Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Zweden: verschil tussen versies
kGeen bewerkingssamenvatting |
|||
| (Een tussenliggende versie door een andere gebruiker niet weergegeven) | |||
| Regel 60: | Regel 60: | ||
===Religie=== | ===Religie=== | ||
De overheersende godsdienst en tot het jaar [[2000]] de staatskerk, is de [[Lutheranisme|evangelisch-lutherse]] [[Zweedse Kerk]]. 87% is officieel lid van deze kerk. Andere [[christendom|christenen]] zijn [[ | De overheersende godsdienst en tot het jaar [[2000]] de staatskerk, is de [[Lutheranisme|evangelisch-lutherse]] [[Zweedse Kerk]]. 87% is officieel lid van deze kerk. Andere [[christendom|christenen]] zijn [[Rooms-Katholieke Kerk|rooms-katholieken]], [[Orthodoxe Kerk (algemeen)|orthodox-christenen]] en [[Baptisme|baptisten]]. Echter maar 5% van de totale Zweedse bevolking is een regelmatige kerkbezoeker. | ||
Daarnaast kent Zweden kleine groepen [[Islam|moslims]], [[Jodendom|Joden]] en [[Boeddhisme|Boeddhisten]]. Sommige [[Saamen]] praktiseren het [[Animistische religie|animisme]]. | Daarnaast kent Zweden kleine groepen [[Islam|moslims]], [[Jodendom|Joden]] en [[Boeddhisme|Boeddhisten]]. Sommige [[Saamen]] praktiseren het [[Animistische religie|animisme]]. | ||
| Regel 308: | Regel 308: | ||
* [[Carola Häggkvist]], zangeres | * [[Carola Häggkvist]], zangeres | ||
* [[Eyvind Johnson]], schrijver | * [[Eyvind Johnson]], schrijver | ||
* [[Dag Hammarskjöld]], [[VN]]- | * [[Dag Hammarskjöld]], [[VN]](secretaris-generaal) | ||
* [[Ingvar Kamprad]], oprichter [[IKEA]] | * [[Ingvar Kamprad]], oprichter [[IKEA]] | ||
* [[Ove Kindvall]], voetballer | * [[Ove Kindvall]], voetballer | ||
| Regel 333: | Regel 333: | ||
* [[Peter Pohl]], schrijver | * [[Peter Pohl]], schrijver | ||
* [[Roxette]], [[popmuziek|popgroep]] | * [[Roxette]], [[popmuziek|popgroep]] | ||
* [[Ingemar Stenmark]], | * [[Ingemar Stenmark]], slalomskiër | ||
* [[August Strindberg]], schrijver | * [[August Strindberg]], schrijver | ||
* [[Anders Svennson]], voetballer | * [[Anders Svennson]], voetballer | ||
Huidige versie van 11 feb 2015 om 21:05
| Konungariket Sverige | ||||
|
| ||||
| ||||
| Basisgegevens | ||||
| Officiële landstaal | Zweeds (de facto) | |||
| Hoofdstad | Stockholm | |||
| Regeringsvorm | Parlementaire monarchie | |||
| Staatshoofd | Koning Karel XVI Gustaaf van Zweden | |||
| Regeringsleider | Fredrik Reinfeldt | |||
| Religie | Protestantisme (72,9%) | |||
| Oppervlakte | 449.964 km² [1] (8,67% water) | |||
| Inwoners | 8.975.670 (2003)[2] 9.059.651 (2009)[3] () | |||
| Overige | ||||
| Volkslied | Burgerlijk: Du gamla, Du fria Koninklijk: Ur svenska hjärtans djup en gång | |||
| Munteenheid | Zweedse kroon (SEK)
| |||
| UTC | +1 (zomer +2) | |||
| Nationale feestdag | 6 juni | |||
| Web | Code | Tel. | .se | SWE | 46 | |||
Zweden is een Scandinavisch koninkrijk in Noord-Europa.
Het land wordt omringd door Noorwegen in het westen en noorden, Finland in het noordoosten, het Skagerrak en het Kattegat in het zuidwesten, de Oostzee in het zuidoosten, en de Botnische Golf in het oosten. In de Oostzee liggen de eilanden Öland en Gotland die ook tot Zweden behoren. De hoofdstad is Stockholm. Het is een van de rijkste en welvarendste landen ter wereld. Het land wordt voor ongeveer 86% bevolkt door de Zweden. Zweden heeft 9.428.054 inwoners (2011).[4]
Geschiedenis
 Zie geschiedenis van Zweden voor het hoofdartikel over dit onderwerp. |
De Zweden zijn een in de middeleeuwen ontstaan volk, door het samengaan van de Gauten en de Svear. De benaming voor Zweden is afgeleid van die laatste stam.
Na het verval van het tijdperk van de Vikingen vormde Zweden samen met Denemarken en Noorwegen de Unie van Kalmar (Finland was toentertijd een onderdeel van Zweden). Zweden verliet de Unie aan het begin van de 16e eeuw, en verkeerde vele jaren bijna permanent in staat van oorlog met zijn buren. Het nog altijd met Noorwegen verenigde Denemarken kon met name het verlaten van de Unie door Zweden niet accepteren. Denemarken verloor echter aan macht en Zweden veroverde Skåne, Blekinge en Halland.
In de 17e en 18e eeuw kende Zweden zijn Gouden Eeuw en werd het grondgebied met wapengeweld uitgebreid. In die tijd was Zweden twee keer zo groot als nu, en omvatte naast Finland ook grote delen van de Baltische staten en delen van het Heilige Roomse Rijk der Duitse Naties, zoals grote delen van Pommeren, Wismar en Bremen-Verden. Binnen een eeuw gingen deze gebieden weer verloren, en Finland ging over naar de Russische tsaar. De oorzaak hiervan was de Grote Noordse Oorlog (1700 - 1721).
Sinds 1814 is Zweden niet meer in oorlog geweest, door een politiek van strikte neutraliteit. Toch speelde het in de Tweede Wereldoorlog een dubieuze rol, men leverde ijzererts aan Nazi-Duitsland. Ook stond het troepenvervoer toe aan de Nazi-Duitsers, wat er toe leidde dat Noorse verzetsstrijders ook in Zweden opgepakt konden worden. Het is vanwege deze neutraliteitspolitiek geen lid van de NAVO.
In de 19e eeuw was Zweden een van de armste landen in Europa, met veel alcoholmisbruik. In deze tijd emigreerde een aanzienlijk deel van de bevolking naar de Verenigde Staten waar nu nog veel Amerikanen op Zweedse voorouders kunnen wijzen.
Door technische verbeteringen in transport werd het land in staat gesteld om natuurlijke hulpbronnen in verschillende delen van het land goed te gebruiken, met name hout uit de uitgestrekte bossen en ijzererts uit Kiruna en Malmberget. Dit vormde de basis voor de verzorgingsstaat zoals die zich in het begin van de 20e eeuw vormde.
Zweden is sinds 1995 lid van de Europese Unie. Sinds 19 september 1973 is Karel XVI Gustaaf koning van Zweden.
Bestuurlijke indeling
Zweden kent 21 provincies (län): Blekinge, Dalarna, Gävleborg, Gotland, Halland, Jämtland, Jönköping, Kalmar, Kronoberg, Norrbotten, Örebro, Östergötland, Skåne, Södermanland, Stockholm, Uppsala, Värmland, Västerbotten, Västernorrland, Västmanland en Västra Götaland.
Bevolking
Zweden heeft ongeveer 9 miljoen inwoners en een bevolkingsdichtheid van ca. 20 per vierkante kilometer. Ongeveer 86% van de bevolking behoort tot de Zweden. Verder wonen er al jaren Saamen, Noren, Finnen in het land. Sinds de jaren 60 komen er ook veel mensen uit alle delen van de wereld, maar vooral uit Voormalig Joegoslavië, Iran, Irak, Syrië, Chili, Turkije, Hongarije en Argentinië.
Taal
De Vikingen spraken een gemeenschappelijke Germaanse taal, Oudnoors of Norrön. Tegenwoordig is er duidelijk onderscheid tussen het Deens, Noors en het Zweeds. Zweden kent geen officiële taal. De facto is dit het Zweeds. Erkende minderheidstalen zijn het Samisch, het Fins en het Roma.
Religie
De overheersende godsdienst en tot het jaar 2000 de staatskerk, is de evangelisch-lutherse Zweedse Kerk. 87% is officieel lid van deze kerk. Andere christenen zijn rooms-katholieken, orthodox-christenen en baptisten. Echter maar 5% van de totale Zweedse bevolking is een regelmatige kerkbezoeker.
Daarnaast kent Zweden kleine groepen moslims, Joden en Boeddhisten. Sommige Saamen praktiseren het animisme.
Sinds de secularisatie kent Zweden een groeiende groep mensen die officieel geen godsdienst aanhangen.
Geografie
Zweden is het grootste land van Scandinavië en is 11 keer zo groot als Nederland.
Zweden is tegenwoordig verdeeld in drie landsdelen, historisch vier. Deze landsdelen zijn op hun beurt in zogeheten landschappen onderverdeeld.
- Norrland
- met de landschappen: Ångermanland, Gästrikland, Hälsingland, Härjedalen, Jämtland, Lapland, Medelpad, Norrbotten, Västerbotten, Svealand en Götaland
- Svealand
- met de landschappen: Dalarna, Närke, Södermanland, Uppland, Värmland en Västmanland
- Götaland
- met de landschappen: Blekinge, Bohuslän, Dalsland, Gotland, Halland, Öland, Östergötland, Skåne, Småland en Västergötland
Het land is voor het grootste deel bedekt met uitgestrekte naaldbossen, met name in het noordelijk deel van het land. Het zuidelijk en oostelijk deel is vlak tot glooiend, waarbij de binnenlanden die aan Noorwegen grenzen, steeds meer reliëf vertonen en in het Scandinavisch Gebergte overgaan. Het hoogste punt van Zweden is de Kebnekaise met 2114 m.
Het land is bezaaid met meren, circa 96.000. De twee grootste liggen in het zuiden: het Vättermeer (Zweeds Vättern) en het Vänermeer (Zweeds Vänern), het grootste meer van Zweden. De langste rivier van Zweden is de Göta älv.
Enkele grote eilanden zijn:
Natuur
Er zijn diverse natuurparken zoals het Padjelanta nationaal park. Zie ook: natuurparken in Zweden en Lijst van nationale parken in Zweden.
Bekend natuurgebied is ook Lapland met een deel van Zweden met de natuurverschijnselen de middernachtzon en het noorderlicht. Het noordwesten maakt deel uit van Lapland of Sápmi, het woongebied van de Saami, die de oorspronkelijke bewoners van Noord-Scandinavië zijn.
In Zweden bestaat het allemansrecht, dit betekent dat men particuliere grond kan betreden om van de vrije natuur te genieten.
Belangrijke steden
en plaatselijk in Saamenland Kiruna en 'dubbelstad' Malmberget en Gällivare.
De inwoners leven vooral in het zuidelijk deel van Zweden; daar bevinden zich de drie grootste steden: de hoofdstad Stockholm aan de oostkust, Göteborg aan de westkust en Malmö in het uiterste zuiden van het land.
Zie ook: de lijst van grote Zweedse steden en de lijst van Zweedse gemeenten
Economie
Op economisch gebied is Zweden in het buitenland vooral bekend om het Zweeds ontwerp, multinationale winkelketens, zoals de IKEA en H&M, en de houtproductie.
Aan het begin van de 21e eeuw is het land nog altijd een grote houtproducent. Daarnaast exporteert het ijzererts, staal, elektronica, motorvoertuigen en machines.
De munteenheid is nog steeds de Zweedse kroon (SEK) (meervoud: Zweedse kronen). 1 Zweedse kroon bestaat uit 100 öre. 1 euro is ongeveer 9 Zweedse kronen waard en 1 Zweedse kroon ongeveer 11 eurocent (begin 2008).
Op 14 september 2003 werd er een referendum gehouden over de invoering van de euro als wettig betaalmiddel. Dit werd door een meerderheid van 62% door het Zweedse volk afgewezen. Ook al is Zweden door het lidmaatschap van de EU verplicht tot het invoeren van de euro (men heeft niet zoals het Verenigd Koninkrijk en Denemarken een uitzonderingspositie verkregen), zal men pas een nieuw referendum houden als de publieke opinie veranderd is.[5] Inmiddels is veel wetgeving aangepast, zodat de euro gelijkgesteld is met de kroon ten behoeve van de Europese handel met Zweden. Geld overmaken naar en van Zweedse bankrekeningen in euro's is bijvoorbeeld kosteloos, net als binnen de eurozone.
Bezienswaardigheden
- Slot Drottningholm
- Vikingnederzettingen
- Hoogovens van Engelsberg
- Rotstekeningen van Tanum
- Skogskyrkogården, de begraafplaats
- Visby, de Hanzestad
- Kerkdorp Gammelstad in Luleå
- Lapland
- Vlootbasis Karlskrona
- Hoge Kust (Höga Kusten)
- Agrarisch landschap van Zuid-Öland
- Mijngebied van de grote Koperberg Stora Kopparberget in Falun
- Radiostation Varberg
- Geodetische boog van Struve
Zie ook: de Werelderfgoedlijst
Verkeer en vervoer
Vanuit Denemarken is een brug/tunnel naar Zweden, de Sontbrug. Ook zijn er internationale veerdiensten van en naar Duitsland, Denemarken, Polen, Estland en Finland. Internationaal vliegverkeer is mogelijk naar Malmö, Göteborg en Stockholm. Het Zweedse spoorwegennet heeft een lengte van 11.481 kilometer, waarvan 9.400 geëlektrificeerd. Het beheer van het spoorwegennet is in handen van SJ (Statens Järnvägar). Bekende treinen van de SJ zijn de hogesnelheidslijnen X2000.
Het wegennet is 210.760 km lang. Op doorgaande wegen in Zweden mag men in de regel 70 of 90 km/h en in enkele gevallen in het midden en noorden ook 110 km/h.rijden, op de (vrij schaarse) autosnelwegen is vaak 110 km/h toegestaan. Op de Zweedse wegen wordt aan de rechterzijde van de weg gereden. Tot Dagen H in 1967 reed men echter links.
Politiek
Zweden is een constitutionele en parlementaire monarchie en democratie. De constitutie bestaat uit vier grondwettelijke documenten:
- de eigenlijke grondwet, Regeringsformen, van kracht sinds 1975, waarin zijn vastgelegd de rechten en vrijheden van staatsburgers en de organisatie van de staat;
- de wet op de troonopvolging, Successionsordningen uit 1810, laatstelijk gewijzigd in 1979 om vrouwelijke opvolging mogelijk te maken;
- de wet op de persvrijheid, Tryckfrihetsförordningen uit 1766, die naast de vrijheid van drukpers ook de vrije toegang tot overheidsdocumenten regelt;
- de grondwet op de vrijheid van meningsuiting, Yttrandefrihetsgrundlag. Deze grondwet uit 1992 vormt een aanvulling op de wet op de persvrijheid.
Het staatshoofd is geen lid van de regering. De functie is louter ceremonieel; zo worden bijvoorbeeld internationale verdragen niet ondertekend namens het staatshoofd maar namens de regering, in tegenstelling tot bij alle andere leden van de EU.
Sinds 19 september 1973 is koning Karel XVI Gustaaf van Zweden staatshoofd. Hij zal worden opgevolgd door prinses Victoria Ingrid Alice Desiree (geboren op 14 juli 1977).
De premier, in Zweden staatsminister genoemd, wordt gekozen door het parlement. Hij benoemt de ministers, die in Zweden staatsraden heten. Sinds 5 oktober 2006 is Fredrik Reinfeldt regeringsleider. Op 17 september 2006 won hij de parlementsverkiezingen.
De Zweedse politiek wordt gekenmerkt door een sterk liberaal karakter gecombineerd met een sterke nationale drang tot het scheppen van gelijke kansen voor ieder individu. Het land staat meestal zeer hoog genoteerd in de index van de menselijke ontwikkeling van de Verenigde Naties.
De regering wordt sinds 5 oktober 2006 gevormd door de vier partijen van de rechtse Alliantie voor Zweden: Moderaterna (de gematigden), Centerpartiet (de centrumpartij), Folkpartiet (de volkspartij) en Kristdemokraterna (de christendemocraten).
Het Zweedse parlement, de Rijksdag, bestaat uit één kamer. Deze telt 349 leden. 310 hiervan worden gekozen in 28 districten, waarna er uiteraard een "minder proportionele verdeling" kan optreden. Om dat effect tegen te gaan worden de overgebleven 39 zetels volgens nationale proporties (zoals in Nederland met alle 150 gebeurt) verdeeld. Voor kleine partijen is er echter een drempel: men moet tenminste 4% van de totale stemmen hebben als partij om in aanmerking te komen voor de 39 proportioneel verdeelde zetels. Ook kan men sinds 1998 makkelijker voorkeurstemmen uitbrengen. Men wordt met voorkeurstemmen gekozen als men tenminste 8% van het totale aantal stemmen behaalt dat de partij in totaliteit behaalde. 26% van de Zweden bracht in 2002 een voorkeurstem uit, en uiteindelijk kwamen daardoor 10 van de 349 leden met voorkeurstemmen in de Rijksdag. (Bron: Modern Europe, Gallagher, Laver and Mair). In Zweden is de links-rechts opdeling erg belangrijk, als in veel andere Europese landen. In het verleden heeft de arbeidersbeweging zich dan ook georganiseerd en is er een sociaaldemocratische partij ontstaan. Deze partij is vanaf 1930 tot mid jaren 70 aan de macht geweest, wat overigens niet betekent dat ze altijd een meerderheid hadden. Ze hebben vaak minderheidsregeringen gevormd met bijvoorbeeld de steun van de kleinere linkse partij Vänsterpartiet. Waar Zweden in opvalt, is het gebrek aan een extreemrechtse politieke partij of een rechtse partij met zo'n "extreem rechts gedeelte". Er zou daar dus theoretisch electoraal nogal wat ruimte liggen. Dat bleek ook het geval toen in 1991 de partij "nieuwe democratie" 7% van de stemmen behaalde. Echter bleek de partij geplaagd door interne conflicten met als gevolg geen zetels in 1994. Toch toonde deze partij aan dat er in Zweden wel degelijk ruimte is aan die kant van het spectrum.
Uitslag laatste parlementsverkiezingen (17 september 2006):
| Partij/Alliantie | Stemmen | Percentage | Verschil | Zetels | Zetelverschil |
|---|---|---|---|---|---|
| SAP (Sveriges socialdemokratiska arbetareparti) | 1.942.625 | 34,99% | -4,86% | 130 | -14 |
| Gematigde Partij (Moderaterna) | 1.456.014 | 26,23% | +10,97% | 97 | +42 |
| Centrumpartij (Centerpartiet) | 437.389 | 7,88% | +1,69% | 29 | +7 |
| Liberale Volkspartij (Folkpartiet liberalerna) | 418.395 | 7,54% | -5,85% | 28 | -20 |
| Christen-democraten (Kristdemokraterna) | 365.998 | 6,59% | -2,56% | 24 | -9 |
| Linkse Partij (Vänsterpartiet) | 324.722 | 5,85% | -2,54% | 22 | -8 |
| Milieupartij (Miljöpartiet de Gröna) | 291.121 | 5,24% | +0,59% | 19 | +2 |
| Sverigedemokraterna | 162.463 | 2,93% | +1,49% | - | - |
| Feministiskt initiativ | 37.954 | 0,68% | +0,68% | - | - |
| Piratenpartij | 34.918 | 0,63% | +0,63% | - | - |
| Overig | 79.679 | 1,44% | -0,34% | - | - |
| Geldige stemmen | 5.551.278 | 98,25 | 349 | ||
| Ongeldige stemmen | 82.218 | ||||
| Totaal | 5.385.430 (80,11 %) |
Sport
In Zweden zijn enkele wintersporten als ijshockey, bandy, schaatsen en skiën populair, mede in verband met de lange winters. In de zomer is er veel watersport op de meren. Ook is voetbal een populaire sport in Zweden (zie Voetbal in Zweden). In totaal zijn er meer dan 2 miljoen Zweden lid van een sportvereniging, vooral in de sporten voetbal (1 miljoen leden), golf (600.000) en atletiek (200.000). Ook de paardensport heeft veel leden. Bekende sportevenementen zijn:
- Vasaloppet - een jaarlijkse langlaufwedstrijd in Dalarna
- Lidingöloppet - een jaarlijkse hardloopwedstrijd in Stockholm
- Elitloppet - een jaarlijks drafsportevenement op de drafbaan Solvalla in Stockholm
Klimaat
Gematigd zeeklimaat in Zuid-Zweden. In het noorden een landklimaat en in het hoge noorden een poolklimaat met veel sneeuw en regen.
Eten en drinken
Enkele Zweedse gerechten zijn:
Zie ook: Zweedse gerechten
Media
Enkele Zweedse kranten zijn onder andere Aftonbladet, Dagens Nyheter, Expressen, Göteborgs-Posten, Svenska Dagbladet en Sydsvenskan. Sveriges Television is de nationale omroep.
Cultuur
Op populair cultureel gebied is Zweden in het buitenland vooral bekend om de kinderboeken, zoals Pippi Langkous en Nils Holgersson, en popartiesten, zoals ABBA.
De Zweedse cultuur wordt meestal onder de nordische culturen gevat. Daar de nordische landen (Noorwegen, Denemarken, en Zweden zelf) erg veel met elkaar gemeen hebben op cultuurgebied is een onderscheid vaak moeilijk te maken. Zeker voor niet-Scandinaviërs. Cultuuraspecten met wortels in Zweden worden niet per definitie "Zweeds" genoemd en cultuuraspecten die, zogezegd, zijn geïmporteerd worden vaak wel als Zweeds ervaren - zeker door de Zweden zelf. Het is daarom onafwendbaar dat het begrip "Zweedse cultuur" niet goed gedefinieerd is, en daarom op alles betrekking heeft dat over het algemeen als Zweeds ervaren wordt. Waardoor door de eeuwen het begrip van de Zweedse cultuur zowel in Zweden als elders, sterk gefluctueerd heeft.
De Zweedse taal is een belangrijke cultuurdrager, en ook enkele typische Zweedse tradities zoals midzomer en zogenaamde kräftskivor moeten zeker onder de Zweedse cultuur worden gevat.
Zweedse feestdagen
Enkele bekende Zweedse feestdagen zijn:
- Walpurgisnacht - 30 april
- Svenska flaggans dag, nationale feestdag - 6 juni
- Midzomerfeest - rond 21 juni
- Kräftskiva - begin/midden augustus
- Surströmmingfeest - eind augustus
- Luciafeest - 13 december
- Kerstmis - 24 en 25 december
Zie ook
Beroemde Zweden
Bronvermelding
Bronnen, noten en/of referenties:
- º (en) Verenigde Naties 2004
- º (en) Laatste census 31 december 2003 (via V.N.)
- º (en) Niet officiële schatting CIA Factbook 1 juli 2009 (berekend door US Bureau of the Census)
- º Befolkningsstatistik: scb.se Central Statistikburån]
- º Beslut i korthet - Folkpartiet