Jean Françaix

Dit artikel valt onder beheer van Dorp:Luisterrijk.

Jean Françaix
Afbeelding gewenst
Algemene informatie
Volledige naam	Jean René Désiré Françaix
Geboren	23 mei 1912, Le Mans
Overleden	25 september 1997, Parijs
Nationaliteit	Frans
Beroep	Componist, pianist, orkestrator

Jean Françaix (Le Mans, 23 mei 1912 – Parijs, 25 september 1997) was een Frans componist, pianist en orkestrator. Al op jeugdige leeftijd verwierf hij internationale roem met zijn Concertino pour piano et orchestre in Baden-Baden. Hij begon piano te studeren toen hij vier was en voordat hij tien was, kreeg hij al uitgebreide muzieklessen en ging hij over tot componeren. De muziek van Jean Françaix wordt algemeen gezien als toegankelijk en bevat elementen van het neoclassicisme. Zijn muziek laat invloeden horen van door Françaix bewonderde componisten als Igor Stravinsky, Maurice Ravel en Francis Poulenc.

Ondanks nauwe contacten met Francis Poulenc en de Groupe des Six en zijn voorliefde voor het impressionisme in de musiek en het neoclassicisme, kan Jean Françaix niet direct bij een bijzondere muzikale stroming worden ingedeeld.

Opleidingen en eerste successen

Jean Françaix kreeg zijn eerste muzieklessen thuis. Zijn vader was componist en pianist en ook directeur van het Conservatorium in La Mans. Zijn moeder was zangpedagoge en oprichter van een gerenommeerd koor.

In 1922, toen hij net 10 jaar was, kreeg Jean zijn eerste lessen in harmonie en contrapunt en compositie van de zeer bekende docente en musicienne Nadia Boulanger ¹⁾, die bijzonder veel nadruk legde op perfectie en technische precisie, en die een gunstige invloed had op Jean Françaix. In hetzelfde jaar dat hij met zijn lessen begon, schreef de jonge Françaix zijn eerste werk, namelijk een pianostuk opgedragen aan zijn nichtje en getiteld: Voor Jacqueline. Twee jaar later verscheen het pianostuk in druk.

Ecole Normale de Musique in Parijs

Aangemoedigd door Maurice Ravel, vervolgde hij zijn studie aan het Ecole Normale de Musique. Naast zijn compositorische opleiding, begon toen ook zijn carrière als concertpianist. Toen hij 18 was, ontving hij de eerste prijs voor piano. Twee jaar later vertegenwoordigde hij samen met Claude Delvincourt op het internationale muziekfestival in Wenen de jonge generatie Franse componisten. Bij die gelegenheid werden zijn Bagatelles voor piano en strijkkwartet uitgevoerd.

Verdere ontwikkelingen

In 1936 – 24 jaar oud - bereikte Jean Françaix internationaal succes met de eerste uitvoering van zijn Concertino pour piano et orchestre op het kamermuziekfestival in Baden-Baden. Tijdens de daaropvolgende jaren werkte de componist uitgebreid aan talrijke muziekstukken, in een breed scala aan genres, namelijk: opera's, balletten, orkestwerken en soloconcerten, filmmuziek, vocale werken en kamermuziek. Niet vergeten moet worden, dat Françaix ook een uitstekend orkestrator was, wat tot uitdrukking kwam in zijn gebruik van toonkleuren. Als pianovirtuoos schreef hij ook veel voor zijn eigen instrument.

Net als Maurice Ravel, Emmanuel Chabrier en Francis Poulenc, schreef Jean Françaix in de grote traditie van de Franse componisten. Hoewel hij duidelijk zijn eigen moderne visie inbracht op deze traditionele vormen, was hij ook een neoclassicist ²⁾ die zich liet inspireren door deze grote muziekliteratuur, maar die ook het liefst muziek schreef met een zekere lichtheid en met humor. Net als Debussy, wilde hij de toehoorders wat plezier brengen met zijn muziek.

Francaix was een verklaard tegenstander van atonaliteit en vormloze verkenningen en weigerde toe te geven aan conformisme. Hij aarzelde dan ook niet om zijn tegenstanders op dit punt aan te vallen, wat hem niet altijd in dank werd afgenomen. Door deze houding raakte hij af en toe in de problemen, en werd hij niet zoveel gespeeld door zijn tijdgenoten in Frankrijk. Vreemd, maar ook niet ongewoon, want een profeet wordt dikwijls in eigen land niet geëerd! In Duitsland, Groot-Brittannië en Amerika had hij wel een breed publiek. De meeste van zijn werken zijn dan ook niet in Frankrijk gepubliceerd maar door muziekuitgeverij Schott te Mainz die nog steeds een van de grootste muziekuitgeverijen van Europa is.

Jean Françaix gaf een aantal jaren pianoles aan de Ecole Normale de Musique in Parijs. Verder nam hij actief deel aan het concertleven. In zijn instrumentale muziek, toonde hij een bijzondere belangstelling voor blaasinstrumenten, zoals in het Petit quator pour saxophones ^{3) 4)} uit 1935.

Eerbetoon

Jean Françaix heeft tijdens zijn leven talrijke prijzen ontvangen, en wel:

• Le Prix du Portique in 1950
• Le Grand Prix du Disque in 1954 voor zijn kamermuziek
• Le Grand Prix du Disque in 1965 voor zijn composities en als uitvoerend kunstenaar
• Le Grand Prix de la Société des auteurs dramatiques in 1983
• Le Grand Prix Sacem de la musique symphonique in 1992
• Le Prix Arthur Honegger in 1992

Verder werd Jean Françaix de titel verleend van:

• Officier de la Légion d'Honneur in 1991

en:

• Commandeur de l’Ordre du mérite culturel in 1993

door het Vorstendom van Monaco.

• Commandeur dans l’Ordre des Arts et des Lettres in 1994

en tenslotte nog als:

• Commandeur dans l’Ordre des Arts et des Lettres in 1994

Composities

De belangrijkste bezigheid van Jean Françaix was, ondanks, alles toch het componeren. Hij bleef dit zijn hele leven doen. Men nam het hem soms kwalijk, dat zijn muziek zo gemakkelijk uit zijn pen vloeide. Nog in 1981, toen hij bijna 70 was, omschreef hij zichzelf als continu componerend. Als een compositie nauwelijks af was, begon hij alweer aan een volgend stuk. Volgens Françaix zelf was er in hem een onbekende kracht werkzaam die hem al vanaf zijn jeugd aanzette tot componeren van muziek. Hij bleef componeren tot zijn dood in 1997.

Jean Françaix laat een indrukwekkende lijst met composities achter. Zijn œuvre is enorm:

• Opera’s:

Le Diable Boiteux, La Princesse de Clèves, La Main de gloire, Paris, à nous deux ⁵⁾ …

• Balletten:

Sculo di ballo, Les Malheurs de Sophie, Le Jugement d’un fou, La Dame dans la lune, Pierrot ou les Secrets de la nuit …

• Muziek voor orkest:

Concertino pour piano et orchestre, Le Dialogue des Carmélites, Thème et variations …

• Concerten voor:

Contrabas, fagot, basson, saxofoon, gitaar en strijkorkest, trombone en 10 blaasinstrumenten, maar ook voor 15 solisten en orkest …

• Kamermuziek

Kamermuziek en talloze trio's, kwartetten, kwintetten, variaties, dansen …

• Filmmuziek:

Filmmuziek meestal voor films van regisseur Sacha Guitry

• Pianomuziek:

Cinq portraits de jeunes filles, Éloge de la danse, Danse des trois harlequins, 15 Portraits d'enfants, La Promenade d’un Musicologue éclectique …

Privéleven

Van het privéleven van Jean Françaix weten we niet zo veel. Hij trouwde in augustus 1937 in de kathedraal van Saint-Julien in Le Mans met Yvon Blanche, violiste en zangeres. Gedurende hun zestig jaar samen, ondertekende hij zijn geschriften met hun twee initialen JB. Uit dit huwelijk werden twee dochters geboren: Claude (pianiste) en Catherine, en een zoon Jacques ⁶⁾. Jean Françaix trad tot aan zijn dood in 1997 vaak samen op met zijn dochter Claude als partner aan de piano.
Zijn begrafenis – waaraan werd deelgenomen door een grote menigte van vrienden – vond plaats op 30 september in de kerk van Saint-Nicolas-des-Champs in Parijs. Zijn lichaam werd bijgezet op de beroemde begraafplaats Cimetière du Père-Lachaise in Parijs, waar zoveel andere beroemdheden zijn begraven.

Link

  Petit quator pour saxophones op YouTube

Het Petit quator pour saxophones bestaat uit drie delen:

• 1 ^e deel: Coguenardise: een oude loopdansvorm, die nog steeds in zwang is.
• 2 ^e deel: Cantilène: langzame melodie gespeeld door de altsaxofoon.
• 3 ^e deel: Sérénade comique: een persiflage op de Zuidamerikaanse muziek, waarbij twee- en driedelige ritmen door elkaar worden gespeeld.

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties:

¹⁾ Nadia Boulanger, de grote pedagoge aan het Ecole Normale de Musique heeft vele, later beroemd geworden musici opgeleid in de vakken

contrapunt en compositie. Uit de indrukwekkende lijst leerlingen die zij heeft gehad volgt hier in alfabetische volgorde een lijst met namen van bekende componisten en dirigenten:

Burt Bacharach, Daniel Barenboim, Leonard Bernstein, Aaron Copland, Philip Glass, Michel Legrand, Darius Milhaud en Astor Piazzolla.

²⁾ Het Neoclassicisme is een stroming in de klassieke muziek uit de 20 ^e eeuw die teruggaat tot de componisten van de klassieke periode als Joseph Haydn en Wolfgang Amadeus Mozart en de barokmuziek als Giovanni Battista Pergolesi en Johann Sebastian Bach.

³⁾ Op het repertoire van het Nederlands Saxofoon Kwartet - dat in 2008 precies 40 jaar bestond - staat al jaren het Petit quator pour saxophones van Jean Françaix op het programma.

⁴⁾ Vlak voor de Tweede Wereldoorlog ontstond er een periode die zeer rijk was in de geschiedenis van de saxofoon. Die periode geldt als vernieuwing voor de kamermuziek. Dit kwam vooral door toedoen van de Marcel Mule die in 1929 een saxofoonkwartet oprichtte waar hij zeer veel succes mee had. Hierdoor kregen ook componisten als Gabriel Pierné, Jean Françaix en Maurice Ravel inspiratie tot het schrijven van muziek voor saxofoon.

⁵⁾ De opéra-bouffe Paris, à nous deux, op tekst van Franche Roche en Jean Françaix, werd in 1979 in Nederland vertolkt door het Nederlands Kamerkoor, en begeleid door het Nederlands Saxofoon Kwartet.

⁶⁾ In 2012, 100 jaar na de geboorte van Jean Françaix: Centenaire Jean Francaix – 2012, waren er in veel plaatsen in Frankrijk muziekfestivals of werden films vertoond met muziek van hem. De voorzitter van Le Comité d’organisation was Jacques Françaix, de zoon van de componist.