Chazan

De chazan (חזן - vaak ook gespeld als chazzan) of ba'al tefillah is de cantor of voorzanger bij een joodse gebedsdienst. Meervoud: chazaniem. De kunst van het voorzingen heet chazzanoet. In liberale gemeenten kan deze functie ook door een vrouw vervuld worden.

De term chazan wordt gebruikt voor een (professionele) voorzanger die zijn teksten volgens de traditionele melodieën zingt. Het zingen is echter geen vereiste: alle teksten mogen ook gewoon zonder gezang worden uitgesproken. De term ba'al tefillah wordt meer gebruikt voor niet professioneel als cantor geschoolde synagogebezoekers die bij gelegenheid voorgaan in het gebed, maar geen vaste voorgangers zijn. Vooral in het liberale en conservatieve jodendom betekent de term chazan vaak iemand die als zanger is opgeleid en die zeer bekend is met de joodse liturgie. De chazan helpt dan de synagoge het gebed te zingen.

In liberale of masorti gemeenten geeft de chazan ook vaak leiding aan een koortje en zangles. In orthodoxe gemeenten, waar de leden meestal zelf best getraind zijn in het reciteren van het gebed, vervullen de mannelijke gemeenteleden vaak om beurten de taak van voorzanger. In synagoges waar dagelijks gebedsdiensten zijn (het jodendom kent 22 gebedsdiensten per week) is vaak een vaste chazan voor de sjabbat, terwijl de andere leden deze functie op weekdagen afwisselend overnemen.

Een geoefende chazan moet over meerdere kwalificaties beschikken: hij moet de Hebreeuwse teksten begrijpen, kunnen lezen en met een mooie stem kunnen voordragen. Daarnaast moet hij als persoon aanvaard worden door de gemeenschap die hij in de communicatie met het Opperwezen vertegenwoordigt. Verder is belangrijk dat hij een grondige kennis heeft van de muzikale traditie (aangeduid met de term: chazzanoet) van de synagoge of gemeenschap die hij in het gebed leidt. In het West-Europese Jodendom, waartoe ook het Nederlandse Jodendom behoort, bestaat er een uitgebreide synagogaal-muzikale traditie die voor bepaalde momenten, dagen en feesten gedurende het jaar een eigen set aan melodieën voorschrijft. De chazan wordt geacht hierin thuis te zijn. Chazan Hans Bloemendal heeft in belangrijke mate de Amsterdamse chazzanoet-traditie op meerdere cd’s vastgelegd onder de titel Tefillot shebe'al Peh. Van hem verscheen ook het tweedelige boek Amsterdams Chazzanoet en een aantal cd’s, waarop hij, onder begeleiding van een mannenkoor, is te horen. Andere versies van Nederlandse chazzanoet-melodieën, gezongen door de Rotterdamse chazan Max Seijffers, werden uitgegeven de dubbel-cd Ahawat Olam. Overige chazaniem uit Nederland die men op lp of cd kan beluisteren, zijn Benzion Moscovits, Israel Maroko, Wolf Reisel en de synagoge-koren Koor der Grote Synagoge Amsterdam en het Amsterdams Synagogaal Koor. Ook van de Portugese traditie zijn er diverse opnames gemaakt, veelal voor opleidingsdoeleinden.

Hoewel er professionele voorzangers zijn, kan iedere joodse man van dertien jaar of ouder bij gelegenheid chazan zijn; een speciale opleiding is er niet voor vereist. Meestal is dit ook geen betaalde functie: vooral in kleine minjanim wordt gewoon arbitrair een chazan gekozen.

Geschiedenis

Het woord chazan gaat terug tot de tijd van het Romeinse rijk en betekende eerst de vertegenwoordiger van de archisynagogos, de leider van de joodse gemeente. Het was een eervolle opgave: in de Codex Theodosianus uit 438 werden de chazaniem van belasting vrijgesteld, en paus Gregorius de Grote bevestigde dit in het jaar 600. Sinds de negende eeuw wordt het woord ook gebruikt voor de muzikale functie als voorzanger in de joodse eredienst. De functie van voorbidder werd in de Middeleeuwen van vader op zoon overgeërfd. Een chazan moest toen ook pijoetiem, hymnen, kunnen schrijven en op muziek zetten.

In de rabbijnse tijd kon elk gemeentelid als voorzanger dienen. Dit geldt in beginsel vandaag nog steeds. Aangezien de joodse liturgie vrij moeilijk is en men de voorkeur geeft aan een geoefende stem, ontwikkelde zich de functie van voorzanger in de gaonische tijd tot een eigen beroep.