Ridderorde (organisatie)

Een ridderorde is een instelling die veel vormen kan aannemen. De ridderorden zijn ontstaan als christelijke gezelschappen van ridders die zich aan een regel, een "ordo" onderwierpen. Dergelijke orden hadden een militair en een geestelijk karakter. Ze vochten tegen heidenen en ketters maar vertoonden ook kenmerken van een geestelijke orde. Zo kon men spreken van ridder-monniken. Tijdens de kruistochten ontstonden ook hospitaalorden die zich vooral op de verpleging van pelgrims toelegden. In Spanje ontstonden militaire orden met een gemengd monastiek en krijgshaftig karakter. Er zijn in de loop der eeuwen nog andere vormen van ridderorde ontstaan. De vele moderne ridderorden zoals de Orde van Oranje-Nassau in Nederland en de Leopoldsorde in België zijn bij wet ingestelde orden van verdienste en zijn instellingen van een staat. De ridders van dergelijke orden vormen geen gemeenschap.

Ridderorden zijn te verdelen in:

• Liefdadige ridderorden
• Adelsorden en hoforden
• Huisorden of dynastieke orden
• Ridderorden die vooral een onderscheiding of Orden van verdienste zijn.
• Militaire orden
• Damesorden
• Pseudo-orden, al zal geen enkele orde zichzelf zo noemen.

Ridderorden kunnen elementen van deze verschillende vormen in zich verenigen en sommige orden zijn in de loop der eeuwen van karakter veranderd.

Omdat een ridderorde een instelling is wordt haar naam, en de beginletter van een zelfstandig naamwoord in de naam van de orde, vanouds steeds met hoofdletters geschreven. Dus schrijft men "Militaire Orde van Sint-Jacob van het Zwaard". Bij het aanhalen van die naam wordt vervolgens ook vaak een hoofdletter gebruikt als men "deze Orde" bedoelt. Schrijvers over het onderwerp zullen de aanduiding van de graad van het lidmaatschap vaak met een hoofdletter schrijven. Men schrijft dus "Ridder" of "Grootkruis", zoals men ook "Koning" zal schrijven. In het gewone taalgebruik worden zulke functies of titels zonder hoofdletter geschreven, behalve in een plechtige tekst.

In de categorie:ridderorde onder aan deze pagina staan, gesorteerd op werelddeel en land, beschrijvingen van enige honderden bestaande en verdwenen ridderorden.

Het beginsel van de fons honorum

In de middeleeuwen was het niet ongebruikelijk wanneer een groep edellieden of burgers een ridderorde stichtten. Later werden regels van een "orderecht" geformuleerd en werd door juristen gesteld dat alleen soevereine vorsten een ridderorde konden instellen.

De weinige republieken in Europa zouden dat recht dus niet bezitten. Inderdaad zagen de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden, Zwitserland en de Republiek Venetië af van het stichten van eigen orden.
De meer dan tweehonderd vorsten in het Heilige Roomse Rijk zagen zichzelf wèl als bevoegd om orden in te stellen. Een groot aantal, zeker van de grotere staten, deed dat dan ook.
Ook de paus is een staatshoofd en, los daarvan ook als hoofd van de Kerk, een erkend fons honorum. Oosterse patriarchen zijn dat niet maar zij hebben wel onderscheidingen ingesteld en hun, al dan niet vermeende, autoriteit wordt door sommige (pseudo)orden wel ingeroepen.
Een fons honorum is in het recht de maatstaf die het verschil tussen ridderorden en verenigingen die daarop willen lijken maakt. Ook een afgezette vorst en al de hoofden van na 1815 nog regerende families worden in het internationaal recht en het orderecht als fons honorum erkend.
Ook de regeringen van republieken zijn nu in ieders ogen gerechtigd om een ridderorde in te stellen.

Regeringen erkennen het bestaan van sommige ridderorden en die erkenning kan inhouden dat men de versierselen ook in het openbaar mag dragen. In Nederland en België is men daar niet streng in; in het Verenigd-Koninkrijk en Frankrijk daarentegen wèl. Een gezelschap dat zich in de ogen van de kanselier van het Legioen van Eer ten onrechte "orde" of "ridderorde" noemt mag, zoals dat de Orde van Sint-Lazarus is overkomen, een scherpe brief van de kanselier tegemoetzien met de vermaning een andere naam te kiezen.

Militairen mogen alleen na bekomen toestemming vreemde onderscheidingen dragen. De door de Nederlandse regering bij Koninklijk Besluit erkende Johanniterorde en de Duitse Orde in de Balije Utrecht zijn geen vreemde onderscheidingen.

Voor de Nederlandse wet is een ridderorde een vereniging. Iedereen kan een dergelijke vereniging oprichten en wanneer hij wil met een kruis op de borst en in een scharlaken mantel achter een vaandel gaan lopen. Voor bepaalde rechtshandelingen is dan een inschrijving bij de Kamer van Koophandel noodzakelijk.

Liefdadige ridderorden en adelsorden

Een ridderorde kan elementen van de verschillende eerste ordenstypen verenigen. De Souvereine Militaire Orde van Jeruzalem en Malta, de Duitse Orde en de Orde van Sint-Lazarus zijn liefdadige organisaties. De ridders en de andere graden, rangen en functies komen als ridderorde bij elkaar. Zij leggen zich in groepsverband toe op liefdadigheid en organiseren ook bijeenkomsten met een gezellig karakter zoals liefdadigheidsbals.

De katholieke Soevereine Militaire Orde van Jeruzalem en Malta en de protestantse Nederlandse Johanniterorde zijn orden die in principe adellijke leden verenigen. Zij leggen zich toe op liefdadigheid, maar het verenigen van edellieden is ook een van de oogmerken van de orde.

De Orde van Sint Lazarus is een oecumenische liefdadige organisatie die zich bezighoudt met de leprabestrijding. Deze orde laat ook niet-adellijke leden toe.

Wanneer een ridderorde ook een verbond van ridders is, dat kan men van de Leopoldsorde of de Orde van Oranje-Nassau niet stellen, dan spreekt men wel van een "ridderlijke orde".

Huisorden

Een huisorde is een orde die alleen toegankelijk is voor leden van een bepaalde familie en de door het hoofd van die familie uitverkoren relaties en dienaren. Regerende vorsten mogen hun huisorden op eigen gezag toekennen. Een huisorde valt buiten de politieke verantwoordelijkheid van de ministerraad. De Huisorde van Oranje is een voorbeeld van een huisorde. De leden van de familie van Oranje-Nassau zijn in deze orde opgenomen, alsook verdienstelijke relaties en personeel van het hof. De Kroonorde, onderdeel van deze huisorde, speelt een rol bij het protocol rond de staatsbezoeken.

Hoforden

In de 18e en 19e eeuw ontstonden veel zogenaamde hoforden. Deze naam wordt gegeven aan een onderscheiding die vooral aan de hovelingen rond de vorst en vorstin werden verleend. De Engelse Koninklijke Familie-Orde is een nog steeds bestaand voorbeeld van een dergelijk ereteken. Het gaat hierbij dus minder om verdienste maar de gunst van de monarch komt in de verlening tot uitdrukking. Typische voorbeelden waren de Amaranthenorde,de Orde van de Duitse Redelijkheid en de Deense Orde de l'Union Parfait.

Militaire orden

In de middeleeuwen, ten tijde van de kruistochten, organiseerden ridders zich in militaire orden die gezamenlijk ten strijde trokken. Voorbeelden daarvan zijn de Tempeliers, De Orde van Calatrava, de Duitse Orde, de Orde van Malta en de ridderorden die zoals de Orde van Sint Jacob van het Zwaard (Spanje) en Portugal de Moren bevochten. Ook na de kruistochten bleef een aantal van deze ridderorden bestaan. Zij verenigden nu de adel.

In de 18e eeuw stelden diverse Europese vorsten militaire ridderorden in. Deze onderscheidingen waren bedoeld om dappere en verdienstelijke officieren te kunnen belonen. Het verlenen van orden was goedkoper dan de landgoederen en de kostbare geschenken die de vorst anders had moeten schenken. De ridder werd door het ereteken dat hij droeg ook aan de vorst gebonden.

De eerste van deze militaire orden van verdienste waren de Oostenrijkse Orde van Maria Theresia, de Franse Orde van de Heilige Lodewijk en de Orde "Pour le Mérite" van Pruisen. Het Duitse IJzeren Kruis was tot 1939 geen ridderorde. De Nederlandse Militaire Willems-Orde was in de 19e eeuw een militaire orde, maar wordt nu alleen nog voor dapperheid in de strijd toegekend. Een ridderorde en een onderscheiding zijn twee verschillende begrippen.

Orden van verdienste

De Orde van het Legioen van Eer en de Orde van Oranje-Nassau zijn voorbeelden van moderne ridderorden die alleen voor verdienste worden toegekend. De leden van deze orden komen niet bij elkaar.

Damesorden

Een damesorde wordt vaak gedragen aan een strik van zijde : de Sidonia-Orde van Saksen (1871)

In de 18e eeuw ontstond behoefte aan damesorden. De meeste ridderorden lieten immers geen vrouwelijke leden toe. In de traditie van de tijd legden de damesorden zich vooral toe op goede werken en religie. De damesorden hadden ook een politiek doel; het creëren van een band tussen het vorstenhuis en adellijke vrouwen. De, vaak met prachtige edelstenen versierde, kruisen droegen ook bij aan de pracht en praal van het hof.

In de 19e eeuw ontstonden ook damesorden die als orden van verdienste, natuurlijk voor goede werken, kunnen worden gezien. Ook nu bestaan er nog damesorden, al laten vrijwel alle ridderorden nu ook vrouwen toe.

Bijzondere orden

De Orde van de Kousenband is een orde die waarschijnlijk begonnen is als een toernooigezelschap van twee teams van 12 ridders. Deze orde is uitgegroeid tot een exclusieve orde waarvan het lidmaatschap door de Britse koning wordt verleend aan vooraanstaande onderdanen en bevriende vorsten. Verdienste speelt daarbij hoogstens een ondergeschikte rol. Men noemt een dergelijke orde ook wel een "hoforde".

De orde "Pour le Mérite" heeft het karakter van een exclusieve vereniging van kunstenaars en wetenschappers.

Ridderorden kunnen ook een politiek doel dienen. Dan verenigen zij leden die een gemeenschappelijk doel of belang nastreven. De Orde van het Heilig Graf is een oude ridderorde die de belangen van de Heilige Stoel dient en de band tussen de katholieken en de Heilige stad Jeruzalem versterkt.

Pseudo-orden

Er zijn ook pseudo-orden. Deze ridderorden hebben als louter doel hun leden of een politieke organisatie meer aanzien te verschaffen of zijn opgericht als scherts. Het lidmaatschap van sommige pseudo-orden kan verkregen worden in ruil voor een aanzienlijke financiële bijdrage.

Zie ook

• Militaire onderscheiding
• De Draagvolgorde van de Nederlandse onderscheidingen met een korte lijst van onderscheidingen

en

• De Lijst van Nederlandse onderscheidingen voor alle Nederlandse onderscheidingen sinds 1813.
• Lijst van ridderorden

Externe link

• [2] een lijst van legitieme orden die door het overleg van hun grootmeesters is opgemaakt.

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen, noten en/of referenties