Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Spinel
| Spinel | ||
| Mineraal | ||
| Chemische formule | MgAl2O4 | |
| Kleur | kleurloos, rood, geel, groen, blauw, violet, roze, zwart | |
| Streepkleur | wit | |
| Hardheid | 8 | |
| Glans | sterke glasglans | |
| Breuk | schelpvormig | |
| Kristaloptiek | ||
| Brekingsindices | 1,710-1,735 | |
| Dubbelbreking | geen | |
| Dispersie | 0,020 | |
| Luminescentie | soms geelgroen, rood, oranje, meestal geen | |
| Pleochroïsme | geen | |
| Overige eigenschappen | ||
| Veredeling | vele stenen worden bewerkt door inwerking van warmte | |
| Bijzondere kenmerken | asterisme, soms kattenoogeffect | |
In de mineralogie verstaat men onder spinel een groep vergelijkbare mineralen, slechts enkele daarvan zijn van edelsteenkwaliteit. De herkomst van de naam is onduidelijk, mogelijk van het Grieks voor vonk of het Latijn spina-pijl. De kleurgevende stoffen zijn ijzer, chroom, vanadium en kobalt. Grote stenen zijn zeldzaam, sterspinellen zeer zeldzaam. De structuur van spinel bestaat uit 32 zuurstofatomen, en 24 kationen. Acht van de kationen hebben een 4-omringing (tetraëder-posities), 16 hebben een 6-omringing (octaëderposities). Er zijn twee structureel verschillende types: de normale spinelstructuur, en de inverse spinelstructuur. In de normale spinelstructuur is de verdeling van kationen over tetraëder- en octaëder-posities als volgt: 8 R2+ in tetraëderposities, 16 R3+ in octaëderposities. In de inverse spinelstructuur is de verdeling:8 R3+ in tetraëderposities, en 8 R3+ en 8 R2+ in octaëderposities.
Synoniemen
- Rubisel : Oude naam voor de geelachtige, oranje of bruine variëteit.
- Balas-spinel : Bleekrode variëteit.
- Pleonast of ceyloniet, ijzerhoudende, donkergroene tot zwarte variëteit, ondoorzichtige spinel, (Mg,Fe)Al2O4, soortelijk gewicht 3,63-3,90.
- Hercyniet : Ijzerhoudende, donkergroene tot zwarte spinel, FeAl2O4 : soortelijk gewicht 3,95.
- Gahniet : of zinkspinel, blauwe, violette of donkergroene tot zwartachtige spinel, ZnAl2O4, soortelijk gewicht 4,00-4,62.
- Picotiet : of chroomspinel, bruinachtige, donkergroene of zwartachtige spinel, Fe(AlCr2)O4, soortelijk gewicht 4,42.
Geschiedenis
Spinellen worden al sinds de oudheid samen met andere stenen karbonkelstenen genoemd. De huidige naam is later ontstaan. Zoals te zien is in talrijke sieraden was spinel vroeger zeer geliefd. Aanvankelijk werd echter, bijvoorbeeld in de Engelse kroonjuwelen spinel beschouwd als robijn.
Ontstaan
Contactmetaforme gesteenten, alluviale afzettingen.
Voorkomen
In het verleden werden spinellen vooral gevonden in de edelsteenafzettingen in Myanmar en op Sri Lanka. Enkele vertonenen kattenoogeffect. Spinel is door de kleur lastig te onderscheiden van robijn. Spinellen van edelsteenkwaliteit komen voor in Thailand, Cambodja en Laos. De vindplaatsen in India en Australië zijn niet zo belangrijk. Spinellen zijn in Afrika gevonden op Madagaskar en in Kenia. Onlangs zijn ook in Pakistan en Afghanistan spinellen gevonden. Spinel van edelsteenkwaliteit is ook bekend uit Brazilië. In de Verenigde Staten vooral in Californië, Montana, New York, New Jersey, Virginia en North Carolina. In Canada kwamen kristallen tot 5 cm grootte voor in het marmer van Glancoe. Ook in Ontario en Tadzjikistan komen spinellen voor. Soms bereiken de zuivere rozekleurige geslepen stenen een gewicht van 100 karaat. In 1986 is een spinel gevonden met een gewicht van 5,1 kilogram. In Europa komen spinellen voor in Noorwegen, Finland, Italië, en Duitsland. In kroonjuwelen werden veel spinellen toegepast. Het bekendste is waarschijnlijk de 398,5 karaat zware donkerrode spinel in de staatskroon in Moskou. Ook de Britse staatskroon bevat twee grote spinellen, de zogenaande Black Prince Ruby van 170 karaat en de Timur Ruby van 361 karaat. De St.-Wenzelskroon in Praag bevat ook grote spinellen, in totaal 45 struks. In het British Museum of London bevinden zich twee spinellen van respectievelijk 355- en 520 karaat.
Bewerking
Vergelijkbare mineralen
Robijn, saffier, zirkoon, amethist en granaat.
Imitaties
Synthetische granaat, synthetische spinel
Determinatie
Hardheid, soortelijk gewicht, optisch
Aanbeveling
Reinigen, zonder problemen, door verhitting kan de kleur verloren gaan.
Symmetrie
Spinellen zijn kubisch. De grootte van de eenheidscel varieert tussen De meest voorkomende spinel is spinel s.s. (sensu strictu), MgAl2O4. De belangrijkste spinel is magnetiet. Het is een van de meest wijdverbreide oxidemineralen in metamorfe gesteenten en stollingsgesteenten. Het is ook belangrijk als ijzer -erts. De beroemde ijzerertsen van Kiruna in Zweden bestaan bijvoorbeeld grotendeels uit magnetiet. Magnetiet is een van de meest bekende magnetische mineralen. Ook sommige andere spinellen zijn magnetisch (onder andere trevoriet, jacobsiet) Chromiet is qua belang in de spinelgroep een goede tweede. Chromiet is het belangrijkste ertsmineraal voor chroom (Cr). Chromiet komt voor in sommige basische stollingsgesteenten en hun verweringsproducten. Vaak is in deze basische stollingsgesteenten het chromiet in lagen geconcentreerd. Chromiet komt ook voor in sommige zware-mineraal zanden. Het magnetisme van de spinel magnetiet heet ferrimagnetisme, en is in zijn aard afwijkend van het magnetisme van gewoon ijzer (Fe), dat ferromagnetisme wordt genoemd. Magnetiet heeft model gestaan voor een deelgroep van de zogenaamde keramische magneten (kubische ferrieten). Deze zijn van groot belang in de elektronische industrie.
Zie ook
Vrije mediabestanden over Spinel op Wikimedia Commons