Vikingen

De Vikingen oftewel Noormannen waren (en hun nakomelingen zijn) Scandinavische bewoners van Zuid-Noorwegen, Zweden en Denemarken. In veel gevallen wordt onderscheid gemaakt tussen beide termen, waarbij de term Noormannen staat voor de gehele bevolkingsgroep, terwijl met de term Vikingen slechts het zeevarende deel van die groep wordt bedoeld dat vanuit Scandinavië Europa introk.

Geschiedenis

Zie Geschiedenis van de Vikingen voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Etymologie

Over de oorsprong van het woord 'Viking' zijn al tal van theorieën geponeerd door wetenschappers. Zo zou het woord afkomstig zijn van het woord 'víc' /wi:k/, dat vertaald wordt als fjord, baai, rover of handelaar. Volgens sommige theorieën zou met Víc (Vík) specifiek het stuk zee tussen het zuiden van Noorwegen en het zuiden van Zweden, waarvan het grootste deel tot het huidige Skagerrak behoort, worden aangeduid. Ook wordt het woord in verband gebracht met West-Noorse termen die gebruikt werden tegen het einde van de Vikingperiode: vikingr en viking betekenen zoveel als 'iemand die op zee vecht', 'rover',of 'oorlog op zee'. Deze (vooral Noorse en Deense) zeerovers werden zeekoningen genoemd.

Geografie

De Noormannen hadden een kerngebied dat, met de topografie van tegenwoordig, de volgende landen omvatte :

• Denemarken
• Zweden
• Noorwegen
• Finland
• IJsland

Er was een eenheid op geografisch vlak dankzij :

• waterwegen (contact via scheepvaart), baaien, bergen
• klimaat
• vegetatie

Ook cultureel was er een zekere eenheid:

• op sociaal vlak
• op cultureel vlak
• op economisch vlak
• op het gebied van de taal, het Oudnoords
• op het gebied van religie: pantheïsme of polytheïsme

Wel is er na enige eeuwen ook sprake van een zekere diversiteit. Deze weerspiegelt zich in de ontwikkeling van meerdere kleine vorstendommen die elkaar bestreden.

Boten en schepen

Zie ook : Vikingschip

De Vikingen maakten snelle en lichte boten voor het vervoer van personen, en grote (tot minstens 36 meter) langschepen voor het vervoer van vee en goederen en voor oorlogvoering. Hun langschepen werden soms drakkars genoemd en hun kleinere noemt men ook wel snekken. Een type Vikingschip genaamd de knarr, was voor de handel en vrachtvervoer en was kleiner dan de drakkars, waarmee ze soms op strooptocht gingen. De knarr was meer voor vredelievende doeleinden en had geen angstaanjagende draken- of slangenkop op de boeg. Alle Vikingschepen konden gezeild en geroeid worden.

Over snelle en stevige schepen beschikten de Noormannen inderdaad, want ze waren zeker de beste scheepsbouwers van hun tijd. Dankzij het feit dat soms belangrijke mannen of vrouwen in een schip werden begraven en afgezonken schepen zijn teruggevonden, weten we een heleboel van hun vaartuigen. Een hoofdman die sneuvelde in de strijd - en dat moest zeer zeker met een wapen in de hand gebeuren, want anders zouden ze niet het rijk van het Walhalla mogen betreden - werd door zijn bemanning op schilden gelegd met twee lansen of roeiriemen, die als draagbaar dienden, en op het schip op het langere achterdek gelegd.

Anders zijn de twee uitzonderlijk mooie schepen, die gevonden werden onder in scheepsgraven in Noorwegen en die heden bekend staan als het Gokstadschip- en het Osebergschip. Beide dateren uit de 9e eeuw en bevinden zich nu in Oslo's Vikingskipshuset (Vikingschepenmuseum). De schepen lagen ieder onder een tumulus of grafheuvel begraven met 1 tot 2 personen erin, vermoedelijk hooggeplaatste mensen. De gevonden schepen hadden geen draken- of slangenkop op hun voorsteven, maar het Osebergschip had wel gekrulde uiteinden van de stevens.

Vikingschepen zijn lang en smal van uiterlijk en voor en achter gelijk van vorm. Vikingen waren zo vaardig in het bouwen van de schepen, dat ze daarmee de Atlantische Oceaan konden bevaren tot aan Amerika. De Vikingschepen waren niet alleen zeewaardig maar door hun geringe diepgang ook geschikt om de Europese rivieren zeer ver op te varen. Zo konden ze diep het continent binnendringen en over land van het ene rivierstelsel naar het andere komen. De boeg was soms bewerkt met houtsnijwerk. Ze gaven hun boot ook namen, zoals "Vlugge Draak". Dit weet men uit archeologische vondsten en oude verhalen zoals saga's.

Oostelijke expansie door de Zweden

De Vikingen zwierven uit tot in het huidige Rusland, dat zelfs zijn naam aan hen dankt. Rus is oorspronkelijk de naam voor de (Zweedse) Vikingen die Rusland bereikten (het kan roodharige of roeier betekend hebben); pas later wordt met de term de gehele bevolking van Rusland bedoeld. De Zweed Rurik stichtte de eerste Russische staat: het Kievse Rijk. Verder stichtten Vikingen belangrijke handelssteden als Novgorod en dreven ze vanuit Rusland handel met Constantinopel. Verscheidene malen waagden de 'Russische' Vikingen zelfs overvallen op Constantinopel. Dit bleef zonder resultaat door de zeer goede verdedigingswerken rond de stad die al vele malen hun nut bewezen hadden. Toen boden sommige van de Vikingen zich aan als huurling voor het Byzantijnse leger. Ze werden ondergebracht in een speciale elite-eenheid die de persoon van de keizer moest beschermen en werden bekend als de Varjagen.

Zuidelijke expansie door de Denen

De Denen trokken zuidwaarts naar Engeland, Vlaanderen, Nederland en Frankrijk (Normandië).

In 789 werden de Vikingen voor het eerst gesignaleerd in Engeland waar ze in Dorset kwamen, waarna ze in 793 het klooster van Lindisfarne aan de oostkust van Engeland plunderden. In 834 kwamen de Vikingen voor de eerste keer in Nederland en overvielen het toen belangrijke handelscentrum Dorestad, hoewel er overigens steeds meer stemmen te horen zijn die twijfelen over de vraag of Dorestad wel echt door de Vikingen is aangevallen en leeggeroofd. Zo zijn er anno 2007 nog geen overduidelijke archeologische vondsten gedaan die daarop wijzen. Bij het Limburgse dorpje Asselt hadden ze een paar jaar een versterkt kamp in gebruik van waaruit ze jaarlijks op strooptocht gingen. Ook in het graafschap Vlaanderen gingen de Deense Vikingen tekeer. Antwerpen werd in 836 platgebrand. Daarna volgden plunderingen in de Rupelstreek, Gent, Kortrijk, Doornik, Leuven en de Maasstreek. Vanuit diverse steunpunten (Walcheren, Wieringen, Elterberg) werden strooptochten georganiseerd via de Rijn en haar zij-rivieren. Zowel in Deventer als Zutphen zijn de sporen van plundering gevonden die dateren uit de jaren 880-890.

Bij de Franse Kanaalkust stichtten de Deense Vikingen nederzettingen van waaruit ze jaarlijks strooptochten hielden in Frankrijk en omstreken. Ze plunderden zelfs enkele malen Parijs en de Franse koning verleende ze ten slotte leenrechten voor het Kanaalgebied. Vanaf toen staat dit gewest bekend als het Noordmannengebied oftewel Normandië. Van hieruit startte Willem de Veroveraar in 1066 de verovering van Engeland. Avonturiers uit Normandië veroverden in de 11e eeuw zelfs Zuid-Italië en Sicilië. (zie verder: Verovering van Zuid-Italië door de Normandiërs).

Ondertussen vestigden zich ook veel Denen en Noren in Noord-Engeland, Ierland en Schotland. Van hieruit veroverden ze geleidelijk aan grote delen van de Britse eilanden en verdreven de Angelsaksische heersers. Geleidelijk vermengden de Angelsaksen en de Vikingen zich onderling. In 1013-1016 veroverde Knoet de Grote zelfs de Engelse troon en regeerde korte tijd over een machtig Deens-Engels rijk.

Westelijke expansie door de Noren

De Noorse Vikingen trokken westwaarts door overbevolking. De kolonisatie van de Shetland-eilanden, de Orkney-eilanden (beiden rond 800), IJsland (ca. 875) en Groenland (985) gebeurde stapsgewijs door de logistieke beperking van het Vikingschip. De Noorse Vikingen koloniseerden ook de Faeröer en samen met Deense Vikingen veroverden ze het grootste deel van Ierland en delen van Engeland.

Bjarni Herjolfsson herontdekte Amerika en Leif Eriksson (zoon van de bekende Erik de Rode) trachtte er een kolonie te stichten. In oude Noorse en IJslandse verhalen saga's wordt gesproken over Vinland dat vermoedelijk in New England en oostelijk Canada lag. Archeologen hebben inderdaad een Vikingnederzetting gevonden in L'Anse aux Meadows op Newfoundland, maar naar het schijnt zijn de Vikingen nooit langer dan een jaar of twee achtereen in Amerika gebleven.

DNA-onderzoeken geven aan dat vermoedelijk voor de migratie naar de Shetland- en Orkney-eilanden en de noordwestkust van Schotland, gezinsverband de norm was. In IJsland, Buiten-Hebriden en het eiland Skye lijkt het meer te gaan om alleenstaande mannen die pas na aankomst hun partner "vonden" bij de lokale bevolking.

Ringwalvestingen

De Vikingen legden verschillende Vikingburchten aan bestaande uit een aarden ringwal omgeven door een sloot, met aansluiting op een waterweg. Binnen deze wal stonden langhuizen, zoals die ook elders buiten dergelijke wallen werden gebouwd. De ringwal gaf op vier plaatsen doorgang via zware poorten. Dwars aaneengesloten eiken balken vormden de bestrating. Door verbinding van telkens twee overliggende poorten ontstond een quadrant in de cirkel die de wal omsloot. De lengte van de dwarsliggende straatbalken was zo gekozen dat daar gemakkelijk een kar, met of zonder boot erop, overheen kon. De poorten waren eveneens uit eiken balken gemaakt en voorzien van een mechanisme dat zij van de binnenkant konden worden geopend.

Site	doorsnee (binnen)	breedte wal	aantal langhuizen	lengte langhuis
Aggersborg	240 m	11 m	48	32,0 m
Borgeby	150 m	15 m
Trelleborg (Slagelse)	137 m	17,5 m	31 (16 + 15)	29,4 m
Trelleborg (Skåne)	125 m
Fyrkat	120 m	13 m	16	28,5 m
Nonnebakken	120 m

Musea

Musea gewijd aan de Vikingen zijn :

• Vikingskipshuset in Oslo (Noorwegen) met de Vikingschepen Gokstad, Oseberg en Tune.
• Vikingschipmuseum in Roskilde (Denemarken) met de Skuldelevschepen
• Museet Ribes Vikinger in Ribe (Denemarken)
• Årsunda Viking in Årsunda (Zweden)
• Fotevikens Museum in Höllviken (Zweden)
• Vikingmuseum Haithabu in Sleeswijk (Duitsland)
• Lofotr Viking Museum op de Noorse Lofoten-eilanden
• Jorvik Viking Centre in York (Engeland)

Goden

• Zie: Noordse mythologie.
• Zie: Germaanse goden.

Externe links

• Gjallar is een uitgebreide site met informatie over het optreden van de Noormannen in de Lage Landen.