Nederlandse monarchie

De noordelijke Nederlanden werden vanaf 1581 een republiek: de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden en vervolgens met hulp van de Franse bezetter in 1795 de Bataafse Republiek, die in 1801 werd vervangen door het Bataafs Gemenebest. Stadhouder Willem V vluchtte naar Engeland. In 1806 hief Napoleon Bonaparte het Bataafs Gemenebest op. Hij richtte vervolgens het Koninkrijk Holland op en installeerde zijn jongere broer Lodewijk Napoleon Bonaparte op de troon.

Pas in 1815 kwam er een Nederlandse monarchie: Willem I, voorheen Willem VI, zoon van stadhouder Willem V, riep zichzelf uit tot Koning der Nederlanden. Op 2 december 1813 had hij al de titel van Soeverein Vorst der Nederlanden ontvangen. Hij probeerde onder meer de belangen van zijn familie veilig te stellen door het instellen van het principe van 'erfelijk koningschap'. Er bestond echter binnen de Nederlanden, die de Republiek gewend waren, een sterke oppositie. Orangist Gijsbert Karel van Hogendorp zorgde er met zijn grondwet voor dat Willem zijn positie kon consolideren: sindsdien ging het koningschap over op zijn 'wettige' (door Willem immers zelf als wettig bepaald), familiare, opvolgers.

Het nu bestaande Koninkrijk der Nederlanden bestaat uit Nederland en de autonome landen Aruba en de Nederlandse Antillen.

Het Huis Oranje-Nassau

Het Huis Oranje-Nassau komt voort uit het Huis Nassau, een familie uit Duitsland. Stamvader van het Huis Nassau was Walram van Laurenburg (ca. 1146-1198), de eerste graaf van Nassau. Zijn zoon Hendrik II van Nassau de Rijke (ca. 1180-ca. 1250) was gehuwd met Machteld van Gelre en kreeg een aantal zonen, waarvan Walram (ca. 1220-ca. 1276) en Otto (vermoedelijk gestorven in 1289) de bezittingen van hun vader erfden en die later verdeelden. Het Huis van Oranje-Nassau stamt historisch gezien af van Otto, de Ottoonse linie van het Huis Nassau.

Het Huis Oranje-Nassau begon in 1544, toen Willem I, graaf van Nassau-Dillenburg (1533-1584), beter bekend als Willem van Oranje of Willem de Zwijger, het Zuid-Franse vorstendom Orange erfde van zijn neef René van Chalon (officieel René graaf van Nassau en prins van Chalon-Oranje), de zoon van Willems oom Hendrik III.

Bij het vorstendom hoorde ook de titel Prins van Oranje en de lijfspreuk van Chalon, Je maintiendrai Chalon. Na de dood van koning-stadhouder Willem III in 1702 zou tot 1732 zowel het Huis van Oranje-Nassau als het Huis Hohenzollern aanspraak op de titel maken. Volgens het Traktaat van Partage behielden beide huizen echter het recht op de titel Prins van Oranje. Omdat koning-stadhouder Willem III na zijn dood geen wettige opvolger had, stierf de Bredase tak van Willem van Oranje uit en ging het Huis van Oranje-Nassau verder in de zogenaamde Friese tak, de nazaten van Willems broer Jan VI van Nassau-Dillenburg.

Het Huis Nassau

Met het overlijden van koning Willem III in 1890 stierf de Ottoonse linie van het Huis Nassau in mannelijke lijn uit. Het Nederlandse koningschap ging over op de vrouwelijke lijn via Wilhelmina, de dochter van koning Willem III en zijn tweede vrouw, Emma van Waldeck-Pyrmont. Luxemburg ging toen met groothertog Adolf van Luxemburg (1817-1905) over op de Walramse linie, dit omdat in Luxemburg vrouwelijke troonsopvolging eind negentiende eeuw wettelijk nog niet mogelijk was (door de zogenaamde Salische Wet).

Prins van Oranje-Nassau

De titel Prins van Oranje-Nassau is door veel afstammelingen van Willem van Oranje gedragen, maar werd soms afgewisseld met Prins van Oranje en Nassau. Toen koningin Wilhelmina van Nederland in 1901 trouwde met Hendrik van Mecklenburg-Schwerin dreigde uit van Oranje-Nassau het element Nassau verloren te gaan. Dit werd voorkomen met een beroep op een verdrag dat de verschillende takken van het Huis Nassau in 1736 sloten.

Volgens de huidige Wet Lidmaatschap Koninklijk Huis dragen de koning, diens vermoedelijke opvolger en de koning die afstand heeft gedaan van het koningschap de titel Prins(es) van Oranje-Nassau. Andere leden van het Koninklijk Huis kunnen deze titel bij Koninklijk Besluit krijgen, althans alleen als persoonlijke, niet-erfelijke titel. Eveneens bij Koninklijk Besluit kan de persoonlijke titel Prins(es) van Oranje-Nassau worden toegekend aan voormalige leden van het Koninklijk Huis.

Positie en bevoegdheden

"De Koning is onschendbaar, de ministers zijn verantwoordelijk": zo is de positie van het vorstenhuis tot op heden toe geregeld door de inspanningen van de liberale staatsman Johan Rudolph Thorbecke. In de Grondwet van 1848 werden de bevoegdheden en erfkwesties van het koningshuis verder uitgewerkt en vastgelegd.

De feitelijke macht en bevoegdheden van de koning komen met name tot uiting bij Koninklijke Besluiten, waaronder allerlei belangrijke benoemingen op de gebieden van binnenlands bestuur en van de rechterlijke macht.

Ook bij de kabinetsformatie speelt de Koning een belangrijke rol, bijvoorbeeld bij de benoeming van de kabinetsformateur.

Voor de bekrachtiging van een formele wet is ondertekening ervan door de koning en de verantwoordelijke bewindspersoon noodzakelijk. Dit laatste wordt “contraseign” genoemd.

Daarnaast heeft de Koning een ceremoniële taak.

Beknopte stamboom en erfopvolging

Nederland werd eind achttiende eeuw veroverd door Frankrijk. De Franse keizer, Napoleon Bonaparte, maakte van Nederland een koninkrijk en zette zijn broer, Lodewijk Napoleon Bonaparte, op de troon. Hij was hiermee Nederlands eerste monarch in 1806. Vanaf 1813 echter kwam de regie in handen van het Huis Oranje-Nassau. Als men de erfopvolging 'zuiver' betracht dan eindigt de monarchie bij Willem III, hij overleefde alle drie zijn zonen.

Koningen en koninginnen der Nederlanden

Geboren	Koning(in) van	tot	Overleden	Naam
24 augustus 1772	2 december 1813	16 maart 1815		ZH Soeverein Vorst Willem I
	16 maart 1815	7 oktober 1840	12 december 1843	ZM Koning Willem I
6 december 1792	7 oktober 1840	17 maart 1849	17 maart 1849	ZM Koning Willem II
19 februari 1817	17 maart 1849	23 november 1890	23 november 1890	ZM Koning Willem III
2 augustus 1858	20 november 1890	23 november 1890		HM Koningin Emma (Regentes voor koning Willem III)
	23 november 1890	31 augustus 1898	20 maart 1934	HM Koningin Emma (Regentes voor koningin Wilhelmina)
31 augustus 1880	23 november 1890	4 september 1948	28 november 1962	HM Koningin Wilhelmina
30 april 1909	4 september 1948	30 april 1980	20 maart 2004	HM Koningin Juliana
31 januari 1938	30 april 1980	heden		HM Koningin Beatrix

Erfopvolging

In principe gaat het koningschap bij overlijden van de koning over op zijn wettige nakomelingen, waarbij het oudste kind voorrang heeft. De precieze regels voor de erfopvolging zijn vastgelegd in de Grondwet (artikel 24 tot en met 31). Opvallend is het artikel waarin gesteld wordt dat een ongeboren kind voor de opvolging al als geboren wordt aangemerkt, tenzij het kind dood ter wereld komt; dan wordt het geacht nooit te hebben bestaan. Wellicht interessant te vermelden is, dat de erfopvolging volgens het Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden anders is dan in de Nederlandse grondwet. Bij het Statuut is sprake van de wettige nakomelingen van Koningin Juliana en niet van Willem I; Artikel 1: De Kroon van het Koninkrijk wordt erfelijk gedragen door Hare Majesteit Juliana, Prinses van Oranje-Nassau en bij opvolging door Hare wettige opvolgers. Dit is te verklaren uit de tijd van creatie van het Statuut. Volgens de regels in de Grondwet zijn de troonopvolgers op dit moment:

Zie ook

• Prins van Oranje-Nassau
• Stamboom Oranje-Nassau
• Koninklijke familie (Nederland)
• Lijst van monarchieën
• Koninklijk Besluit

Externe links

• Artikeltekst Grondwet (artikel 24-31)
• Artikeltekst Koninklijk Besluit