Cultuur

Cultuur in het algemeen verwijst naar het patroon van menselijke activiteit en de symbolische structuren, die deze activiteiten een zekere betekenis geven. Er bestaan uiteenlopende definities van "cultuur", die duiden op verschillende theoretische benaderingen voor de beeldvorming of evaluatie van de menselijke activiteit en haar producten.

Algemeen

Het begrip "cultuur" (lat. colere = 'keren met een ploeg', in cultuur brengen) wordt in verschillende verwante betekenissen gebruikt:

• In brede zin wordt het gebruikt voor 'alles wat door de samenleving wordt voortgebracht'. 'Cultuur' wordt dan tegenover 'natuur' gesteld.
• In engere zin wordt het woord gebruikt voor kunstuitingen of voor kunst en wetenschap, inclusief literatuur, architectuur, en dergelijke.

Als men spreekt over "cultuurpolitiek" gaat het meestal om zaken als kunst, pers en omroep, theaters, musea en dergelijke.

Onder de cultuur van een land wordt tevens de tradities van het land verstaan, zoals volksmuziek, volksdansen en klederdracht, traditionele bouwkunst, religieuze rituelen enzovoort. Soms wordt het woord cultuur gebruikt voor de sfeer en gewoonten van een bepaalde gemeenschap; zo kan men bijvoorbeeld spreken van de bedrijfscultuur bij Shell.

In de archeologie en geschiedenis betekent cultuur ook wel 'beschaving', in de zin van bijvoorbeeld de 'Trechterbekercultuur', waarvan we bijzonder weinig weten, alleen dat een aantal mensen een bepaald voortbrengsel gemeen had: aardewerk met een trechtervorm. En wellicht onderscheidden die mensen zich dan ook in andere opzichten.

Geschiedenis

Het woord cultuur komt uit het Latijn van cultura en is afgeleid van colere hetgeen betekent: bebouwen, bewerken, vereren, versieren, onderhouden. De Romeinen gebruikten het bijvoorbeeld in agri cultura, het bewerken van de akkers.

Sinds 45 voor Chr. wordt nog een andere betekenis mogelijk. In een boek van Cicero, Tusculanae Disputationes, vindt een gesprek plaats over het nut van de filosofie. Een leerling twijfelt aan het nut daarvan, omdat 'filosofen nogal eens een liederlijke levenswandel hebben'. Cicero antwoordt: "Evenmin als alle akkers die je bewerkt vrucht dragen, evenmin brengen alle zielen die je bewerkt vruchten voort. Maar de bewerking van de geest is de filosofie (cultura animi, filosofia est)". Met deze vergelijking is plotseling een nieuwe betekenis mogelijk geworden, die echter in de oudheid niet vaker voorkomt.

In de christelijke middeleeuwen krijgen de betekenissen vereren en aanbidden de overhand. In de Vulgaat (de Bijbel in het Latijn) komt bijvoorbeeld voor cultura Domini (vereren van de Heer) en cultura Dei (aanbidden van God).

Cicero is door alle eeuwen, tot in onze tijd, een zeer gerespecteerd auteur geweest. Vanaf de Renaissance gebruiken veel schrijvers Cicero's cultura animi weer, maar nu als een vast begrippenpaar. Soms nog letterlijk vertaald als bebouwing van de geest, maar steeds begrepen als vorming van de geest.

Cultura is daarmee tot in de achttiende eeuw een actief woord: het vormen van. In de achttiende eeuw gaat men geleidelijk aan steeds meer spreken over de verschillende niveaus van vorming, en uiteindelijk gaat men het woord Cultur ook gebruiken voor zo'n niveau, en dus voor het gevormde zelf (Johann Gottfried Herder). Daarmee is dan het dynamische, werkwoord, vorming (in Nederland zeggen we beschaving) tot een statisch, zelfstandig naamwoord beschaving of cultuur geworden.

Nog steeds heeft het echter niet die brede betekenis zoals wij die nu gebruiken, namelijk de levensvisie en levenswijze van een volk (de manier van zien, zijn en doen). Het cultuur'begrip' ontwikkelt zich vooral in Frankrijk waarvoor dan eerst het woord civilisation wordt gebruikt (1756). Dat Franse woord civilisation staat in betekenis wel dicht bij het Duitse woord Kultur (dan nog gespeld met C, Cultur).

In 1871, in de openingszin van het werk van Edward B. Tylor, Primitive Culture, krijgen beide woorden een definitief antropologische betekenis: "Culture or Civilization, taken in its wide ethnographic sense, is that complex whole which includes knowledge, belief, art, morals, law, custom, and any other capabilities and habits acquired by man as a member of society."

Het boek van Willie Bierman, getiteld Van cultura tot cultur, (Herpen, 2002) geeft een uitgebreide geschiedenis van het woord cultuur.

Cultuur : Onderwerpen

Cultuur in de hedendaagse samenleving

In de hedendaagse samenleving wordt vaak de engere definitie van het begrip cultuur gebruikt. Het directoraat generaal Cultuur en Media van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap in Nederland houdt zich vooral met de vormen van cultuur bezig die onder deze definitie vallen, zoals musea, orkesten, theater, kunstmanifestaties en meer en meer ook met populaire cultuurvormen als popmuziek.

Het cultuurbeleid (en het onderwijs) was één van de eerste domeinen die geregionaliseerd werd bij de Staatshervorming in België.

Cultus

Uiteraard is het bovenstaande een bijzonder brede definitie. Het geheel aan gedragingen omvat de normen en waarden van de cultuur, haar taal en kunstuitingen, religie, politiek, economie en technologie. En eveneens het leefbaar maken van het landschap door het in cultuur te brengen. In die zin is cultuur (door de mensen gecreëerd) het tegengestelde van natuur (wat al bestond voor menselijk ingrijpen). Door al deze gedragingen en werkwijzen ontstonden vrij snel plaatselijke verschillen, die kenmerkend waren voor de plaats of het volk. Nauw verwant is het begrip cultus dat te maken heeft met een gebruik van bepaalde rituelen bij religies en de kunstuitingen daarvan.

In de archeologie wordt daarom vaak de ene cultuur van de andere onderscheiden aan de hand van de stijl van de overblijfselen, bijvoorbeeld de motieven op het aardewerk of de vorm van de werktuigen

Elite-cultuur en populaire cultuur

Een onderscheid dat internationaal in de sociale wetenschappen wordt gemaakt is dat tussen "hoge" of elitaire cultuur (high culture) en populaire cultuur (popular culture). Onder het eerste vallen kunstuitingen als (klassieke) muziek, bellettrie of literatuur, beeldende kunst, bijzondere architectuur, serieus theater. Onder het tweede popmuziek, film, televisie-amusement. Binnen deze kunstdisciplines heeft er zich een verandering voorgedaan: tegenwoordig wordt er per kunstdiscipline onderscheid gemaakt tussen high brow ("elitair") en low brow ("populair"). Artistiek elitarisme kan dus zowel binnen de popcultuur als binnen de klassieke muziek plaats hebben; dit onderscheid geldt ook voor artistiek populisme. Hierbij gaat het om onderscheid naar typeringen als vernieuwing en inhoud. Sommige popmuziek is bijvoorbeeld zeer kunstzinnig en sommige klassieke muziek is sterk gepopulariseerd (bijvoorbeeld André Rieu).

Veranderlijkheid en beïnvloedbaarheid van culturen

Culturen zijn veranderlijk en beïnvloeden elkaar zodra de dragers van een cultuur in contact komen met dragers van een andere cultuur. Het is daarom gevaarlijk om de grenzen van de ene cultuur en de andere te absoluut te zien. Een goed voorbeeld daarvan is de cultuur van de mensen die uit Afrika als slaven naar Noord-Amerika gebracht werden. Afgaande op het aardewerk dat zij achterlieten in nederzettingen op de Amerikaanse kust zou men gemakkelijk de gevolgtrekking maken dat zij iets met China te maken hadden. Zij gebruikten namelijk het aardewerk van hun slavenhouders. Toch is het waarschijnlijk dat zij aan een deel van hun Afrikaanse erfdeel vasthielden. Dit voorbeeld maakt ook duidelijk dat er zeker sprake is van samensmeltingen van culturen die de definiëringen weer bemoeilijken.

De studie van cultuur

Cultuurwetenschappen zijn de wetenschappen, die bepaalde facetten van de cultuur bestuderen. Hiertoe rekent men de geschiedschrijving, kunstgeschiedenis, de studie van literatuur en filosofie. Er zijn ook raakvlakken met de communicatiewetenschap, met name de vraag: Hoe brengen we cultuur bij de mensen?

Zie ook

• Cultuurwetenschappen
• Sociologie
• Westerse cultuur
• Archeologische cultuur

Literatuur

• Geen muren rond culturen, Davidsfonds, Leuven, 1995,

Externe links

• Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, directoraat-generaal Cultuur en Media
• Afdeling cultuur van het Vlaamse Ministerie van WVC
• Instituut Collectie Nederland
• KIKIRPA.be : Belgisch Koninklijk Instituut voor Kunstpatrimonium
• Databank over culturele evenementen in Nederland
• Databank over culturele evenementen in Vlaanderen en Brussel (bevat ook cultuurweb)

 

Artikelstek

Hulpjes om informatie te verzamelen of teksten te verbeteren

Google • Duck Duck Go • free images Google • Flickr free images • Google zonder Wikipedia, blogs en Facebook • Google Wiki's • Google Scholar • Google Books • Vertaal de titel • Google Translated Search • Engels, Frans, Russisch, Grieks • Wikipedia • Toolserver • Wikidata (Reasonator) • Biografisch Portaal • Britannica • IMDb • RKD • ODIS • DNB • Catholic Encyclopedia • Jewish Encyclopedia • Archive.org • Medische studies op PubMed • Wetenschappelijke studies op Sci-Hub • Familysearch •
Hulp genealogie en geschiedenis (Nederland)Deepl vertaler • Schrijfassistent VRT] • ChatGPT (Opgepast! Altijd verifiëren!)] • Claude.ai (Opgepast! Altijd verifiëren!)] • Bing Copilot (Opgepast! Altijd verifiëren!)] • tekst herschrijven met scribbr.io •