal aan zowel het Prometheus- als het Bert Bakker-fonds. Bijzonder is de onafhankelijke status van de uitgeverij. Sinds maart 2007 functioneert Prometheus/Bert Bakker los van het mediaconcern PCM en is zij een van de weinige zelfstandige uitgevershuizen in de Nederlandse boekenwereld. Uitgever en eigenaar Mai Spijkers runt de uitgeverij tegenwoordig vanuit een kantoor aan de Herengracht in Amsterdam. Spijkers is geen onbekende in uitgeversland: na dertig jaar in het boekenvak was de stap naar een eigen uitgeversbedrijf eigenlijk heel vanzelfsprekend. Zelf merkt Spijkers hierover op in NRC Handelsblad: ‘Ik heb met Prometheus laten zien dat ik in concernverband een literaire uitgeverij tot bloei kan brengen. Maar het is voor iedere uitgever natuurlijk het leukste om helemaal eigen baas te zijn.’

Fondsen

Uitgeverij Prometheus/Bert Bakker heeft een tweetal grote fondsen onder haar beheer, te weten het fonds Prometheus en het fonds Bert Bakker. Beide fondsen bevatten oorspronkelijk zowel fictie als non-fictie, maar in de loop der jaren is er een duidelijk inhoudelijk onderscheid ontstaan, en hebben beide fondsen hun eigen karakteristieken gekregen.

Het Bert Bakker-fonds bestaat vooral uit serieuze en prestigieuze non-fictie. Met name de vakgebieden geschiedenis en psychologie zijn goed vertegenwoordigd. Maar ook een project als de Geschiedenis van de Nederlandse literatuur van de Nederlandse Taalunie, waar onder anderen Herman Pleij, Frits van Oostrom en Hugo Brems een deel van hebben geschreven, verschijnt bij Bert Bakker.

Het Prometheus-fonds bevat voornamelijk literaire fictie: proza en poëzie uit binnen- en buitenland. Grote Nederlandstalige auteurs als Tim Krabbé, Hafid Bouazza, Connie Palmen, Marjolijn Februari, Jean Pierre Rawie, Menno Wigman, Saskia de Coster, Herman Brusselmans en Tom Lanoye, maar ook buitenlandse auteurs zoals Doris Lessing, Umberto Eco, Zadie Smith en Sandro Veronesi publiceren bij Prometheus. Populaire fictie valt ook onder dit fonds. Succesvolle voorbeelden zijn Het dagboek van Bridget Jones van Helen Fielding, Cecilia Ahern's PS: Ik hou van je en de gebundelde columns van Martin Bril. Daarnaast omvat het fonds populaire non-fictie. Het grootste verschil met het Bert Bakker-fonds zit in het jongere imago van de Prometheus-uitgaven.

Uitgeverij Prometheus/Bert Bakker geeft ook boeken uit in het zogenaamde Ooievaar-fonds. Hierin verschijnen goedkope edities van de titels uit de fondsen Prometheus en Bert Bakker.

Naast deze drie fondsen heeft Prometheus een samenwerkingsverband met NRC Handelsblad. Uit deze samenwerking is onder meer de succesvolle Achter de schermen-reeks voortgekomen. In deze reeks beschrijven journalisten en/of deskundigen de maatschappelijke en politieke achtergronden van ontwikkelingen in verschillende landen in de wereld. Andere reeksen van Prometheus/Bert Bakker zijn de Notendopserie en de Nederlandse klassieken. De Nederlandse klassieken zijn de enige boeken die onder de gezamenlijke naam Prometheus/Bert Bakker verschijnen. De reeks bevat klassiekers uit de Nederlandse literatuurgeschiedenis, zoals Beatrijs, Karel ende Elegast, Mariken van Nieumeghen en Max Havelaar.

Geschiedenis

Als zelfstandige uitgeverij bestaat Prometheus/Bert Bakker nog maar kort: Mai Spijkers kocht in 2007 de uitgeverij van het uitgeversconcern PCM. De combinatie Prometheus en Bert Bakker bestond echter al eerder. In 1993 was Spijkers directeur geworden van de toen nog enkel ‘samenwerkende uitgeverijen’ Prometheus en Bert Bakker, die begin jaren negentig onder Meulenhoff & Co B.V. vielen. Hij had eerder al, in 1989, Uitgeverij Prometheus opgericht. Voor de geschiedenis van Bert Bakker moeten we veel verder terug, naar vóór de Tweede Wereldoorlog.

Bert Bakker

Een van de invloedrijkste personen binnen het Nederlandse naoorlogse uitgeversbedrijf was Bert Bakker (1912-1969). Hij heeft in zijn functie als directeur van Uitgeverij Bert Bakker/Daamen N.V. een grote rol gespeeld in de productie en verspreiding van literatuur in de jaren 1950 en 1960. Bakker begon zijn carrière in de boekenbranche in 1938 bij de noodlijdende Uitgeverij Daamen N.V. in Den Haag. Hij had inmiddels ook zelf enkele boeken (poëzie, romans en kinderboeken) geschreven. Een jaar later droeg oprichter D.A. Daamen de leiding van zijn uitgeverij over aan zijn zoon D.A. Daamen junior en de pas aangenomen Bert Bakker. Bakker was daarvoor al secretaris van de vennootschap en wist vervolgens in 1940, na de dood van D.A. Daamen senior, het grootste deel van het aandelenpakket te verkrijgen.

De uitgeverij bleef tijdens de Tweede Wereldoorlog boeken uitgeven, maar zonder Bert Bakker. Deze stortte zich op het verzetswerk en werkte voor het clandestiene blad Vrij Nederland. Het fonds van Uitgeverij D.A. Daamen bestond in die tijd voor het grootste gedeelte uit christelijke en religieuze literatuur, maar bevatte ook enkele poëziebundels waarvan een deel clandestien verscheen. Uitgevers kampten in de oorlogsperiode met praktische problemen die het uitgeven van boeken bemoeilijkten. Er was een tekort aan elektriciteit en papier en voor elk boek moest toestemming gevraagd worden bij de Kultuurkamer. Na de oorlog gingen de zaken echter voor de wind. Bakker had een punt gezet achter zijn eigen schrijverscarrière en in de decennia die volgden wist hij het christelijke fonds van D.A. Daamen uit te bouwen tot een omvangrijk en literair gerenommeerd fonds met grote namen als Gerrit Achterberg, Martinus Nijhoff, Paul Van Ostaijen, Adriaan Roland Holst en Marga Minco. Het literaire tijdschrift Maatstaf, dat Bakker in 1953 oprichtte, droeg ook bij aan de fondsopbouw en reputatie van Uitgeverij Bert Bakker/Daamen N.V., zoals het bedrijf vanaf 1965 was gaan heten.

Bakker was een politiek bevlogen man en een hartstochtelijk liefhebber van poëzie. Hij beschouwde het als zijn missie het werk van grote dichters als Achterberg en Bloem te verspreiden onder een groter publiek. Bakker zag zichzelf dan ook meer als cultureel zendeling dan als ondernemer. Om deze idealen te kunnen verwezenlijken bracht Bakker reeksen uit: de Ooievaar-pockets. In eerste instantie ging het om detectiveverhalen, maar het lukte Bakker daarmee genoeg kapitaal te vergaren om literatuur op de markt te kunnen zetten die er wat hem betreft écht toe deed, zoals Lucebert en Willem Frederik Hermans. Hij noemde dit zelf literatuur op commerciële kurken. Maar ook zijn gedichtenpockets behaalden enorme oplagen: de gewaagde bloemlezing Nieuwe griffels schone leien uit 1954, verzorgd door Paul Rodenko, kende een uiteindelijke oplage van 77.500. En ook bundels van Nijhoff, Roland Holst, Gorter en Achterberg waren ongekend succesvol.

Maar Bakker was een slecht financier. Hij overleed in 1969 op 57-jarige leeftijd aan kanker. Hij liet een uitgeverij na met een prachtige backlist, die echter zo goed als failliet was. Bertje Bakker, zijn neef en opvolger, liet weten dat de angst voor de dood zijn oom ervan had weerhouden de realiteit van de terminale kanker te onderkennen en dat dit het bedrijf in grote problemen had gebracht. Gelukkig kon Bertje Bakker met de succesvolle backlist van zijn oom én nieuwe eigen successen, waaronder de vertalingen van De Sade, het bedrijf weer enigszins op orde krijgen. De uitgeverij ging zich richten op de jongerencultuur en nieuwe literatuur, en beleefde in 1972 de ‘boost’ waar het verlieslatende bedrijf al een tijdje op zat te wachten. Ze werd opgekocht door het concern Kluwer, dat 1 miljoen gulden in het bedrijf pompte. Aan Bertje Bakker en zijn redacteur Harko Keijzer werd in 1972 de leiding gegeven van het toen opgekochte, evenmin winstgevende, Contact-fonds. Maar nadat Kluwer in 1987 fuseerde met Wolters-Samson, vond Bakker de concerninstructies niet meer realistisch voor een literaire uitgeverij en verzelfstandigde hij Uitgeverij Bert Bakker weer in 1990.

Prometheus

Mai Spijkers richtte Uitgeverij Prometheus in 1989 op, toen nog onder de paraplu van de Malherbe Groep. Spijkers was eind jaren zeventig in dienst getreden bij uitgeverij Bert Bakker. Daar leerde hij het boekenvak van Bertje Bakker en Harko Keijzer, al had hij eerder al ervaring opgedaan door (correctie)baantjes bij verschillende uitgeverijen. Van jongs af aan had hij een passie voor boeken. Als kind las hij veel: van jeugdboeken en biografieën tot geschiedenis, literatuur en poëzie. Mai Spijkers (geboren 1955) groeide op in Goirle (vlakbij Tilburg) als de eerste van een tweeling, nummer vijf en zes in een gezin met acht kinderen. In 1974 ging hij geschiedenis studeren in Amsterdam. Dat was altijd zijn droom: de studie geschiedenis afronden en daarna een baan als diplomaat. Maar gedurende zijn studietijd ontdekte hij andere talenten. Hij kwam in 1978 in het boekenvak terecht, bij Bert Bakker.

Spijkers was succesvol bij Uitgeverij Bert Bakker, maar na tien jaar reikten zijn ambities verder dan het hoofdredacteurschap dat hij daar vervulde. Daarom stapte hij in oktober 1989 op en startte hij zijn eigen uitgeverij binnen de Malherbe Groep waar onder anderen auteurs als Herman Brusselmans, Bas Heijne en Tom Lanoye publiceerden. Spijkers zei over zijn nieuwe literaire huis: ‘Ik noemde het Prometheus, naar de mythische figuur die het vuur stal van de goden en dat aan de mensen gaf. Het liep slecht met hem af. Eens kijken of dat met mij ook gebeurt, dacht ik.’ Dat bleek niet het geval. Uitgeverij Prometheus maakte een flitsende start met de uitgave van Connie Palmens bestseller De wetten. Ook zag Spijkers het potentieel van goedgeschreven historische boeken voor een groter publiek; hij werd uitgever van historici als Frits van Oostrom en Herman Pleij.

Met Prometheus ging het dus voor de wind, maar ondertussen kwam Uitgeverij Bert Bakker steeds verder in de financiële problemen. Om deze het hoofd te bieden werd Bert Bakker in 1992 overgenomen door Meulenhoff & Co B.V. (die vanaf 1991 met de Malherbe Groep was gefuseerd). Mai Spijkers voegde hierop Prometheus en Bert Bakker samen en keerde terug aan de Herengracht, als directeur van de beide samenwerkende uitgeverijen. In 1994/1995 fuseerde Meulenhoff & Co B.V. met Perscombinatie tot PCM Uitgevers waardoor ook Uitgeverij Prometheus/Bert Bakker onder het beheer van dit concern terechtkwam.

In maart 2007 kocht Spijkers het bedrijf en maakte hij het los van het mediaconcern PCM. Prometheus/Bert Bakker is sindsdien een zelfstandige uitgeverij. Dit is een bijzondere ontwikkeling, omdat de onafhankelijkheid van Prometheus/Bert Bakker het einde van het toverwoord ‘synergie’ inluidde. De gedachte dat literaire uitgeverijen beter af zijn in een groter verband blijkt niet langer op te gaan. ‘Voor literaire uitgeverijen is synergie betrekkelijk. Daarin draait het veel meer om eigenheid en zelfstandigheid,’ aldus Spijkers in een interview. Maar dat niet alleen: met de zelfstandigheid van Prometheus/Bert Bakker gaat voor Spijkers een langgekoesterde droom in vervulling: ‘Het is natuurlijk het mooiste om in volledige onafhankelijkheid een uitgeverij te bestieren met een boeiende groep auteurs.’

Externe links

• Website van Uitgeverij Prometheus
• Website van Uitgeverij Bert Bakker

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties:

• Uitgever is net een mens, hij kijft en maakt ruzie, artikel in Trouw door Hanneke Wijgh, 11 februari 1993.
• Krabbendam doet licht uit bij Vassallucci, artikel op website de Contrabas door Chrétien Breukers, 3 maart 2006.
• Arjen Fortuin, ‘Het is het leukst om eigen baas te zijn’. In: NRC Handelsblad, 4 juni 2007.
• R. Boltendal, Boekmakers. Portretten van uitgevers, Amsterdam: Mousseault, 1965.
• Bakker, P.M.A. de. De Ooievaarspockets van Bert Bakker, 1954-1972. Van Voordewind en Buddingh’ 1991-1993. Breda: Warung Bambu, 1993, p. 23.
• Bert Bakker en Daamen N.V., ‘Literatuur en politiek op commerciële kurken’. In: Friese Courier, 4-8-1962. En P.M.A. de Bakker, p. 24.
• Laurens van Krevelen, ‘Van liefhebberij tot cultureel ondernemerschap’. In: Jaarboek voor Nederlandse boekgeschiedenis, dl. 10, Den Haag, 2003, p. 34.
• Joost Ramaer, ‘Terug in de boeken. Interview boekenuitgever Mai Spijkers’. In: de Volkskrant, 21 juni 2007.
• Arjan Peters, ‘Mai Spijkers. “Wat Mai Spijkers hierna gaat doen? Het koningschap wellicht”.’ In: de Volkskrant, 7 mei 1999, p. 20.
• ‘Prometheus zelfstandig’, in: Het Parool, 5 juni 2007.