Koningskroon

Een koningskroon is een kroon die koningen dragen. Een kroon is een deel van de regalia, bijzondere voorwerpen die bij de functie van een koning behoren. Mensen hebben altijd en in bijna alle culturen hun rang onderstreept door iets bijzonders op hun hoofd te dragen. Het heeft als bijkomend voordeel dat de gezagsdrager ook groter lijkt.

Kronen in de vorm van diademen werden ook door de leenmannen gedragen. de kroon van hun soeverein viel op door door de uitbundige versieringen. Om de koningskronen te onderscheiden werden gesmede bloemen, torentjes en op punten gemonteerde parels aangebracht. Op de oudste kronen, zoals die van Sint-Stephanus, vallen ook de afhangende kettingen met medailles en gouden balletjes op. Bij Oost-europese kronen zoals de Rudolfinische Keizerskroon en de Kroon van Servië ziet men ook afhangende linten, de ""infulae"" die het oude verband tussen kroon en mijter levend houden.

Bestand:135px-Crown of the Netherlands svg.png

Een animatie
van de
Kroon der Nederlanden.

De koningskroon was te zien op het hoofd van een monarch of koning, maar ook boven wapenschilden van middeleeuwse koninkrijken. Een koningskroon bestaat meestal uit een (geel)gouden diadeem dat versierd was met opstaande figuren, kruisen, symbolen, enzovoort. Om rang aan te tonen werd er één en later meer beugels bevestigd aan de opstaande figuren. Aan de top vinden we meestal een rijksappel, een symbool dat de koning wereldwijd, christelijk heerser was. Er zijn kronen bekend die van dit model afwijken. De kroon van Roemenië was van staal en de "IJzeren Kroon" van Italië is een diadeem.

Een koningskroon vinden we ook boven verschillende wapenschilden, zowel persoonlijke als staatswapens. Bij staatswapens is dit om aan te geven dat het een koninkrijk is. De republiek Hongarije is een uitzondering op deze regel.

Na de val van de communistische dictaturen verwierpen de Oost-Europese staten en ook Rusland de oude wapens die naar de snit van de socialistische heraldiek waren getekend, Zij kozen ervoor de oude wapens, mèt kroon, weer te gebruiken. Deze kronen moeten als teken van souvereiniteit worden gezien.

Het moment dat een koning voor het eerst een kroon op zijn hoofd krijgt geplaatst, wordt de "kroning" genoemd. Dit bijzondere moment, vaak onderdeel van een uitgebreid ritueel waarin ook een zalving en allerlei andere rituelen en voorwerpen een rol spelen, sprak zozeer tot de verbeelding dat de kroon, en niet de scepter of rijksappel, bij uitstek het symbool het symbool van koningschap werd.

Deze pagina besteedt vooral aandacht aan de kronen die zijn gedragen door koningen, niet zozeer aan de heraldische vorm.

Ontstaansgeschiedenis

In de oudheid droegen veel Griekse vorsten een diadeem. De Perzische vorsten worden met reusachtige kronen afgebeeld. Zo groot dat zij aan de muur achter de keizer werden bevestigd, zodat de keizer als ware het een droogkap, er zijn hoofd onder stak. De Egyptische Farao droeg een kroon die een combinatie was van de kronen van Boven en Beneden Egypte. De Romeinen verleenden kronen als eretekens en onderscheidingen aan de soldaten die als eerste een vijandelijke muur beklommen of een schip enterden.

De Europese kronen zijn allen geïnspireerd op de diademen uit de oudheid. Omdat ook hertogen zo'n diadeem droegen, versierden veel koningen hun kronen op hun beurt met beugels en bloemen. Boven op de kroon werd vaak een wereldbol en een kruis aangebracht. De fluwelen muts die binnen in een beugelkroon te zien is, is een zelfstandig symbool van macht en autoriteit. Koningen droegen deze muts ook los van hun kroon. In Engeland wordt de muts bij officiële gelegenheden nog steeds als de "Cap of maintenance" voor de monarch aangedragen.

In de middeleeuwen droegen vorsten willekeurige, voor hen vervaardigde kronen. Wanneer er geldgebrek was werd de kroon weer omgesmolten om munten te vervaardigen. Toen de heraldiek in de late middeleeuwen ontstond, kregen monarchieën ook behoefte aan een herkenbare heraldische kroon, die op munten, zegels en overal waar de koninklijke macht moest worden verbeeld, dienst kon doen.

De kronen die door koningen met een bijzondere faam, zoals Sint-Stefanus, waren gedragen, werden vanwege hun prestige nog generaties lang gedragen door hun opvolgers. Voorbeelden van dergelijke kronen zijn de Hongaarse kroon van Sint-Stefanus, de verloren gegane kroon van Sint-Eduard en de in 1792 in Frankrijk vernielde "Kroon van Karel de Grote". Deze moet niet worden verwisseld met de uit de 10e of 11e eeuw afkomstige keizerskroon van het Heilige Roomse Rijk der Duitse Natie, die ook "Kroon van Karel de Grote" wordt genoemd en bewaard is gebleven.

Andere kronen werden vaak ter gelegenheid van de kroning vervaardigd, met gehuurde of her en der gevonden edelstenen versierd en later weer gesloopt. De meeste hedendaagse kronen zijn daarom van vrij recente datum.

De Lage Landen

Het koninkrijk Holland

Lodewijk Napoleon Bonaparte aanvaardde de troon, maar werd niet gekroond. Het koninkrijk bezat ook geen kroon. Desondanks was er voor heraldisch gebruik een kroon nodig om op wapenschilden en documenten te plaatsen. De kroon van Holland was een beugelkroon met fleurons en parels op pieken, die opvallend genoeg géén kruis op de rijksappel die boven op de kroon was aangebracht, droeg. De kroon was niet gevoerd.

Nederland

De stadhouders en ook de republiek der Verenigde Nederlanden bezaten geen koningskroon. Koning-Stadhouder Willem III gebruikte de Engelse regalia. Er waren wel kronen die bij de begrafenissen van de "Vader des Vaderlands" en zijn opvolgers werden gebruikt. Bij Willem I en ook bij Maurits was het, als we op de afbeeldingen afgaan, een diadeem met vier fleurons dat voor de kist werd uitgedragen. De kroon zal de soevereiniteit over het Prinsdom Oranje hebben verbeeld.

Koning-Stadhouder Willem III en zijn vrouw werden in Londen begraven, maar bij de begrafenis van Stadhouder Willem IV verschijnt een beugelkroon ten tonele. Een diadeem met beugels, wereldbol en kruis zou, zo schrijft bron 1, aan het hoofdeind van het opgebaarde lijk hebben gestaan. Het is niet bekend om wat voor kroon het hier gaat, er zijn geen afbeeldingen en de kroon zelf is verloren gegaan.

Bij begrafenissen in de 19e eeuw en ook bij de begrafenis van Koningin Emma werd de kist steeds door een koningskroon bedekt. Het is niet met zekerheid bekend of men de kroon van 1815 of die die in 1840 werd vervaardigd daarvoor heeft gebruikt.

Koning Willem I, een koning met een koperen kroon

Bij de inhuldiging van Koning Willem I (toen nog soeverein vorst) op 30 maart 1814 in Amsterdam was er geen kroon aanwezig. Op 21 september 1815, toen de koning in Brussel werd ingehuldigd, waren de nieuwe kroon en de andere, inderhaast vervaardigde, regalia daags tevoren in Brussel aangekomen.

De kroon was gesmeed uit verguld koper en met op gekleurd papier gezette glazen stenen en namaakparels versierd. De "stenen" waren onregelmatig verdeeld over een diadeem met een doorsnee van 20 centimeter dat te groot was om te dragen. In de onderrand zitten gaten die bestemd lijken om de kroon op een kussen vast te binden.

Het vermoeden bestaat dat deze onpraktische en ondraagbare kroon de bij de begrafenis van Stadhouder Willem IV op 4 februari 1752 gebruikte begrafeniskroon was.

Uit 1814 en 1815 is de correspondentie tussen de Koning en de Hoge Raad van Adel bewaard gebleven maar van de kroon en de andere juwelen is geen rekening te vinden. De conclusie lijkt gerechtvaardigd dat de zuinige Willem I, die ook onder grote tijdsdruk stond, een kroon op de stadhouderlijke zolder heeft gevonden.

De Hoge Raad van Adel stelt een kroon vast

Op briefpapier, documenten, knopen, onderscheidingen en uniformen van een koninkrijk is de kroon afgebeeld als herkenbaar teken van macht. De kroon dekt ook het wapen van de koning. Over het uiterlijk van die kroon, dat wil zeggen de wijze waarop deze wordt afgebeeld, mag dus geen misverstand bestaan. De Nederlandse heraldische koninklijke kroon werd daarom in 1816 bij Koninklijk Besluit of kabinetsorde van 24 juni 1816 nr. 77 vastgesteld. Deze koningskroon bestaat uit een met edelstenen bezette gouden hoofdband met daarop gouden fleurons en daartussen parels op (korte) gouden pieken. De Nederlandse kroon is een beugelkroon, achter de fleurons steken acht met parels bezette beugels, ook wel (oprijzende) diademen genoemd, omhoog. Waar deze samenkomen is op de top een kleine rijksappel te zien. De echte kroon is gevoerd met rood fluweel,in de heraldische kroon ontbreekt dit fluweel.

Deze koningskroon is in Nederland in afbeeldingen boven het koninklijke wapenschild geplaatst. Het wapen van de koning is ook het wapen van het koninkrijk. In dat rijkswapen wordt de kroon van voren afgebeeld, dan ziet men vijf beugels en fleurons met daartussen vier parels.

De kroon van 1840

Koning Willem II liet voor zijn inhuldiging in Amsterdam een nieuwe kroon ontwerpen door de gerenommeerde Amsterdamse juweliersfirma Bonebakker. Het ontwerp en de uitvoering werden overgelaten aan meesterknecht Bentvelt. Deze volgde uiteraard het voorgeschreven model van de heraldische kroon. Er was opnieuw grote haast geboden want Koning Willem was zeer plotseling, op 7 oktober 1840, afgetreden. Nog geen twee maanden later, op 27 november 1840, één dag voor de inhuldiging werd de kroon, samen met een rekening van 1470 gulden (800 gulden voor de kroon, 600 gulden voor de meesterknecht, 70 gulden voor het met fluweel beklede kistje en vervolgens naar boven afgerond) op het paleis bezorgd. Uit de bewaard gebleven boekhouding van Bonebakker blijkt dat de geslepen glazen imitatiestenen, de zgn. strass, Fl. 38,60 hebben gekost en voor de 72 "parels" (doorboorde koperen kogeltjes bedekt met een pasta van lijm, gelatine en visschubben van Witvis) Fl. 11,50 werd neergeteld. De kroon was van vuurverguld zilver. Een deel van de kroon is matgoud. Andere delen zijn gepolijst. De kroon lag met de eveneens voor deze inhuldiging vervaardigde rijksappel, grondwet en scepter op een kredenstafel in de Nieuwe kerk en werd daarna tot de inhuldiging van Koning Willem III niet meer gezien.

Ruim op tijd voor de inhuldiging van Koningin Wilhelmina in 1898 liet Koningin-Regentes Emma de kroon nazien door een juwelier. Juwelier C.P.'t Hart in 's-Gravenhage verving de 72 imitatieparels door 48 nieuwe, niet doorboorde imitaties die op stiftjes werden vastgelijmd. Op de opengevallen plaatsen werden kleine knopjes aangebracht om de gaten in de beugels te maskeren.De jonge koningin is wel met de kroon met 72 parels gefotografeerd maar een schilderij van de inhuldiging laat een kroon met 48 parels zien.

De gouden koets en de crème caleche, beiden uit 1898 en ook de in 1998 omgebouwde gala-lijkwagen vertonen kronen met 72 parels.

De kroon van Willem II is nu vijfmaal gebruikt bij een inhuldiging. Hoewel de kroon slechts een geringe waarde heeft wordt hij in een kluis bewaard en heeft het publiek de kroon slechts tweemaal kunnen zien, te midden van een zee van bloemen op de kist van de opgebaarde koningin Emma en op de tentoonstelling "Theater van Staat" die in 1990 op Het Loo werd gehouden.

Tot 27 juli 1963 waren de beide kronen, de scepter, de rijksappel, het rijkszwaard en de geborduurde standaard privébezit van de koning. Koningin Juliana droeg deze symbolen van haar regering samen met de fluwelen kroningsmantel over aan de "Stichting Regalia van het Huis Oranje-Nassau".

De weergave van de Nederlandse kroon op wapenborden van hofleveranciers en ook op staatsieportretten is vaak onnauwkeurig. Misschien kreeg een schilder als J. Paelinck, die in 1819 een portret van Koning Willem I met een niet gevoerde en slechts in de verte op de Nederlandse kroon gelijkende kroon schilderde, de kroon ook nooit te zien.

De heraldische traditie leeft in Nederland, anders dan in bijvoorbeeld Groot-Brittannië of Denemarken nauwelijks. Ook op de vlaggetjes en shirts van voetbalfans en oranjeklanten ziet men Engelse kronen en fantasie-leeuwen waar Nederlandse Leeuwen en de Nederlandse kroon zijn bedoeld.

België

Een koningskroon is in België in afbeeldingen boven het koninklijke wapenschild geplaatst.

Kronen in andere Europese staten

Duitsland

In het Heilige Roomse Rijk der Duitse Natie (800-1806) werd vanaf de 11e eeuw bij de keizerskroning een keizerskroon gebruikt die, ten onrechte, de kroon van Karel de Grote werd genoemd. Deze kroon werd tot 1806 in Neurenberg bewaard. Keizer Matthias liet voor eigen gebruik een tweede kroon maken.

Het tweede Duitse Keizerrijk (1871-1918) gebruikte als heraldisch teken de zogenaamde kroon van Karel de Grote, hoewel het juweel zelf in het Oostenrijkse Wenen in de schatkamer van het huis Habsburg bleef liggen. De drie opeenvolgende keizers van dit "tweede" rijk werden niet gekroond.

Engeland

De kroon van Sint-Eduard bestaat uit een gouden band, versierd met rode en blauwe edelstenen met opstaande Franse lelies en in het midden witte kruisen. Deze ondersteunen vier beugels met parels. De beugels op hun beurt ondersteunen een rijksappel met een Anglicaans kruis op de top. Deze kroon combineert de Franse en Engelse kronen tot één, omdat de koning van Engeland ook aanspraak kon maken op de Franse troon. De kroon is na het herstel van de monarchie onder Karel II van Engeland vervaardigd. Oudere kronen werden tijdens de republiek omgesmolten.

De Britse koningen bezitten een groot aantal kronen.

Schotland

Schotland bezit eigen regalia, genaamd: "The honours of Scotland", waaronder een kroon.

Frankrijk

De meest gebruikte koningskroon van Frankrijk bestond uit een gouden band met daaraan Franse lelies afgewisseld met kleine puntjes. De Franse lelies ondersteunen een grotere Franse lelie (Fleur-de-lis). Deze afbeelding is ook terug te vinden in het wapen van het koninkrijk Frankrijk. De Franse regalia werden bewaard in de Abdij van de Saint-Denis-basiliek ten noorden van Parijs. Tot aan de Franse revolutie kon men daar de "heilige kroon" van Lodewijk IX van Frankrijk en de kronen van Filips Augustus en Hendrik IV bezichtigen.

De kroon van Lodewijk XV (in 1722 in Reims gekroond) is bewaard gebleven. Echter in 1792 zijn veel kronen en juwelen van de Bourbons omgesmolten. De diamanten waren niet in Saint Denis in bewaring gegeven. Een deel van de diamanten van de Franse kroon, waaronder de Regentdiamant, de Grand Sancy en vermoedelijk ook de "grote blauwe diamant van de kroon" (die misschien de Hope diamant is) werden door de Koning in andere sieraden en op geborduurde kleding gebruikt.

Napoleon Bonaparte, keizer der Fransen, gebruikte twee kronen. Een diadeem in de vorm van een gouden lauwerkrans en een hoge, door de edelsmid Biennais vervaardigde gouden beugelkroon van quasi middeleeuwse snit, die bezet was met gemmen en cameeën. Op het laatste moment besloot Napoleon om de beugelkroon niet te gebruiken. Van de lauwerkrans zijn alleen een paar gouden blaadjes bewaard gebleven.

Na zijn val in 1870 werd ook de kroon van Napoleon III omgesmolten. De kroon van keizerin Eugénie is wel bewaard gebleven.

Hongarije

De kroon van Stefanus I van Hongarije is een kroon met een uitzonderlijk prestige; men nam aan dat het gezag over Hongarije toekomt aan de man die de kroon bezit. De Oostenrijkse keizer en koning van Hongarije Karel I van Oostenrijk, die van 1916 tot 1918 regeerde, is als laatste met deze kroon gekroond. Bij niet regerende Koninginnen, de laatsten waren Koningin Zita en Koningin " Sisi" Elisabeth werd de kroon een moment boven de rechterschouder gehouden.

Na de Tweede Wereldoorlog werd de door de nazi's gestolen kroon door Amerikaanse troepen gevonden en naar Fort Knox in de VS overgebracht. President Jimmy Carter gaf de kroon terug aan Hongarije, tot woede van de Hongaren die zich verzetten tegen de communistische dictatuur in hun land.

Nu Hongarije weer een vrij en democratisch land is, speelt de kroon weer een grote rol als nationaal symbool. Nadat Hongarije jarenlang een wapen had gevoerd dat in de communistische traditie was vormgegeven, keerde de kroon na het herstel van de democratie dan ook weer terug in het wapen. De kroon heeft een eigen "lijfwacht", een elite-eenheid van het Hongaarse leger bewaakt Hongarijes kostbaarste schat.

De "Heilige kroon van Sint-Stefanus" bestaat uit twee delen. Het onderste deel is Byzantijns en werd door keizer Michael VII Ducas geschonken. Het is een glad, rond diadeem met grote saffieren en emaille afbeeldingen van Michael VII Ducas, diens zoon Constantijn, de Heilige Demetrius, de Heilige Joris en Hertog Géza I van Hongarije (? - 997), de vader van Stefanus. De negen hangers met robijnen en spinellen zijn een typisch ornament van een Byzantijnse kroon.

Naast het portret van Géza is de tekst "despotes pistós" (Grieks: "Trouwe heerser") gegraveerd. Hieruit kunnen we opmaken dat de keizer de koning van de Hongaren als een vazal zag. Dit diadeem die de naam van de heilig verklaarde zoon draagt, is dus aan de vader geschonken.

Het bovenste deel is een Latijnse beugelkroon die in het jaar 1000 door Paus Silvester II aan Hongarijes eerste koning Stefan werd geschonken. Stefan werd in het jaar 1000 gekroond. Op de beugels zijn vier heiligen, Petrus, Paulus, Jacobus en Johannes in emaille uitgebeeld. Bovenop de kroon troont Christus, gezeten tussen zon en maan. Waarom het kruis scheef staat is onbekend. De kroon heeft in zijn lange geschiedenis veel geleden en vertoont talloze reparaties.Tijdens de revolutie van 1848 viel de kroon in handen van rebellen en was hij enige tijd begraven in een veld.

Italië

Er zijn twee Italiaanse kronen. In de eerste plaats is er de "IJzeren Kroon", een middeleeuws diadeem, dat in de gesmede binnenrand een veronderstelde spijker uit het kruis waaraan Jezus Christus in Golgotha werd gedood, bevat. Napoleon Bonaparte gebruikte als koning van Italië deze ijzeren kroon. De kroon was bezit van de keizers van Oostenrijk en bevindt zich nu in de schatkamer van de Hofburg in Wenen. Napoleon stelde in 1805 een Orde van de IJzeren Kroon in, die later ook een Oostenrijkse ridderorde werd. Italië bezat van 1868 tot 1946 een eigen Orde van de IJzeren Kroon.

Het koninkrijk Italië dat in 1871 Italië verenigde en geregeerd werd door de vorsten uit het Huis Savoye bezat een eigen beugelkroon.

Zie ook

• Keizerskroon
• Kroon (heraldiek)

Bronnen

1. "De juwelen van het Huis Oranje Nassau", René Brus, Haarlem, 1996.
2. "Vorstelijk begraven en herdenken", Cees van Raak, Bussum, 2003.

Externe links

• Afbeelding van de kroon van Karel de Grote
• Website over de Schotse kroon

  Vrije mediabestanden over Crowns op Wikimedia Commons