Ridderorde (onderscheiding)

De drie lintjes van ridders in de Militaire Willems-Orde, de Orde van de Nederlandse Leeuw en de Orde van Oranje-Nassau

Een ridderorde is een koninklijke of keizerlijke onderscheiding. Ook republieken en de Heilige Stoel kennen ridderorden en er zijn ridderorden die niet aan een staat verbonden zijn. Zie daarvoor de ridderlijke orden en de charitatieve ridderorden. Er zijn ook kruisridderorden, militaire ridderorden en ridderorden die vooral het karakter van een genootschap hebben. Zie daarvoor de ridderorde (organisatie)

De Nederlandse staat kent drie verschillende ridderorden, waarbinnen verschillende onderscheidingen bestaan:

• De Militaire Willems-Orde
• De Orde van de Nederlandse Leeuw
• De Orde van Oranje-Nassau

Militaire Willems-Orde

De Militaire Willems-Orde (MWO) werd in 1815 ingesteld en is, met de Orde van de Nederlandse Leeuw, de oudste onderscheiding van Nederland. Het is tevens de hoogste onderscheiding die Nederland kent.

De orde kent vier graden:

1. Ridder Grootkruis
2. Commandeur
3. Ridder derde klasse
4. Ridder vierde klasse

De Militaire Willems-Orde is ingesteld naar aanleiding van de Slag bij Waterloo. Koning Willem I had een onderscheiding nodig om daden van moed te kunnen belonen. Zijn zoon, de latere Willem II, was de eerste die de nieuwe onderscheiding mocht ontvangen; hij werd Ridder-Grootkruis. Na de Tweede Wereldoorlog werd Prinses Wilhelmina op haar beurt door haar dochter Koningin Juliana begiftigd met het Ridder-Grootkruis. Buiten haar is aan slechts een andere vrouw de Militaire Willems-Orde uitgereikt. In de loop der jaren is de orde meer dan 6000 keer uitgereikt. De belangrijkste gebeurtenissen in dit verband zijn:

• De Slag bij Waterloo (1815)
• De Belgische opstand (1830)
• De periode Nederlands-Indië (waaronder vooral de Atjehoorlog)
• De Tweede Wereldoorlog (1939-1945)
• De Politionele acties (1947-1949)
• De Koreaanse Oorlog (1950-1954)

Zie voor meer informatie over de MWO het hoofdartikel Militaire Willems-Orde.

Orde van de Nederlandse Leeuw

De oudste orde voor maatschappelijke verdiensten in Nederland is de Orde van de Nederlandse Leeuw. Deze orde is evenals de Militaire Willems-Orde ingesteld in 1815. Voor deze orde komen mensen in aanmerking met zeer uitzonderlijke verdiensten voor de samenleving. Het gaat dan om prestaties of inspanningen - vaak op basis van bijzondere talenten - die erg belangrijk zijn voor de maatschappij. Denk bijvoorbeeld aan baanbrekend wetenschappelijk werk of innovatief ondernemerschap. Maar ook aan uitmuntende sportprestaties of unieke creativiteit op het gebied van kunst en cultuur. De ridderlijke graden zijn, van hoog naar laag:

1. Ridder Grootkruis
2. Commandeur
3. Ridder
4. Broeder

De aan de orde verbonden broederschap is in 1994 afgeschaft. In 1960 werd voor het laatst een Broeder benoemd. Tussen 1815 en 1960 zijn 572 broedermedailles, vaak aan bemanningsleden van reddingsboten maar ook aan kamerbewaarders van ministers en Commissarissen van de Koningin, uitgereikt.

Orde van Oranje-Nassau

De Orde van Oranje-Nassau kent negen graden. Deze worden toegekend aan mensen die "waardering en erkenning verdienen uit de samenleving". Het gaat bijvoorbeeld om maatschappelijk en cultureel vrijwilligerswerk. Het gaat dan niet alleen om bestuurders, maar ook om mensen die door hun inzet verenigingen draaiend houden en organisaties toegankelijk maken voor de samenleving. De onderscheidingen zijn van hoog naar laag:

1. Ridder Grootkruis
2. Grootofficier
3. Commandeur
4. Officier
5. Ridder
6. Lid
7. Eremedaille, in goud
8. Eremedaille, in zilver
9. Eremedaille, in brons

De Orde van Oranje-Nassau is op 4 april 1892 ingesteld onder regentes Emma, nadat Luxemburg in 1891 een zelfstandige staat was geworden. Tot die tijd bestond in Luxemburg de Orde van de Eikenkroon, ingesteld door koning Willem II. De onderscheidingen van deze orde werden ook aan Nederlanders toegekend.
Tot 1996 bestond de orde uit vijf graden en waren aan de orde eremedailles (goud-zilver-brons) verbonden. Na 1996 bestaat de orde uit zes graden en worden de eremedailles niet meer uitgereikt. Zij mogen echter nog steeds gedragen worden.

Draagvolgorde

De ridderorden en de andere onderscheidingen van een staat staan tegenwoordig in een bepaalde hiërarchie ten opzichte van elkaar. Een ridderkruis wordt over het algemeen vóór een andere onderscheiding gedragen. Aan waarde van een onderscheiding doet dat niets af, een in de oorlog verworven Vliegerkruis of een medaille voor het redden van een leven als de Medaille van het Carnegie Heldenfonds wordt na een veel algemener uitgereikt ridderkruis gedragen.

Een Nederlander of Belg draagt de onderscheidingen die hij of zij van zijn of haar koning heeft gekregen. Deze worden in principe niet afgelegd. Daarna komen de ridderkruisen, kruisen, sterren en medailles van andere staten in alfabetische volgorde waarbij men de Franse landsnaam gebruikt. Vroeger was het gebruikelijk om na de onderscheidingen van het eigen land eerst die van de "grote machten (Rusland, Oostenrijk, Frankrijk, Pruisen, het Verenigd Koninkrijk en Turkije)" te dragen, daarna die van de koninkrijken en de Heilige Stoel, de groothertogdommen, de hertogdommen, de vorstendommen en uiteindelijk die van de schaarse republieken. Zie ook de Draagvolgorde van de Nederlandse onderscheidingen en de Draagvolgorde van de Oostenrijkse onderscheidingen.

Eigendom

De versierselen mogen niet gedragen worden door een persoon die er geen recht op heeft

Een knoopsgatversiersel is eigendom van de gedecoreerde. Een medaille blijft echter eigendom van het rijk en is aan de gedecoreerde in bruikleen verstrekt. Bij overlijden moeten de eretekenen worden teruggestuurd, maar desgewenst kunnen de nabestaanden ze tegen betaling van een borgsom behouden. De borgsom varieert van 178 euro voor een lid in de Orde van Oranje-Nassau tot 2093 euro voor een Grootkruis in de Orde van de Nederlandse Leeuw.

Medailles die worden teruggestuurd worden zo mogelijk schoongemaakt en gerestaureerd voor de volgende decorandus. Het lint wordt altijd vernieuwd. Is restauratie niet meer mogelijk, dan wordt een medaille omgesmolten ten bate van de schatkist.

Zie ook

• Lijst van ridderorden