Karel van het Reve

Karel van het Reve
Moeder van het Reve, met zoontjes Karel (midden) en Gerard (1929)
Moeder van het Reve, met zoontjes Karel (midden) en Gerard (1929)
Algemene informatie
Volledige naam	Karel van het Reve
Pseudoniem	Henk Broekhuis
Geboren	19 mei 1921
Overleden	4 maart 1999
Land	Nederland
Werk
Jaren actief	1954-1996
Genre(s)	letterkunde, beschouwingen, columns en romans
Bekende werken	Met twee potten pindakaas naar Moskou (1970) De ongelooflijke slechtheid van het opperwezen (1987)
Uitgeverij(en)	G.A. van Oorschot
KarelvanhetReve.nl Website

Karel van het Reve (Amsterdam, 19 mei 1921 – aldaar, 4 maart 1999) was een Nederlands letterkundige, vertaler, essayist, schrijver en columnist. Van het Reve schreef ook onder het pseudoniem Henk Broekhuis. Van 1957 tot 1983 was hij hoogleraar Slavische letterkunde aan de Rijksuniversiteit Leiden. Hij is de zoon van Gerard van het Reve (senior), die schreef onder het pseudoniem Gerard Vanter, en oudere broer van de bekende schrijver Gerard Reve. Hij is de grootvader van de schrijver Jonathan van het Reve en de schoonvader van diens moeder, Ileen Montijn.

Levensloop

Karel van het Reve groeide samen met zijn broer Gerard op in een communistisch milieu in het Amsterdamse Betondorp (een deel van Watergraafsmeer). Zijn ouders waren Gerard J.M. van het Reve, een schrijver en journalist, onder andere schrijvend onder de naam Gerard Vanter, en Janetta Jacoba Doornbusch. Van het Reve bezocht het Amsterdamse Vossius Gymnasium, waar hij onder meer geschiedenisles kreeg van Jacques Presser. Tijdens de Tweede Wereldoorlog volgde hij illegaal colleges slavistiek bij Bruno Becker. Hij rondde deze studie na de oorlog regulier af en promoveerde in 1954. In 1957 werd hij benoemd als hoogleraar Slavische letterkunde in Leiden, een functie die hij tot zijn emeritaat in 1983 zou vervullen.

Op 11 juni 1945 trouwde Karel van het Reve met Jozina Israël. Uit hun huwelijk werden twee kinderen geboren: Jozina Jannetta (1947) en David (1950). Met zijn broer Gerard heeft Karel nooit zo'n goede verstandhouding gehad. Gerard Reve noemde Karel vaak 'mijn geleerde broer', later zelfs 'mijn geleerde halfbroer'; Karel vond dat zijn broer "geweldig goed [kan] liegen". In De Avonden, Gerards romandebuut, komt Karel van het Reve voor als 'Joop', de broer van de hoofdpersoon. In de jaren 80 kwam het tot een definitieve breuk tussen de twee.

In 1967 en 1968 was Karel van het Reve correspondent voor Het Parool in Moskou. Hij begaf zich in kringen van sovjetdissidenten, waar hij onder anderen Andrej Amalrik, Pavel Litvinov en Andrej Sacharov leerde kennen. Dankzij Van het Reve is het werk van Sacharov in het Westen bekend geworden. Van het Reve richtte samen met de historicus Jan Willem Bezemer en de Amerikaanse hoogleraar Peter Reddaway in 1969 te Amsterdam de Alexander Herzenstichting op, die dissidente sovjetliteratuur publiceerde. Deze activiteiten bleven niet onopgemerkt in de Sovjet-communistische pers.

De laatste jaren van zijn leven leed Van het Reve aan de ziekte van Parkinson.

Wetenschap

Als hoogleraar in de Slavische letterkunde had hij weinig op met de manier waarop de literatuurwetenschap werd beoefend. Zijn bezwaar was dat deze wetenschap, ondanks moeizame interpretaties en ingewikkelde statistiek, nooit bij machte was om een goede van een slechte versregel of een goede van een slechte roman te onderscheiden. Van het Reve had waardering voor het werk van de Russische formalisten, een groep literatuurwetenschappers die probeerde het verband tussen de formele kenmerken van een literair werk en het effect ervan op de lezer op te sporen. Zijn polemiek met de literatuurwetenschap vond een hoogtepunt in de Huizingalezing van 1978, die de titel Literatuurwetenschap: Het raadsel der onleesbaarheid draagt (en opgenomen is in Een dag uit het leven van de reuzenkoeskoes uit 1979). Zijn collega-hoogleraar in Leiden H.A. Gomperts diende hem van repliek in Grandeur en misère van de literatuurwetenschap (1979).

Van het Reve heeft vooral als inspirerend vertaaldocent verdiensten gehad voor de slavistiek. Samen met zijn studenten heeft hij veel vertaald. Ook zelf heeft hij een groot aantal vertalingen op zijn naam staan. Een groot deel van de huidige generatie literaire vertalers Russisch-Nederlands is door hem opgeleid. Tot Van het Reves studenten behoorden ook de schrijvers Maarten Biesheuvel en Maarten 't Hart.

Zijn bekendste vakpublicatie is de in 1985 verschenen Geschiedenis van de Russische literatuur, een verhalende literatuurgeschiedenis die geprezen wordt om haar leesbaarheid en bekritiseerd om haar anekdotiek.

Essays

Karel van het Reve dankt zijn bekendheid vooral aan zijn werk als essayist. Zijn essays behoren in veler ogen tot de beste in Nederland. Zijn stijl is helder, nuchter en vaak bedrieglijk naïef. Voor zijn essayistische oeuvre ontving hij in 1981 de P.C. Hooft-prijs.

Van het Reves belangrijkste onderwerp was Rusland, of liever gezegd de Sovjet-Unie en haar systeem. Sinds hij rond 1948 van zijn 'geloof' was gevallen, was hij een actief criticus en tegenstander van het sovjetregime. Als zijn afrekening met het marxisme-leninisme kan de bundel Het geloof der kameraden uit 1969 beschouwd worden. Geïnspireerd door Karl Popper zette Van het Reve zijn stilistische talent in om ideeën en ideologieën te bestrijden die volgens hem modieus waren en niet klopten, bijvoorbeeld die van Marx, Freud en Darwin. Maar Van het Reve kon evengoed schrijven over naaktstrandetiquette (in Luisteraars!).

Zijn artikelen en essays waren vaak controversieel omdat ze schopten tegen heilige huisjes. In dit verband moet vooral het oorspronkelijk in NRC Handelsblad gepubliceerde artikel De ongelooflijke slechtheid van het opperwezen (1987) worden genoemd, waarin hij een frontale aanval op alle geloof en godsdienst onderneemt en waarin vooral het christendom het moet ontgelden. Dit artikel lokte felle reacties uit.

Columns

• In de jaren zeventig publiceerde Karel van het Reve onder het pseudoniem Henk Broekhuis columns in NRC Handelsblad, waarin hij, geïnspireerd door Flauberts Dictionnaire des idées reçues, gemeenplaatsen op de snijtafel legde; deze werden gebundeld in Uren met Henk Broekhuis (1978).
• Van 1979 tot 1991 had Van het Reve een gesproken column bij de Wereldomroep; een bloemlezing verscheen onder de titel Luisteraars! (1995).
• Tussen 1988 en 1996 schreef Van het Reve 'Achteraf', een tweewekelijkse column in Het Parool; een bloemlezing verscheen onder de titel Achteraf (1999).
• Tussen 1963 en 1989 noteerde Van het Reve invallen, gedachten en anekdotes als 'fragmenten' in Hollands Maandblad. Geselecteerde fragmenten zijn opgenomen als 'slothoofdstuk' in zijn essaybundels. Ze zijn ten slotte compleet gebundeld in Ik heb nooit iets gelezen en alle andere fragmenten (2003).

Literaire prijzen

• Prijs voor politieke journalistiek van het Lucas-Ooms Fonds (1970)
• Dr. Wijnaendts Francken-prijs (1971; bekroond werk: Het geloof der kameraden)
• Martinus Nijhoff-prijs (1979; bekroond werk: zijn vertalingen uit het Russisch, vooral van het werk van Toergenjev)
• P.C. Hooft-prijs (1981; bekroond werk: zijn hele oeuvre van essays)

Publicaties

Wetenschappelijk

• Goed en schoon in de Sovjetcritiek. Beschouwingen over de aesthetica van het Sovjetrussische marxisme (1954; proefschrift)
• Sovjet-annexatie der klassieken. Bijdrage tot de geschiedenis der marxistische cultuurbeschouwing (1954; handelseditie proefschrift)
• Geschiedenis van de Russische literatuur. Van Vladimir de Heilige tot Anton Tsjechov (1985)

Essays

• De "ouderwetse roman" in Rusland. Rede uitgesproken bij de aanvaarding van het ambt van hoogleraar in de Slavische letterkunde aan de Rijksuniversiteit te Leiden op 18 oktober 1957 (1957) (Deze rede is later met kleine wijzigingen opgenomen in Rusland voor beginners.)
• Rusland voor beginners. Tien opstellen over literatuur (1962)
• Siberisch dagboek (1966)
• Kanttekeningen bij Ton Regtien (De Vrije Bladen 4, met tekeningen van F. Behrendt) (1969) (Deze publicatie bevat twee stukken die later zijn opgenomen in Marius wil niet in Joegoslavië wonen.)
• Het geloof der kameraden. Kort overzicht van de communistische wereldbeschouwing (1969)
• Het Leerstuk van de Repressieve Tolerantie (1969) (Kritiek, bijdrage aan het Hollands Maandblad nr. 258)
• Met twee potten pindakaas naar Moskou (1970)
• Marius wil niet in Joegoslavië wonen. En andere stukken over cultuur, recreatie en maatschappelijk werk (1970)
• Lenin heeft echt bestaan (1972)
• Uren met Henk Broekhuis (1978)
• Literatuurwetenschap: het raadsel der onleesbaarheid (Huizingalezing, 1978) (Deze lezing is later opgenomen in Een dag uit het leven van de reuzenkoeskoes.)
• Een dag uit het leven van de reuzenkoeskoes (1979)
• Dankwoord bij de aanvaarding van de P.C. Hooftprijs 1981, uitgesproken in het Muiderslot op 19 mei 1982 (van een kritische kanttekening voorzien door S. Carmiggelt) (1982) (Dit dankwoord is later opgenomen in Freud, Stalin en Dostojevski.)
• Freud, Stalin en Dostojevski (1982)
• Afscheid van Leiden (1984)
• De leerboeken en ik. Voordracht, uitgesproken bij de viering van het 150-jarig bestaan van Wolters-Noordhoff in de Oosterpoort te Groningen op 11 oktober 1986 (1986) (Deze voordracht is later opgenomen in De ongelooflijke slechtheid van het opperwezen.)
• De ongelooflijke slechtheid van het opperwezen (1987)
• Zie ook onder Mozes (1988) (De tekst van een lezing die Karel van het Reve hield op een symposium van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen: 'Cultureel analfabetisme'.)
• De ondergang van het morgenland (1990)
• Waarom Russisch leren. Voordracht in het kader van de Alexander Hegiuslezing 1991 (1991)
• Een grote bruine envelop. Een keuze uit eigen werk (1991)
• Luisteraars! (1995)
• Apologie (1996) (Een reactie op het liber amicorum Uren met Karel van het Reve)
• Achteraf (1999)
• Ik heb nooit iets gelezen en alle andere fragmenten (2003)
• Arnon Grunberg leest Karel van het Reve (2004) (bloemlezing)

Fictie

• Twee minuten stilte (1959)
• Nacht op de kale berg (1961)
• Fascistoïde drek. Een ware geschiedenis (opgedragen aan Maarten Biesheuvel), De Tweede Ronde, zomer 1980

Poëzie

• Verbaast u dit, nuchtere lezer? Zevenentwintig limericks en een ballade (1991)

Diversen

• Eenvoudig Russisch Leerboek, naar G. Thier (1946)
• Russisch lees- en themaboek, bevattende teksten ter vertaling in en uit het Russisch voor beginners en gevorderden; verzameld en van aantekeningen voorzien door Karel van het Reve (1947)
• Rusland hoe het was. Een merkwaardige verzameling foto's van 80 jaar Rusland (1852-1932) (1976)
• Voorwoord bij: David Koker, Dagboek geschreven in Vught (1977) (Het kampdagboek is bezorgd door Karel van het Reve. David Koker stierf in 1945. Hij was aankomend dichter en vriend van Karel van het Reve)
• Brieven over Tsjechow. Met liedteksten van Robert Long (2000) (briefwisseling tussen Dimitri Frenkel Frank en Karel van het Reve)
• U mag alles over mij schrijven (2011) Keuze uit verspreide interviews met Karel van het Reve

Biografieën over Karel van het Reve

• Theodor Holman, Karel, Zjizn njenoezjnogo tsjeloveka, Amsterdam: C.J. Aarts 1991
• Ger Verrips, Denkbeelden uit een dubbelleven. Biografie van Karel van het Reve, Amsterdam: Arbeiderspers 2004
• Bruno van Ravels, 'Karel van het Reve en zijn werk', Bzzlletin, januari 1984, jrg. 12, nr. 112, p. 3-13 (geïll., met uitgebreid notenapparaat)

Liber Amicorum

• Uren met Karel van het Reve. Liber amicorum (1991) (Vriendenboek ter gelegenheid van de zeventigste verjaardag van Karel van het Reve. Met bijdragen van: Jan Willem Bezemer, J.M.A. Biesheuvel, H. Brandt Corstius, Maarten 't Hart, Rudy Kousbroek, Jean Pierre Rawie, Hans Ree, Annie M.G. Schmidt, Peter van Straaten, Hans van den Bergh, Jan Pen, Han Israëls e.a.)

Externe links

• KarelvanhetReve.nl, de officiële website
• Marathoninterview bij de VPRO in 1986 (met Martin van Amerongen)
• Interview met Karel van het Reve voor zijn 75ste verjaardag
• Levensbericht Karel van het Reve (Auteur: Robert van Amerongen (1924), in: Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1999)

Biografieën, werken en teksten bij de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren (dbnl)