Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Oud-Katholieke Kerk: verschil tussen versies
(anders formuleren enz.) |
(→Leden) |
||
| (10 tussenliggende versies door 2 gebruikers niet weergegeven) | |||
| Regel 2: | Regel 2: | ||
| afbeelding = | | afbeelding = | ||
| onderschrift= | | onderschrift= | ||
| stroming =[[ | | stroming =[[katholicisme]] | ||
| richting = | | richting = | ||
| oorsprong =[[Rooms- | | oorsprong ={{nowrap|[[Rooms-Katholieke Kerk]],}} {{nowrap|vanaf [[1702]]/[[1723]]}} | ||
| afsplits =[[Oud- | | afsplits =[[Oud-Rooms-Katholieke Kerk|Onafhankelijke Oud-Rooms-Katholieke Kerk]], in [[1910]] | ||
| locatie = | | locatie = | ||
| leden = 5. | | leden = 5.143 (2011) in Nederland | ||
| karakter= | | karakter= | ||
}} | }} | ||
'''Oud-Katholieke | '''Oud-Katholieke Kerk'''(en) is de benaming voor de [[autocefaal|autocefale]] (zelfstandige) katholieke [[kerk (geloofsgemeenschap)|kerken]] die ontstonden omdat zij het Romeinse kerkcentralisme afwezen. Vanaf [[1870]] verwierpen zij het [[dogma (christendom)|dogma]] van de [[onfeilbaarheid|pauselijke onfeilbaarheid]] ([[Eerste Vaticaans Concilie]]), samen met het dogma van de [[Onbevlekte Ontvangenis van Maria|Onbevlekte Ontvangenis]] ([[1854]]). Zij zijn verenigd in de Utrechtse Unie. | ||
== Voorgeschiedenis == | |||
Aan het eind van de [[17e eeuw]] kwam de [[Aartsbisdom Utrecht (Oud-Katholieke Kerk)|Utrechtse]] [[Apostolisch vicariaat|apostolisch vicaris]] [[Petrus Codde]] in conflict met de [[jezuïeten]], die hem van [[jansenisme]] betichtten. Een langdurig conflict volgde. In de nasleep van Coddes veroordeling door de [[paus]], werd hij in [[1702]] ''gesuspendeerd'' (uit het ambt geschorst). Uit ontevredenheid over zijn schorsing kwam in de [[Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden]] een anti-centralistische beweging in de Kerk op gang. Een deel van de geestelijkheid in met name [[Utrecht (provincie)|Utrecht]] en [[Holland]] had het gevoel dat de paus en met name de [[jezuïeten]]orde de Nederlandse katholieken probeerden op te stoken tegen de [[Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden|Republiek]]. | |||
Na Coddes overlijden in [[1710]] ontstond er een vacante zetel en rumoer rondom de door Rome gefavoriseerde opvolger [[Gerhard Potcamp|Gerardus Potcamp]]. In de anti-centralistische stemming besloot het [[Aartsbisdom Utrecht (Oud-Katholieke Kerk)|Utrechtse]] [[kapittel]] in [[1723]] om zelf een nieuwe bisschop te kiezen. [[Cornelius Steenoven]] werd verkozen en zonder toestemming van [[Heilige Stoel|Rome]] tot bisschop gewijd door [[Dominique Varlet]], een wegens [[jansenisme]] verbannen Franse [[bisschop]] op doorreis naar [[Libanon]]. Steenoven werd zo de eerste [[schisma]]tieke, van Rome afgescheiden, (aarts-)bisschop van de Oud-Katholieke Kerk. | |||
[[ | |||
Een groot aantal van de Nederlandse [[Rooms-Katholieke Kerk|katholieke]] geestelijken in de provincies [[Holland]] en [[Utrecht (provincie)|Utrecht]] sloot zich aan bij bisschop Steenoven. Zij noemden zich de ''Roomsch Katholieke Kerk van de Oud-Bisschoppelijke Clerezie''. Een meerderheid van de gelovigen bleef, na enige jaren van verwarring, trouw aan [[Heilige Stoel|Rome]] en de pauselijk bevestigde kerkbestuurders. | |||
De paus verklaarde Nederland tot missiegebied en gaf vooral de [[jezuïeten]] de opdracht om alle katholieken te bewegen zich weer onder het directe gezag van Rome te plaatsen. Door deze hermissionering verbonden heel wat afgescheiden katholieken zich in de volgende eeuwen opnieuw met Rome. | |||
Het duurde tot 1853 vooraleer de opnieuw bij Rome aangesloten katholieke kerk zich in Nederland opnieuw in [[Bisdom (Rooms-Katholieke Kerk)|bisdommen]] kon organiseren en er pausgezinde bisschoppen op de zetels plaatsnamen. De ''Roomsch Katholieke Kerk van de Oud-Bisschoppelijke Clerezie'' had sinds Steenovens wijding geen vacante zetel. Door het ’bisschoppelijk herstel van 1853’ zoals dit in de rooms-katholieke kerk wordt genoemd, kreeg Utrecht vanaf toen een tweede aartsbisschoppelijke zetel. | |||
De oude [[ | De oude [[tridentijnse ritus]] werd niet sterk aangepast, maar werd onder invloed van de jansenisten en de [[Synode van Pistoia]] (die later door paus [[Pius VI]] werd veroordeeld<ref>[http://www.newadvent.org/cathen/12116c.htm Synod of Pistoia], in: Catholic Encyclopedia</ref>) naar het Nederlands vertaald. De [[gregoriaanse muziek|gregoriaanse]] gezangen werd omberijmd tot Nederlandse zang op gregoriaanse grondslag (''Nedergoriaans'') of vervangen door volkszang. | ||
==Duitsland== | ==Duitsland== | ||
Verzet tegen de leer van de [[onfeilbaarheid]] van de pauselijke | Verzet tegen de leer van de [[onfeilbaarheid]] van de pauselijke ’[[ex cathedra]]’-uitspraken, die in [[1870]] tijdens het [[Eerste Vaticaans Concilie]] tot [[dogma]] werd verklaard, leidde in de Duitstalige landen tot afsplitsingen van de Rooms-Katholieke Kerk, onder meer onder leiding van priester dr. [[Ignaz Döllinger|Ignaz von Döllinger]] (1799–1890) en tot vorming van andere oudkatholieke kerkgemeenschappen (''Altkatholische Kirche''). Spoedig zocht men vanuit [[Bonn]], [[München]], [[Koblenz (Duitsland)|Koblenz]], [[Zwitserland]], [[Wenen]] en vooral [[Sudetenland|Duitstalig]] [[Bohemen]] contact met de Utrechtse kerk. | ||
Priester Döllinger werd op 17 april 1871 geëxcommuniceerd door de aartsbisschop van München. Op een in München georganiseerd congres werd vervolgens besloten een onafhankelijke kerk te stichten. | |||
In de oud-katholieke kerken werden belangrijke vernieuwingen ingevoerd. Onder meer werd de [[celibaat]]sverplichting van de priesters afgeschaft ([[1882]] in het [[Duitse Rijk]], [[1922]] in Nederland) en werd het gebruik van de landstaal in de liturgie ingevoerd. | |||
In 1889 verenigden de ’nieuwe’ Duitse oudkatholieken zich met de kerken in Holland en Utrecht in de internationale [[Unie van Utrecht (1889)|Unie van Utrecht]]. Ook oudkatholieke kerken in [[Oostenrijk]], [[Joegoslavië]], [[Tsjecho-Slowakije]], [[Polen]] (de ''Pools-Nationale Kerk'') en de [[Verenigde Staten]] zijn hierbij aangesloten. | In 1889 verenigden de ’nieuwe’ Duitse oudkatholieken zich met de kerken in Holland en Utrecht in de internationale [[Unie van Utrecht (1889)|Unie van Utrecht]]. Ook oudkatholieke kerken in [[Oostenrijk]], [[Joegoslavië]], [[Tsjecho-Slowakije]], [[Polen]] (de ''Pools-Nationale Kerk'') en de [[Verenigde Staten]] zijn hierbij aangesloten. | ||
Een aantal onafhankelijke [[Oud-rooms-katholieke | Een aantal onafhankelijke [[Oud-Rooms-Ratholieke Kerk|oud-rooms-katholieke kerken]] ([[1908]]) scheidden zich in 1910 af van de Unie van Utrecht omdat zij de nadruk legden op bepaalde gebruiken zoals de Latijnse liturgie en heiligenverering, die in de Oud-Katholieke Kerk op de achtergrond waren geraakt. In 1998 stapte de Poolse Nationale Katholieke Kerk in de Verenigde Staten (een kerk van Poolse immigranten) uit de Unie van Utrecht uit protest tegen de [[priesterwijding]] van vrouwen. | ||
Aan het hoofd van de Oud-Katholieke Kerk van Nederland staat nog altijd de aartsbisschop van Utrecht. De huidige aartsbisschop is [[Joris Vercammen]]. Zijn zetel is de [[Sint-Gertrudiskathedraal]]. | Aan het hoofd van de Oud-Katholieke Kerk van Nederland staat nog altijd de aartsbisschop van Utrecht. De huidige aartsbisschop is [[Joris Vercammen]]. Zijn zetel is de [[Sint-Gertrudiskathedraal]]. | ||
Oorspronkelijk heette de Oud-Katholieke Kerk: '' | Oorspronkelijk heette de Oud-Katholieke Kerk: ''Oud Roomsch Katholieke Kerk'', maar na verloop van tijd verkoos men de verwijzing naar Rome te laten vallen. | ||
== Theologische positie == | == Theologische positie == | ||
De oudkatholieke kerken verwerpen nadrukkelijk het pontificaat in de vorm van het [[ | De oudkatholieke kerken verwerpen nadrukkelijk het [[pontificaat]] in de vorm van het [[primaatschap]] zoals door het [[Eerste Vaticaans Concilie]] in 1870 gedefinieerd. Men verwerpt de paus als primaat met algehele jurisdictie over de gehele Katholieke Kerk en daarnaast verwerpt men zijn [[onfeilbaarheid]] op doctrinair en zedelijk vlak krachtens de autoriteit van de Apostolische Stoel van Petrus ’''ex cathedra''’. Daarnaast kenmerken de meeste oudkatholieken zich ook door het verwerpen van het in 1854 door paus [[Pius IX]] vastgestelde [[dogma]] van de [[Onbevlekte Ontvangenis van Maria|Onbevlekte Ontvangenis]] van Maria (dit wil zeggen: dat Maria’s moeder ’Anna’ maagd zou zijn geweest) en de ’lichamelijke tenhemelopneming van Maria’, die pas in 1950 tot dogma werd verklaard. Volgens de oudkatholieken zijn deze drie dogmata niet op de juiste manier tot stand gekomen. Een dogma kan alleen afgekondigd worden door een Oecumenisch Concilie, waar iedere kerkgemeenschap is vertegenwoordigd. | ||
De leer van de zeven [[ | De leer van de zeven [[sacrament|heilige sacramenten]] en van de [[Bijbel|Heilige Schrift]] in verhouding tot de Traditie (Overlevering) werd door de oudkatholieken behouden. Zij plaatsen de [[eucharistie]] boven de andere sacramenten. Het [[Sacramentslof]] met uitstelling van het Allerheiligste werd beperkt tot een korte dienst, aansluitend aan de Vespers, wat aanvankelijk leidde tot klachten van conservatievere oudkatholieke clerici tegen hun oud-katholieke bisschoppen. De biecht werd facultatief gesteld en kreeg een formulier met een grondiger bijbels kader van verwijzingen. De Romeinse [[heiligenkalender]] werd ingekort en verder aangevuld met heiligen van lokale bodem. | ||
Verdere wijzigingen in de liturgie worden in de Oud-Katholieke Kerk geaccepteerd; deze kwamen reeds vroeg in de 20e eeuw voor. Sedert 1910 worden in Nederland de erediensten in de moedertaal gevierd. | Verdere wijzigingen in de liturgie worden in de Oud-Katholieke Kerk geaccepteerd; deze kwamen reeds vroeg in de 20e eeuw voor. Sedert 1910 worden in Nederland de erediensten in de moedertaal gevierd. | ||
Het verplichte celibaat werd reeds vroeg (1878: Duitsland en 1922: Nederland) opgeheven. Sinds | Het verplichte celibaat werd reeds vroeg (1878: Duitsland en 1922: Nederland) opgeheven. | ||
In overeenstemming met de „Verklaring van Utrecht” van 1889, aanvaarden ze de eerste zeven oecumenische concilies en de katholieke leer zoals die voor 1054 werd geformuleerd. Sinds 1925 erkenden zij de anglicaanse ordinaties, en sinds 1932 bestaat er een [[Communio (kerken)|communio]] (full-communion: volledige kerkelijke overeenkomst) tussen de Anglicaanse Kerk en de Oud-Katholieke kerk. Tegenwoordig vinden ook gezamenlijke bisschopswijdingen plaats. [[Wijding]]en van [[priester]]s en [[diaken]]s vinden door de eigen bisschop in het eigen bisdom plaats. De opleiding voor priesters vindt plaats op het [[Oudkatholiek Seminarie]] in Utrecht. | |||
Eind | Eind twintigste eeuw volgden de Oud-Katholieke Kerk van Nederland en enige andere oudkatholieke kerken de Anglicaanse Kerk in de openstelling van het priesterambt voor vrouwen. Inmiddels functioneren in drie oudkatholieke parochiekerken in Nederland vrouwelijke priesters. De ambten van diaken, priester en bisschop staan open voor zowel gehuwde of ongehuwde mannen of vrouwen. | ||
In de | In de twintigste eeuw ontwikkelden de oudkatholieke kerkgenootschappen zich in de richting van de oecumenische consensus, onder invloed van de contemporaine anglicaanse en orthodoxe theologie. Progressieve opvattingen over de inzegening van gelijkgeslachtelijke huwelijken en de priesterwijding van de vrouw zijn wijd verbreid. De liturgische viering maakt op buitenstaanders een eerder klassieke indruk. | ||
== | == Verhouding tot de Rooms-Katholieke Kerk == | ||
Na het [[Tweede Vaticaans Concilie]] (1962-1965) kwam | Na het [[Tweede Vaticaans Concilie]] (1962-1965) kwam opnieuw toenadering tot de [[Rooms-Katholieke Kerk]] tot stand. Meer eenvormigheid tussen de oudkatholieken en rooms-katholieken kwam tot stand doordat de Rooms-Katholieke Kerk in de liturgie naast het Latijn ook de volkstaal invoerde, samen met een [[Novus Ordo Missae|nieuwe ritus]] van misgebeden. Dit zorgde dit ervoor dat beide kerken terug meer op elkaar gingen lijken. De nieuwe Romeinse misritus had ook een invloed op de oudkatholieke kerken die reeds lang voordien een versie van de oude misritus in de volkstaal gebruikten. | ||
De oudste oudkatholieke kerkgemeenschap, de Oud-Katholieke Kerk van Nederland (1723), onderhoudt nu weer sterke [[oecumene|oecumenische]] banden met de Rooms- | De oudste oudkatholieke kerkgemeenschap, de Oud-Katholieke Kerk van Nederland (1723), onderhoudt nu weer sterke [[oecumene|oecumenische]] banden met de Rooms-Katholieke Kerk, hoewel deze toenadering recentelijk toch weer bemoeilijkt is als gevolg van de (door [[Rooms-Katholieke Kerk|Rome]] principieel afgewezen) openstelling van het priesterschap voor vrouwen. | ||
Sinds eind 2006 werd in de toenadering tussen beide kerken een nieuwe stap gezet. Een gemengde commissie van bisschoppen, priesters en theologen uit beide kerkgemeenschappen verklaarde dat er tussen beide kerken geen problemen zijn die niet overwonnen zouden kunnen worden. Zowel de [[Aartsbisdom Utrecht (Oud-Katholieke Kerk)|oudkatholieke aartsbisschop van Utrecht]], mgr. dr. [[Joris Vercammen]] als de secretaris van de [[Pauselijke Raad ter Bevordering van de Eenheid van de Christenen]] te Rome, [[Walter Kasper|Walter kardinaal Kasper]] stemden in met deze conclusie. De commissie blijft haar werkzaamheden voortzetten.<ref>{{de}}[http://www.alt-katholisch.de/oekumene/roemisch-katholische-kirche.html Dialog zwischen römisch-katholischer und alt-katholischer Kirche geht weiter] op Alt-Katholisch.de</ref> | |||
== Liturgie == | == Liturgie == | ||
De Oud-Katholieke Kerk kent een uitgebreide en voor buitenstaanders mogelijk ingewikkelde liturgie. Een eucharistieviering wordt samengesteld uit een groot aantal onderdelen die in drie boeken terug te vinden zijn: | De Oud-Katholieke Kerk kent een uitgebreide en voor buitenstaanders mogelijk ingewikkelde liturgie. Een eucharistieviering wordt samengesteld uit een groot aantal onderdelen die in drie boeken terug te vinden zijn: | ||
* Het [[ | * Het [[Oudkatholiek Lectionarium]]: dit bevat alle lezingen voor alle zon- en feestdagen. | ||
* Het [[ | * Het [[Oudkatholiek Kerkboek]]: dit bevat de liturgische teksten, waaronder ook de onberijmde psalmen. | ||
* Het [[ | * Het [[Oudkatholiek Gezangboek]]: dit bevat de gezangen en [[misordinaria]]. In januari 2007 is dit boek verschenen in een geheel vernieuwde en uitgebreide tweede editie. Deze uitbreidingen van het toch al zo omvangrijke boek zijn ook los verkrijgbaar als supplement dat achterin de eerste editie kan worden ingevoegd. | ||
Een | Een „gewone” [[Mis|eucharistieviering]] is als volgt opgebouwd: | ||
# | # [[Introïtus]] (openingszang) | ||
# [[Votum en groet|Groet]] | # [[Votum en groet|Groet]] – de priester begroet de gelovigen met de woorden van de apostel Paulus. De gemeente antwoordt. | ||
# [[Schuldbelijdenis]] | # [[Schuldbelijdenis]] | ||
# [[Kyrie (mis)|Kyrie]] | # [[Kyrie (mis)|Kyrie]] – het eerste deel uit het „ordinarium” (de [[mis]]) | ||
# De lofzang | # De lofzang „[[Gloria (mis)|Gloria]]” – het tweede deel uit het ordinarium. | ||
# Gebed van de dag | # Gebed van de dag – doorgaans zingt de priester dit gebed. | ||
# Eerste Schriftlezing | # Eerste Schriftlezing – de eerste lezing wordt uit het [[Oude Testament]] genomen | ||
# Graduale of eerste antwoordpsalm | # Graduale of eerste antwoordpsalm – veelal genomen uit de Psalmen 120 tot en met 134. | ||
# Tweede Schriftlezing | # Tweede Schriftlezing – in deze lezing wordt een deel uit een apostelbrief gelezen. | ||
# [[ | # [[Hallelujah]] of tweede antwoordpsalm | ||
# [[Evangelie]]lezing | # [[Evangelie]]lezing – de derde lezing wordt altijd genomen uit een van de vier evangelieboeken, Mattheüs, Marcus, Lucas of Johannes en wordt gedaan door de priester. De gemeente luistert staande naar de woorden van de goede boodschap. | ||
# [[Acclamatie (liturgie)|Acclamatie]] | # [[Acclamatie (liturgie)|Acclamatie]] – (''acclamare'' is het Latijnse woord voor toejuichen.) In een korte zang benadrukt de gemeente het gelezene. | ||
# [[Preek|Prediking]] | # [[Preek|Prediking]] – de priester verkondigt, leert en overdenkt, uitgaande van de gelezen gedeeltes van de Heilige Schrift. | ||
# [[Geloofsbelijdenis]] | # [[Geloofsbelijdenis]] – het [[Credo (mis)|credo]] (meestal [[Geloofsbelijdenis van Nicea-Constantinopel|de uitvoering van Nicea]], soms de [[apostolische geloofsbelijdenis]]) wordt staande gezongen of gesproken | ||
# Voorbeden | # Voorbeden – de priester, de lector of een gemeentelid spreekt de [[voorbede]]n uit. Men bidt voor de wereld, de kerk, personen en de persoonlijke intenties. De persoonlijke gebeden kunnen vooraf genoemd worden bij de priester of in stilte worden gebeden. De gemeente neemt de onderdelen van de voorbeden telkens over met een korte zang (acclamatie): „Wij bidden U, verhoor ons” of een andere aangegeven tekst. | ||
# [[Vredegroet]] | # [[Vredegroet]] – de priester citeert een vers uit de brief van Paulus aan de Filippenzen, waarna de gemeenteleden elkaar de hand schudden en elkaar vrede wensen. | ||
# Opdracht van de gaven | # Opdracht van de gaven – terwijl een lied wordt gezongen, worden de geldelijke gaven door parochianen verzameld en naar het altaar gebracht. De priester zet het brood en de wijn klaar; hierna volgt het offertoriumgebed. | ||
# [[Eucharistisch gebed]] | # [[Eucharistisch gebed]] – (eucharistie is Grieks voor dank, lofzegging.) In de orde van dienst staat aangegeven voor welk gebed is gekozen. In het gebed klinken de woorden die Jezus bij zijn laatste maal heeft gesproken; het eucharistisch gebed wordt onderbroken door het: | ||
# Heilig | # Heilig – het derde deel uit het ordinarium. | ||
# Het Gebed van de Heer | # Het Gebed van de Heer – het „[[Onzevader|Onze Vader]]”, wordt veelal gezongen. | ||
# [[Lam Gods (mis)|Lam Gods]] | # [[Lam Gods (mis)|Lam Gods]] – het vierde deel uit het ordinarium (vergelijk [[Agnus Dei]]). | ||
# [[Heilige Communie|Communie]]: de avondmaalsviering; in het oudkatholiek Kerkboek staat omschreven wie deel kunnen nemen aan deze viering: ''Tot de heilige communie zijn allen genodigd die gedoopt zijn, in hun kerkgemeenschap deelnemen aan de tafel van de Heer en met ons zijn tegenwoordiging willen vieren.'' | # [[Heilige Communie|Communie]]: de avondmaalsviering; in het oudkatholiek Kerkboek staat omschreven wie deel kunnen nemen aan deze viering: ''Tot de heilige communie zijn allen genodigd die gedoopt zijn, in hun kerkgemeenschap deelnemen aan de tafel van de Heer en met ons zijn tegenwoordiging willen vieren.'' | ||
# Gezang na de Communie | # Gezang na de Communie – na de communie wordt een gezang gezongen. | ||
# Gebed na de Communie | # Gebed na de Communie – na het gezang volgt als afsluiting een gebed. | ||
# Looft en Dankt | # Looft en Dankt – gezongen acclamatie. | ||
# Zegen | # Zegen – uitgesproken door de priester. | ||
# Slotzang | # Slotzang – na het zingen van het laatste lied verlaten de gelovigen de kerk. | ||
==Leden== | ==Leden== | ||
Het aantal leden van de Oud-Katholieke Kerk van Nederland nam in de afgelopen jaren af, volgens het [[Stichting Interkerkelijke Ledenadministratie | Het aantal leden van de Oud-Katholieke Kerk van Nederland nam in de afgelopen jaren sterk af, volgens het SILA (de [[Stichting Interkerkelijke Ledenadministratie]]) dat het ledenaantal registreert van een aantal kerken, waaronder de Oud-Katholieke Kerk. Eind 2013 waren er minder dan 5.000 leden. Negen jaar voordien, in 2004, telde de Oud-Katholieke Kerk in Nederland nog 5.820 leden.<ref>[http://www.sila.nl/ SILA (Stichting Interkerkelijke Ledenadministratie)]</ref> Het aantal kerkgangers bedroeg in 2007 1034 personen.<ref>[http://www.ru.nl/kaski/onderzoek/cijfers-overige/virtuele_map/kerncijfers_2007/ Onderzoek en advies over religie en samenleving], Kaski, Radboud Universiteit Nijmegen.</ref> Grote concentraties van leden vindt men onder meer in de vroegere vissersplaatsen [[Egmond]] en [[IJmuiden]], in deze laatste gemeente als gevolg van verhuizingen van kerkleden vanuit Egmond. De meeste oud-katholieke parochies vindt men in de provincies Zuid- en Noord-Holland, en Utrecht. | ||
{| class="wikitable" style="text-align:center;" | {| class="wikitable" style="text-align:center;" | ||
|- | |- | ||
!Jaartal||Aantal <ref>[http://www.sila.nl/5-Pages/01-Aantallen2010.html Ledental volgens SILA]</ref> | !Jaartal||Aantal <ref>[http://www.sila.nl/5-Pages/01-Aantallen2010.html Ledental volgens SILA 2010], [http://www.sila.nl/5-Pages/01-Aantallen2013.html 2013]</ref> | ||
|- | |- | ||
|2004||5.820 | |2004||5.820 | ||
| Regel 113: | Regel 116: | ||
|- | |- | ||
|2010||5.173 | |2010||5.173 | ||
|- | |||
|2011||5.143 | |||
|- | |||
|2012||5.081 | |||
|- | |||
|2013||4.997 | |||
|} | |} | ||
| Regel 119: | Regel 128: | ||
* [[Organisatie van de Oud-Katholieke Kerk van Nederland]] | * [[Organisatie van de Oud-Katholieke Kerk van Nederland]] | ||
== | == Weblinks == | ||
===Unie van Utrecht=== | ===Unie van Utrecht=== | ||
* [http://www.utrechter-union.org/pagina/137/english Unie van Utrecht | * [http://www.utrechter-union.org/pagina/137/english utrechter-union.org] Unie van Utrecht | ||
* [http://www.okkn.nl Oud-Katholieke Kerk van Nederland | * [http://www.okkn.nl okkn.nl] Oud-Katholieke Kerk van Nederland | ||
* [http://www.alt-katholisch.de Oud- | * [http://www.alt-katholisch.de alt-katholisch.de] Oud-Katholieke Kerk van Duitsland | ||
* [http://www.christkath.ch Oud-Katholieke Kerk van Zwitserland | * [http://www.christkath.ch christkath.ch] Oud-Katholieke Kerk van Zwitserland | ||
* [http://www.altkatholiken.at Oud-Katholieke Kerk van Oostenrijk | * [http://www.altkatholiken.at altkatholiken.at] Oud-Katholieke Kerk van Oostenrijk | ||
* [http://www.starokatolici.cz Oud-Katholieke Kerk van Tsjechië | * [http://www.starokatolici.cz starokatolici.cz] Oud-Katholieke Kerk van Tsjechië | ||
* [http://www.polskokatolicki.pl Oud- | * [http://www.polskokatolicki.pl polskokatolicki.pl] Oud-Katholieke Kerk van Polen | ||
* [http://www.slovenski-katolici.sk Oud-Katholieke Kerk van Slowakije | * [http://www.slovenski-katolici.sk slovenski-katolici.sk] Oud-Katholieke Kerk van Slowakije | ||
===Kerken die afhangen van de Unie van Utrecht=== | ===Kerken die afhangen van de Unie van Utrecht=== | ||
* [http://www.vieux-catholique-alsace.com | * [http://www.vieux-catholique-alsace.com vieux-catholique-alsace.com] Oud-Katholieke Missie in Frankrijk; en [http://www.fraternitestvincentdelerins.fr fraternitestvincentdelerins.fr] Fraternité St. Vincent de Lérins | ||
* [http://www.veterocattolici.it | * [http://www.veterocattolici.it veterocattolici.it] Oud-Katholieke Missie in Italië | ||
* [http://www.gammalkatolik.se Oud-Katholieke Missie in Zweden en Denemarken | * [http://www.gammalkatolik.se gammalkatolik.se] Oud-Katholieke Missie in Zweden en Denemarken | ||
{{Commonscat|Old Catholic churches}} | |||
{{CathEn|11235b|Old Catholics}} | |||
{{Appendix}} | {{Appendix}} | ||
[[Categorie:Christelijk kerkgenootschap]] | [[Categorie:Christelijk kerkgenootschap]] | ||
[[Categorie: | [[Categorie:Oud-Katholieke Kerk| ]] | ||
Huidige versie van 21 feb 2015 om 13:14
| Oud-Katholieke Kerk | ||
| Indeling | ||
| Hoofdstroming | katholicisme | |
| Voortgekomen uit | Rooms-Katholieke Kerk, vanaf 1702/1723 | |
| Afsplitsingen | Onafhankelijke Oud-Rooms-Katholieke Kerk, in 1910 | |
| Aard | ||
| Aantal leden | 5.143 (2011) in Nederland | |
Oud-Katholieke Kerk(en) is de benaming voor de autocefale (zelfstandige) katholieke kerken die ontstonden omdat zij het Romeinse kerkcentralisme afwezen. Vanaf 1870 verwierpen zij het dogma van de pauselijke onfeilbaarheid (Eerste Vaticaans Concilie), samen met het dogma van de Onbevlekte Ontvangenis (1854). Zij zijn verenigd in de Utrechtse Unie.
Voorgeschiedenis
Aan het eind van de 17e eeuw kwam de Utrechtse apostolisch vicaris Petrus Codde in conflict met de jezuïeten, die hem van jansenisme betichtten. Een langdurig conflict volgde. In de nasleep van Coddes veroordeling door de paus, werd hij in 1702 gesuspendeerd (uit het ambt geschorst). Uit ontevredenheid over zijn schorsing kwam in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden een anti-centralistische beweging in de Kerk op gang. Een deel van de geestelijkheid in met name Utrecht en Holland had het gevoel dat de paus en met name de jezuïetenorde de Nederlandse katholieken probeerden op te stoken tegen de Republiek.
Na Coddes overlijden in 1710 ontstond er een vacante zetel en rumoer rondom de door Rome gefavoriseerde opvolger Gerardus Potcamp. In de anti-centralistische stemming besloot het Utrechtse kapittel in 1723 om zelf een nieuwe bisschop te kiezen. Cornelius Steenoven werd verkozen en zonder toestemming van Rome tot bisschop gewijd door Dominique Varlet, een wegens jansenisme verbannen Franse bisschop op doorreis naar Libanon. Steenoven werd zo de eerste schismatieke, van Rome afgescheiden, (aarts-)bisschop van de Oud-Katholieke Kerk.
Een groot aantal van de Nederlandse katholieke geestelijken in de provincies Holland en Utrecht sloot zich aan bij bisschop Steenoven. Zij noemden zich de Roomsch Katholieke Kerk van de Oud-Bisschoppelijke Clerezie. Een meerderheid van de gelovigen bleef, na enige jaren van verwarring, trouw aan Rome en de pauselijk bevestigde kerkbestuurders.
De paus verklaarde Nederland tot missiegebied en gaf vooral de jezuïeten de opdracht om alle katholieken te bewegen zich weer onder het directe gezag van Rome te plaatsen. Door deze hermissionering verbonden heel wat afgescheiden katholieken zich in de volgende eeuwen opnieuw met Rome.
Het duurde tot 1853 vooraleer de opnieuw bij Rome aangesloten katholieke kerk zich in Nederland opnieuw in bisdommen kon organiseren en er pausgezinde bisschoppen op de zetels plaatsnamen. De Roomsch Katholieke Kerk van de Oud-Bisschoppelijke Clerezie had sinds Steenovens wijding geen vacante zetel. Door het ’bisschoppelijk herstel van 1853’ zoals dit in de rooms-katholieke kerk wordt genoemd, kreeg Utrecht vanaf toen een tweede aartsbisschoppelijke zetel.
De oude tridentijnse ritus werd niet sterk aangepast, maar werd onder invloed van de jansenisten en de Synode van Pistoia (die later door paus Pius VI werd veroordeeld[1]) naar het Nederlands vertaald. De gregoriaanse gezangen werd omberijmd tot Nederlandse zang op gregoriaanse grondslag (Nedergoriaans) of vervangen door volkszang.
Duitsland
Verzet tegen de leer van de onfeilbaarheid van de pauselijke ’ex cathedra’-uitspraken, die in 1870 tijdens het Eerste Vaticaans Concilie tot dogma werd verklaard, leidde in de Duitstalige landen tot afsplitsingen van de Rooms-Katholieke Kerk, onder meer onder leiding van priester dr. Ignaz von Döllinger (1799–1890) en tot vorming van andere oudkatholieke kerkgemeenschappen (Altkatholische Kirche). Spoedig zocht men vanuit Bonn, München, Koblenz, Zwitserland, Wenen en vooral Duitstalig Bohemen contact met de Utrechtse kerk.
Priester Döllinger werd op 17 april 1871 geëxcommuniceerd door de aartsbisschop van München. Op een in München georganiseerd congres werd vervolgens besloten een onafhankelijke kerk te stichten.
In de oud-katholieke kerken werden belangrijke vernieuwingen ingevoerd. Onder meer werd de celibaatsverplichting van de priesters afgeschaft (1882 in het Duitse Rijk, 1922 in Nederland) en werd het gebruik van de landstaal in de liturgie ingevoerd.
In 1889 verenigden de ’nieuwe’ Duitse oudkatholieken zich met de kerken in Holland en Utrecht in de internationale Unie van Utrecht. Ook oudkatholieke kerken in Oostenrijk, Joegoslavië, Tsjecho-Slowakije, Polen (de Pools-Nationale Kerk) en de Verenigde Staten zijn hierbij aangesloten.
Een aantal onafhankelijke oud-rooms-katholieke kerken (1908) scheidden zich in 1910 af van de Unie van Utrecht omdat zij de nadruk legden op bepaalde gebruiken zoals de Latijnse liturgie en heiligenverering, die in de Oud-Katholieke Kerk op de achtergrond waren geraakt. In 1998 stapte de Poolse Nationale Katholieke Kerk in de Verenigde Staten (een kerk van Poolse immigranten) uit de Unie van Utrecht uit protest tegen de priesterwijding van vrouwen.
Aan het hoofd van de Oud-Katholieke Kerk van Nederland staat nog altijd de aartsbisschop van Utrecht. De huidige aartsbisschop is Joris Vercammen. Zijn zetel is de Sint-Gertrudiskathedraal.
Oorspronkelijk heette de Oud-Katholieke Kerk: Oud Roomsch Katholieke Kerk, maar na verloop van tijd verkoos men de verwijzing naar Rome te laten vallen.
Theologische positie
De oudkatholieke kerken verwerpen nadrukkelijk het pontificaat in de vorm van het primaatschap zoals door het Eerste Vaticaans Concilie in 1870 gedefinieerd. Men verwerpt de paus als primaat met algehele jurisdictie over de gehele Katholieke Kerk en daarnaast verwerpt men zijn onfeilbaarheid op doctrinair en zedelijk vlak krachtens de autoriteit van de Apostolische Stoel van Petrus ’ex cathedra’. Daarnaast kenmerken de meeste oudkatholieken zich ook door het verwerpen van het in 1854 door paus Pius IX vastgestelde dogma van de Onbevlekte Ontvangenis van Maria (dit wil zeggen: dat Maria’s moeder ’Anna’ maagd zou zijn geweest) en de ’lichamelijke tenhemelopneming van Maria’, die pas in 1950 tot dogma werd verklaard. Volgens de oudkatholieken zijn deze drie dogmata niet op de juiste manier tot stand gekomen. Een dogma kan alleen afgekondigd worden door een Oecumenisch Concilie, waar iedere kerkgemeenschap is vertegenwoordigd.
De leer van de zeven heilige sacramenten en van de Heilige Schrift in verhouding tot de Traditie (Overlevering) werd door de oudkatholieken behouden. Zij plaatsen de eucharistie boven de andere sacramenten. Het Sacramentslof met uitstelling van het Allerheiligste werd beperkt tot een korte dienst, aansluitend aan de Vespers, wat aanvankelijk leidde tot klachten van conservatievere oudkatholieke clerici tegen hun oud-katholieke bisschoppen. De biecht werd facultatief gesteld en kreeg een formulier met een grondiger bijbels kader van verwijzingen. De Romeinse heiligenkalender werd ingekort en verder aangevuld met heiligen van lokale bodem.
Verdere wijzigingen in de liturgie worden in de Oud-Katholieke Kerk geaccepteerd; deze kwamen reeds vroeg in de 20e eeuw voor. Sedert 1910 worden in Nederland de erediensten in de moedertaal gevierd.
Het verplichte celibaat werd reeds vroeg (1878: Duitsland en 1922: Nederland) opgeheven.
In overeenstemming met de „Verklaring van Utrecht” van 1889, aanvaarden ze de eerste zeven oecumenische concilies en de katholieke leer zoals die voor 1054 werd geformuleerd. Sinds 1925 erkenden zij de anglicaanse ordinaties, en sinds 1932 bestaat er een communio (full-communion: volledige kerkelijke overeenkomst) tussen de Anglicaanse Kerk en de Oud-Katholieke kerk. Tegenwoordig vinden ook gezamenlijke bisschopswijdingen plaats. Wijdingen van priesters en diakens vinden door de eigen bisschop in het eigen bisdom plaats. De opleiding voor priesters vindt plaats op het Oudkatholiek Seminarie in Utrecht.
Eind twintigste eeuw volgden de Oud-Katholieke Kerk van Nederland en enige andere oudkatholieke kerken de Anglicaanse Kerk in de openstelling van het priesterambt voor vrouwen. Inmiddels functioneren in drie oudkatholieke parochiekerken in Nederland vrouwelijke priesters. De ambten van diaken, priester en bisschop staan open voor zowel gehuwde of ongehuwde mannen of vrouwen.
In de twintigste eeuw ontwikkelden de oudkatholieke kerkgenootschappen zich in de richting van de oecumenische consensus, onder invloed van de contemporaine anglicaanse en orthodoxe theologie. Progressieve opvattingen over de inzegening van gelijkgeslachtelijke huwelijken en de priesterwijding van de vrouw zijn wijd verbreid. De liturgische viering maakt op buitenstaanders een eerder klassieke indruk.
Verhouding tot de Rooms-Katholieke Kerk
Na het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) kwam opnieuw toenadering tot de Rooms-Katholieke Kerk tot stand. Meer eenvormigheid tussen de oudkatholieken en rooms-katholieken kwam tot stand doordat de Rooms-Katholieke Kerk in de liturgie naast het Latijn ook de volkstaal invoerde, samen met een nieuwe ritus van misgebeden. Dit zorgde dit ervoor dat beide kerken terug meer op elkaar gingen lijken. De nieuwe Romeinse misritus had ook een invloed op de oudkatholieke kerken die reeds lang voordien een versie van de oude misritus in de volkstaal gebruikten.
De oudste oudkatholieke kerkgemeenschap, de Oud-Katholieke Kerk van Nederland (1723), onderhoudt nu weer sterke oecumenische banden met de Rooms-Katholieke Kerk, hoewel deze toenadering recentelijk toch weer bemoeilijkt is als gevolg van de (door Rome principieel afgewezen) openstelling van het priesterschap voor vrouwen.
Sinds eind 2006 werd in de toenadering tussen beide kerken een nieuwe stap gezet. Een gemengde commissie van bisschoppen, priesters en theologen uit beide kerkgemeenschappen verklaarde dat er tussen beide kerken geen problemen zijn die niet overwonnen zouden kunnen worden. Zowel de oudkatholieke aartsbisschop van Utrecht, mgr. dr. Joris Vercammen als de secretaris van de Pauselijke Raad ter Bevordering van de Eenheid van de Christenen te Rome, Walter kardinaal Kasper stemden in met deze conclusie. De commissie blijft haar werkzaamheden voortzetten.[2]
Liturgie
De Oud-Katholieke Kerk kent een uitgebreide en voor buitenstaanders mogelijk ingewikkelde liturgie. Een eucharistieviering wordt samengesteld uit een groot aantal onderdelen die in drie boeken terug te vinden zijn:
- Het Oudkatholiek Lectionarium: dit bevat alle lezingen voor alle zon- en feestdagen.
- Het Oudkatholiek Kerkboek: dit bevat de liturgische teksten, waaronder ook de onberijmde psalmen.
- Het Oudkatholiek Gezangboek: dit bevat de gezangen en misordinaria. In januari 2007 is dit boek verschenen in een geheel vernieuwde en uitgebreide tweede editie. Deze uitbreidingen van het toch al zo omvangrijke boek zijn ook los verkrijgbaar als supplement dat achterin de eerste editie kan worden ingevoegd.
Een „gewone” eucharistieviering is als volgt opgebouwd:
- Introïtus (openingszang)
- Groet – de priester begroet de gelovigen met de woorden van de apostel Paulus. De gemeente antwoordt.
- Schuldbelijdenis
- Kyrie – het eerste deel uit het „ordinarium” (de mis)
- De lofzang „Gloria” – het tweede deel uit het ordinarium.
- Gebed van de dag – doorgaans zingt de priester dit gebed.
- Eerste Schriftlezing – de eerste lezing wordt uit het Oude Testament genomen
- Graduale of eerste antwoordpsalm – veelal genomen uit de Psalmen 120 tot en met 134.
- Tweede Schriftlezing – in deze lezing wordt een deel uit een apostelbrief gelezen.
- Hallelujah of tweede antwoordpsalm
- Evangelielezing – de derde lezing wordt altijd genomen uit een van de vier evangelieboeken, Mattheüs, Marcus, Lucas of Johannes en wordt gedaan door de priester. De gemeente luistert staande naar de woorden van de goede boodschap.
- Acclamatie – (acclamare is het Latijnse woord voor toejuichen.) In een korte zang benadrukt de gemeente het gelezene.
- Prediking – de priester verkondigt, leert en overdenkt, uitgaande van de gelezen gedeeltes van de Heilige Schrift.
- Geloofsbelijdenis – het credo (meestal de uitvoering van Nicea, soms de apostolische geloofsbelijdenis) wordt staande gezongen of gesproken
- Voorbeden – de priester, de lector of een gemeentelid spreekt de voorbeden uit. Men bidt voor de wereld, de kerk, personen en de persoonlijke intenties. De persoonlijke gebeden kunnen vooraf genoemd worden bij de priester of in stilte worden gebeden. De gemeente neemt de onderdelen van de voorbeden telkens over met een korte zang (acclamatie): „Wij bidden U, verhoor ons” of een andere aangegeven tekst.
- Vredegroet – de priester citeert een vers uit de brief van Paulus aan de Filippenzen, waarna de gemeenteleden elkaar de hand schudden en elkaar vrede wensen.
- Opdracht van de gaven – terwijl een lied wordt gezongen, worden de geldelijke gaven door parochianen verzameld en naar het altaar gebracht. De priester zet het brood en de wijn klaar; hierna volgt het offertoriumgebed.
- Eucharistisch gebed – (eucharistie is Grieks voor dank, lofzegging.) In de orde van dienst staat aangegeven voor welk gebed is gekozen. In het gebed klinken de woorden die Jezus bij zijn laatste maal heeft gesproken; het eucharistisch gebed wordt onderbroken door het:
- Heilig – het derde deel uit het ordinarium.
- Het Gebed van de Heer – het „Onze Vader”, wordt veelal gezongen.
- Lam Gods – het vierde deel uit het ordinarium (vergelijk Agnus Dei).
- Communie: de avondmaalsviering; in het oudkatholiek Kerkboek staat omschreven wie deel kunnen nemen aan deze viering: Tot de heilige communie zijn allen genodigd die gedoopt zijn, in hun kerkgemeenschap deelnemen aan de tafel van de Heer en met ons zijn tegenwoordiging willen vieren.
- Gezang na de Communie – na de communie wordt een gezang gezongen.
- Gebed na de Communie – na het gezang volgt als afsluiting een gebed.
- Looft en Dankt – gezongen acclamatie.
- Zegen – uitgesproken door de priester.
- Slotzang – na het zingen van het laatste lied verlaten de gelovigen de kerk.
Leden
Het aantal leden van de Oud-Katholieke Kerk van Nederland nam in de afgelopen jaren sterk af, volgens het SILA (de Stichting Interkerkelijke Ledenadministratie) dat het ledenaantal registreert van een aantal kerken, waaronder de Oud-Katholieke Kerk. Eind 2013 waren er minder dan 5.000 leden. Negen jaar voordien, in 2004, telde de Oud-Katholieke Kerk in Nederland nog 5.820 leden.[3] Het aantal kerkgangers bedroeg in 2007 1034 personen.[4] Grote concentraties van leden vindt men onder meer in de vroegere vissersplaatsen Egmond en IJmuiden, in deze laatste gemeente als gevolg van verhuizingen van kerkleden vanuit Egmond. De meeste oud-katholieke parochies vindt men in de provincies Zuid- en Noord-Holland, en Utrecht.
| Jaartal | Aantal [5] |
|---|---|
| 2004 | 5.820 |
| 2006 | 5.654 |
| 2007 | 5.550 |
| 2008 | 5.469 |
| 2009 | 5.275 |
| 2010 | 5.173 |
| 2011 | 5.143 |
| 2012 | 5.081 |
| 2013 | 4.997 |
Zie ook
- Lijst van oudkatholieke aartsbisschoppen van Utrecht
- Organisatie van de Oud-Katholieke Kerk van Nederland
Weblinks
Unie van Utrecht
- utrechter-union.org Unie van Utrecht
- okkn.nl Oud-Katholieke Kerk van Nederland
- alt-katholisch.de Oud-Katholieke Kerk van Duitsland
- christkath.ch Oud-Katholieke Kerk van Zwitserland
- altkatholiken.at Oud-Katholieke Kerk van Oostenrijk
- starokatolici.cz Oud-Katholieke Kerk van Tsjechië
- polskokatolicki.pl Oud-Katholieke Kerk van Polen
- slovenski-katolici.sk Oud-Katholieke Kerk van Slowakije
Kerken die afhangen van de Unie van Utrecht
- vieux-catholique-alsace.com Oud-Katholieke Missie in Frankrijk; en fraternitestvincentdelerins.fr Fraternité St. Vincent de Lérins
- veterocattolici.it Oud-Katholieke Missie in Italië
- gammalkatolik.se Oud-Katholieke Missie in Zweden en Denemarken
Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Old Catholic churches op Wikimedia Commons.
(en) Old Catholics, in: Catholic Encyclopedia, New York, Robert Appleton Company, 1907-1912. (vertaal via: 
)
Bronnen, noten en/of referenties
|