Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Neoliberalisme
Neoliberalisme was oorspronkelijk het streven naar een gereguleerde markt, waarbij marktinvloeden gecombineerd worden met overheidsinvloeden. Hiermee onderscheidde het neoliberalisme zich van het klassiek-liberalisme dat minimale overheidsinvloed beoogt en het socialisme dat méér overheidsinvloed nastreeft. Oorspronkelijk werd het neoliberalisme derhalve geplaatst tussen het socialisme en het klassiek-liberalisme.
De term neoliberalisme stamt uit de jaren dertig van de twintigste eeuw[1] en is sindsdien meermaals van betekenis veranderd.[2][3] Tegenwoordig wordt de term vooral op negatieve wijze gehanteerd[2] als politieke slogan[4] of 'politiek scheldwoord',[5][6] waarbij onduidelijk blijft wat er exact mee bedoeld wordt, waarmee 'neoliberalisme' een essentially contested concept is geworden.[2] De term wordt tegenwoordig vaak op negatieve wijze gebruikt door mensen die zich tegen vrije markten keren.[2]
Definitie en ontwikkeling van het neoliberalisme
Oorspronkelijk, van de jaren dertig tot de jaren vijftig van de twintigste eeuw, was het neoliberalisme een nieuwe, liberale filosofische stroming. In de jaren zestig verdween deze filosofische stroming en werd het begrip nauwelijks meer gehanteerd. In de jaren zeventig werd de term nieuw leven ingeblazen, maar nu op nadrukkelijk negatieve wijze. In de eenentwintigste eeuw, is neoliberalisme geen duidelijk omlijnd begrip meer; wat onder het begrip verstaan wordt, verschilt bovendien langs ideologische lijnen. Hiermee is de term verworden tot een essentially contested concept[2]. In het algemeen wordt de term, anders dan in de eerste helft van de twintigste eeuw, op negatieve wijze gebruikt[2] als politieke slogan[4] of 'politiek scheldwoord'.[5][6]
Oorspronkelijk neoliberalisme: Walter Lippmann Colloquium
De term neoliberalisme is in 1938 gelanceerd op het Walter Lippmann Colloquium in Parijs.[1] Op uitnodiging van de Franse filosoof Louis Rougier kwamen liberale intellectuelen en economen bijeen om een alternatief te ontwikkelen voor het in populariteit afgenomen klassiek-liberalisme en de als bedreigend ervaren opkomst van het collectivisme en socialisme. De Franse econoom Bernard Lavergne introduceerde de term 'néo-liberalisme'. De Duitse econoom Alexander Rüstow populariseerde deze term ('neoliberalismus'). Het colloquium definieerde neoliberalisme als "de prioriteit van het prijsmechanisme, het vrije ondernemerschap, het systeem van concurrentie en een sterke en onpartijdige staat."[7]
Met de term neoliberalisme werd afstand genomen van het 19e-eeuwse laissez-faire-liberalisme. Deze beweging stond haaks op de tijdgeest van de jaren dertig die gekenmerkt werd door vergaand overheidsingrijpen in de economie (keynesiaanse theorie en totalitarisme in nazi-Duitsland en de Sovjet-Unie). Het neoliberalisme omvatte verschillende economische en politieke concepten die een opleving van het liberalisme nastreefden. Overeenkomstig het klassiek-liberalisme keerden ook de meeste vertegenwoordigers van het neoliberalisme zich tegen actief ingrijpen van de staat in de economie, maar pleitte het neoliberalisme, anders dan het klassiek-liberalisme, voor overheidsbeleid dat beoogt concurrentie te bevorderen door het bestrijden van monopolies en oligopolies, met de nadruk op de onderlinge afhankelijkheid van de economische vrijheid en politiek beleid. Met neoliberalisme werd derhalve het streven naar een gereguleerde markt bedoeld, waarbij marktinvloeden gecombineerd worden met overheidsinvloeden. Hiermee onderscheidde het neoliberalisme zich van het klassiek-liberalisme dat minimale overheidsinvloed beoogt en het socialisme dat méér overheidsinvloed dan enkel regulering nastreeft. De nadruk lag hier zoals later ook op economische aspecten van het liberalisme en niet op burgerlijke vrijheden.
Ontwikkeling van de term door de Oostenrijkse School
De Oostenrijkse School, waaronder met name Friedrich Hayek en Ludwig von Mises, heeft in de periode tussen de Eerste en de Tweede Wereldoorlog het neoliberalisme verder ontwikkeld. Bezorgd om het verlies van vrijheid als gevolg van de opkomst van socialistische en fascistische overheden in Europa, probeerde men een nieuw pleidooi voor vrijheid te houden.
Hayeks pleidooi[8] voor het neoliberalisme komt voort uit de gedachte dat geen enkel individu (of groep, inclusief de overheid) in staat is om een volledig begrip te krijgen van de economie of maatschappij dat noodzakelijk is om de beste overheidsvorm en het beste beleid te ontwikkelen. De enige oplossing voor dit probleem is volgens Hayek om verschillende systemen naast elkaar uit te proberen waardoor concurrentie de betere van de slechtere systemen kan onderscheiden. In een vrije samenleving zouden burgers dan van hun vrijheid gebruik kunnen maken om nieuwe systemen uit te proberen. De succesvolle varianten zouden uiteindelijk ook door andere samenlevingen overgenomen worden zodat uiteindelijk de maatschappij als geheel profiteert.
Hayek beredeneerde voorts dat een individu, door zijn per definitie onvolledige begrip van de economie en maatschappij, niet in staat is om in te zien welke economische of sociale regels bijgedragen hebben aan zijn succes. Derhalve, zijn de tradities van een samenleving van groot belang aangezien ze, naar alle waarschijnlijkheid, op één of andere wijze hebben bijgedragen aan het succes van het individu. Dit is met name het geval in een succesvolle maatschappij, waar de tradities naar alle waarschijnlijkheid de betere tradities zijn die zich over tijd hebben ontwikkeld om optimaal te profiteren van nieuwe omstandigheden. Echter, Hayek beredeneert hiermee niet dat tradities gerespecteerd dienen te worden enkel omdat het tradities zijn; tradities die niet meer bij de tijdsgeest passen dienen aangepast te worden. Hiermee combineert het klassieke neoliberalisme het respect voor het oude, zoals dat bestaat in het conservatisme, met het progressieve streven naar verandering.
Verandering van betekenis vanaf de jaren zestig
In de jaren zestig van de twintigste eeuw raakte het begrip neoliberalisme in de vergetelheid. Sindsdien bestaat er ook geen politieke stroming meer die zichzelf als neoliberaal beschouwt. In de jaren zeventig werd het begrip door Chileense wetenschappers nieuw leven ingeblazen, waarbij het begrip tegelijkertijd veranderde van betekenis. Zij gebruikten het woord met een nadrukkelijk negatieve connotatie om de door de ideeën van de Chicago School beïnvloede economische hervormingen in Chili te bekritiseren. Ook tegenwoordig wordt de term vooral op negatieve wijze gehanteerd[2] als politieke slogan[4] of 'politiek scheldwoord',[5] waarbij onduidelijk blijft wat er exact mee bedoeld wordt, waarmee de term een essentially contested concept is geworden.[2]
Critici van het neoliberalisme
Op internationaal vlak kan de econoom Joseph Stiglitz vermeld worden als criticus van wat hij als neoliberalisme beschouwt.[9][10] Breed onderbouwde kritiek op de neoliberalistische staatsopvatting wordt voorts geleverd door de Franse socioloog en publicist Loïc Wacquant.
Zie ook
- Derde Weg
- Globalisering
- Gemengde economie
- Essentially contested concept
Intertaalkoppelingen via Wikidata (via reasonator)
Bronnen, noten en/of referenties
|
| Politieke stromingen |
|---|