Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Chimpansee: verschil tussen versies
(De chimpansee oftewel ''Pan troglodytes'' is een Afrikaanse mensaap. ([http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Chimpansee&oldid=17274601])) |
(Washoe. zinsbouw anders) |
||
| (Een tussenliggende versie door een andere gebruiker niet weergegeven) | |||
| Regel 1: | Regel 1: | ||
{{Taxobox |type=zoogdier | |||
|naam=Chimpansee | |||
|afbeelding=Chimps.jpg | |||
|afbeeldingtekst=Een groep jonge chimpansees | |||
|rijk=[[Animalia]] (dieren) | |||
|stam= [[Chordata]] (chordadieren) | |||
|klasse=[[Mammalia]] (zoogdieren) | |||
|orde= [[Primates]] (primaten) | |||
|w-naam=[[Pan troglodytes]] (chimpansee) | |||
|}} | |||
De '''chimpansee''' oftewel '''Pan troglodytes''' is een [[Afrika]]anse [[mensaap]]. Zijn nauwste verwant is de dwergchimpansee of [[bonobo]] (''Pan paniscus''). Beide chimpansees worden beschouwd als de nauwste nog levende verwanten van de [[mens]]. Sommige wetenschappers beschouwen de relatie tussen mens en chimpansee op basis van DNA-onderzoek als nauw genoeg om de chimpansee en de bonobo net als de mens in het geslacht ''Homo'' te plaatsen.<ref>[http://news.nationalgeographic.com/news/2003/05/0520_030520_chimpanzees.html Chimps Belong on Human Branch of Family Tree, Study Says] [[National Geographic (tijdschrift)|National Geographic]], 20 mei 2003</ref> | De '''chimpansee''' oftewel '''Pan troglodytes''' is een [[Afrika]]anse [[mensaap]]. Zijn nauwste verwant is de dwergchimpansee of [[bonobo]] (''Pan paniscus''). Beide chimpansees worden beschouwd als de nauwste nog levende verwanten van de [[mens]]. Sommige wetenschappers beschouwen de relatie tussen mens en chimpansee op basis van DNA-onderzoek als nauw genoeg om de chimpansee en de bonobo net als de mens in het geslacht ''Homo'' te plaatsen.<ref>[http://news.nationalgeographic.com/news/2003/05/0520_030520_chimpanzees.html Chimps Belong on Human Branch of Family Tree, Study Says] [[National Geographic (tijdschrift)|National Geographic]], 20 mei 2003</ref> | ||
| Regel 9: | Regel 19: | ||
De chimpansee komt voor in equatoriale bossen in [[Centraal-Afrika|Centraal-]] en [[West-Afrika]], van [[Senegal]] via [[Congo-Kinshasa]], ten noorden van de rivier de [[Kongo (rivier)|Kongo]], oostwaarts tot West-[[Tanzania]] en -[[Uganda]]. Hij leeft voornamelijk in open wouden en [[regenwoud]]en, maar is ook te vinden in bergbossen en bossavannes. | De chimpansee komt voor in equatoriale bossen in [[Centraal-Afrika|Centraal-]] en [[West-Afrika]], van [[Senegal]] via [[Congo-Kinshasa]], ten noorden van de rivier de [[Kongo (rivier)|Kongo]], oostwaarts tot West-[[Tanzania]] en -[[Uganda]]. Hij leeft voornamelijk in open wouden en [[regenwoud]]en, maar is ook te vinden in bergbossen en bossavannes. | ||
De schattingen over het aantal nog in het wild levende chimpansees lopen uiteen. Volgens sommige deskundigen zouden er nog 150.000 tot 200.000 over zijn, volgens andere nauwelijks 100.000. Een eeuw geleden waren er misschien nog | De schattingen over het aantal nog in het wild levende chimpansees lopen uiteen. Volgens sommige deskundigen zouden er nog 150.000 tot 200.000 over zijn, volgens andere nauwelijks 100.000. Een eeuw geleden waren er misschien nog twee miljoen. | ||
==Leefwijze== | ==Leefwijze== | ||
| Regel 18: | Regel 28: | ||
Chimpansees leven in het bos in kleine, losse groepen met een variërende samenstelling, gewoonlijk bestaande uit zes tot tien apen, maar variërend van twee tot wel honderdtwintig dieren. De groep heeft een groot [[territorium (dieren)|territorium]], dat door beide geslachten wordt verdedigd. Vooral mannetjes zijn zeer agressief tegenover vreemden en doden soms (systematisch) chimpansees uit naburige groepen. Vreemde wijfjes in [[oestrus]] worden wel getolereerd. In dicht regenwoud is het territorium kleiner dan in meer open gebied. De mannetjes vechten vaak onderling machtskwesties uit, hetgeen gepaard gaat met veel gegil en machogedrag. Vanwege deze machtskwesties worden vaak coalities gevormd tussen bepaalde mannetjes, waardoor de desbetreffende mannetjes sterker staan in de strijd om de macht binnen de groep. | Chimpansees leven in het bos in kleine, losse groepen met een variërende samenstelling, gewoonlijk bestaande uit zes tot tien apen, maar variërend van twee tot wel honderdtwintig dieren. De groep heeft een groot [[territorium (dieren)|territorium]], dat door beide geslachten wordt verdedigd. Vooral mannetjes zijn zeer agressief tegenover vreemden en doden soms (systematisch) chimpansees uit naburige groepen. Vreemde wijfjes in [[oestrus]] worden wel getolereerd. In dicht regenwoud is het territorium kleiner dan in meer open gebied. De mannetjes vechten vaak onderling machtskwesties uit, hetgeen gepaard gaat met veel gegil en machogedrag. Vanwege deze machtskwesties worden vaak coalities gevormd tussen bepaalde mannetjes, waardoor de desbetreffende mannetjes sterker staan in de strijd om de macht binnen de groep. | ||
De wijfjes paren met het [[dominant (dier)|dominante]] mannetje tijdens hun vruchtbare periode, hoewel 'vreemdgaan' voorkomt. Met de zwellingen van de huid rond de [[anus (anatomie)|anus]] en de [[genitaliën]] trekt het wijfje de aandacht van de mannetjes. Een vrouwtje krijgt om de drie tot acht jaar één enkel jong, na een [[draagtijd]] van acht maanden. Bij de geboorte zijn de ogen al geopend en klampt het jong zich stevig vast aan de moeder. Een jonge chimpansee zit op de rug van zijn moeder. Na zes maanden zijn ze al onafhankelijk. Een | De wijfjes paren met het [[dominant (dier)|dominante]] mannetje tijdens hun vruchtbare periode, hoewel 'vreemdgaan' voorkomt. Met de zwellingen van de huid rond de [[anus (anatomie)|anus]] en de [[genitaliën]] trekt het wijfje de aandacht van de mannetjes. Een vrouwtje krijgt om de drie tot acht jaar één enkel jong, na een [[draagtijd]] van acht maanden. Bij de geboorte zijn de ogen al geopend en klampt het jong zich stevig vast aan de moeder. Een jonge chimpansee zit op de rug van zijn moeder. Na zes maanden zijn ze al onafhankelijk. Een chimpanseejong is op ongeveer twaalfjarige leeftijd volledig volwassen en onafhankelijk van zijn of haar moeder. De band tussen moeder en kind blijft vaak levenslang bestaan. Wijfjes zijn [[geslachtsrijp]] als ze elf à twaalf jaar oud zijn, mannetjes als ze ongeveer vijftien jaar oud zijn. Ze hebben echter meestal op jongere leeftijd geslachtsgemeenschap, mannetjes al als ze vijf jaar oud zijn. In gevangenschap kunnen chimpansees ongeveer 50 jaar oud worden, hoewel er ook enkele chimpansees zijn die ouder dan 60 jaar zijn. In het wild leven chimpansees zelden langer dan 50 jaar. | ||
==Relatie met de mens== | ==Relatie met de mens== | ||
Chimpansees zijn niet in staat te [[praten]]. Wel hebben ze een groot aantal geluiden tot hun beschikking met duidelijk te onderscheiden betekenis. Ook zijn ze in staat te communiceren door middel van visuele in plaats van mondelinge symbolen, en blijkt uit experimenten dat ze [[gebarentaal]] kunnen leren en [[grammatica|grammaticaal]] in principe correct kunnen toepassen. | Chimpansees zijn niet in staat te [[praten]]. Wel hebben ze een groot aantal geluiden tot hun beschikking met duidelijk te onderscheiden betekenis. Ook zijn ze in staat te communiceren door middel van visuele in plaats van mondelinge symbolen, en blijkt uit experimenten dat ze [[gebarentaal]] kunnen leren en [[grammatica|grammaticaal]] in principe correct kunnen toepassen. | ||
Wegens hun | Wegens hun theoretisch nauwe verwantschap met mensen worden zij vaak gebruikt voor medische en gedragsproeven, hoewel dit de laatste tijd steeds minder gebeurt en verboden is in verscheidene landen, waaronder [[Nederland]]. De mate waarin chimpansees en mensen [[genetica|genetisch gelijk]] elkaar zijn is een onderwerp van geschil. Opgaven van het percentage identiek [[DNA]] lopen uiteen van 94,6% tot 99,4%. De verwantschap tussen een chimpansee en een [[mens]], is echter wel groter dan de verwantschap tussen een chimpansee en een [[gorilla's|gorilla]]. Sinds het genoom van de chimpansee, net als dat van de mens, in kaart is gebracht is hier echter veel meer over te zeggen ([[genoom mens en chimpansee]]). Een manier om het uit te drukken is dat de genetische verschillen tussen een mens en een chimpansee ongeveer tien keer zo groot zijn als die tussen twee niet-verwante mensen. Grote delen van het DNA zijn nagenoeg identiek. Chimpansees hebben een chromosoom meer, omdat zij het chromosoom dat bij de mens nummer 2 is in twee aparte delen hebben. | ||
Ook het gedrag van een chimpansee lijkt zeer op die van een mens. Chimpansees zijn zeer sociale dieren, die veel moeten leren en dus ook een lange | Ook het gedrag van een chimpansee lijkt zeer op die van een mens. Chimpansees zijn zeer sociale dieren, die veel moeten leren en dus ook een lange opgroeiperiode hebben. Daarnaast vormen chimpansees coalities en vrienden. Chimpansees in het wild tonen ook culturen, waar het gedrag van de ene groep verschilt van een ander. Bovendien hebben onderzoeken bewezen dat chimpansees ook empathie bezitten, en zich tot op een zekere hoogte kunnen inleven in een ander. | ||
Binnen groepen chimpansees spelen zich zeer complexe gedragspatronen af samenhangend met de voortdurende strijd om dominantie, en daarmee weer samenhangend het recht om zich voort te planten en de verdeling van eten. [[Primatologie|Primatologen]] als [[Jane Goodall]] en [[Frans de Waal]] hebben op dit gebied door langdurige observaties verbazingwekkende waarnemingen gedaan. De verdienste van deze onderzoekers is geweest dat zij hebben aangetoond dat zeer veel chimpanseegedragingen heel goed te beschrijven en te duiden zijn met termen en mechanismen die ook uit de menselijke [[psychologie]] bekend zijn. Familiebanden en coalities spelen in het spel om de macht een grote rol in de chimpanseesamenleving. | Binnen groepen chimpansees spelen zich zeer complexe gedragspatronen af samenhangend met de voortdurende strijd om dominantie, en daarmee weer samenhangend het recht om zich voort te planten en de verdeling van eten. [[Primatologie|Primatologen]] als [[Jane Goodall]] en [[Frans de Waal]] hebben op dit gebied door langdurige observaties verbazingwekkende waarnemingen gedaan. De verdienste van deze onderzoekers is geweest dat zij hebben aangetoond dat zeer veel chimpanseegedragingen heel goed te beschrijven en te duiden zijn met termen en mechanismen die ook uit de menselijke [[psychologie]] bekend zijn. Familiebanden en coalities spelen in het spel om de macht een grote rol in de chimpanseesamenleving. | ||
| Regel 32: | Regel 42: | ||
=== Chimpansee en taal === | === Chimpansee en taal === | ||
Hoewel geen enkel dier beschikt over dezelfde [[taal]]kundige vermogens als de mens, | Hoewel geen enkel dier beschikt over dezelfde [[taal]]kundige vermogens als de mens, blijkt dat chimpansees, mits getraind, in staat zijn taalachtige symbolen te begrijpen. Dit is aangetoond door Amerikaanse onderzoekers als de [[Gardner]]s, [[Premack]] en [[Rumbaugh]]. De bij de Gardners thuis opgevoede chimpansee [[Washoe]] leerde, vooral van haar trainer Roger Fouts, handgebaren van de voor doven en slechthorenden ontwikkelde Amerikaanse Gebarentaal ([[American Sign Language]) te begrijpen en zelf ook toe te passen, en leerde dit ook aan soortgenoten. | ||
==Oudste chimpansee van Nederland== | ==Oudste chimpansee van Nederland== | ||
Huidige versie van 10 jul 2015 om 19:15
| Chimpansee | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Een groep jonge chimpansees | |||||||||
| Taxonomische indeling | |||||||||
| |||||||||
| Soort | |||||||||
| Pan troglodytes (chimpansee) |
De chimpansee oftewel Pan troglodytes is een Afrikaanse mensaap. Zijn nauwste verwant is de dwergchimpansee of bonobo (Pan paniscus). Beide chimpansees worden beschouwd als de nauwste nog levende verwanten van de mens. Sommige wetenschappers beschouwen de relatie tussen mens en chimpansee op basis van DNA-onderzoek als nauw genoeg om de chimpansee en de bonobo net als de mens in het geslacht Homo te plaatsen.[1]
Kenmerken
De chimpansee is een grote, sterke mensaap met een gedrongen lichaamsbouw. Een volwassen chimpansee heeft een kop-romplengte van 63,5 tot 90 cm, een schouderhoogte van 100 tot 179 cm en een lichaamsgewicht van ongeveer 35 tot 65 kg. Vrouwtjes wegen gemiddeld 45 kg, mannetjes 55 kg. Het gewicht van chimpansees in gevangenschap ligt over het algemeen hoger. Een chimpansee heeft lange armen die tot 2,7 m kunnen wordt uitgespreid. De schouders en armen van een chimpansee zijn zeer gespierd, veel sterker dan die van de mens. De benen zijn daarentegen vrij kort. Het gezicht heeft een smalle neus, diepgelegen ogen, opvallende wenkbrauwbogen, grote, ronde oren, een brede bovenkaak en smalle lippen.
De chimpansee is bedekt met lang, zwart haar over het grootste deel van het lichaam en heeft een nagenoeg naakt gezicht met een kleur die varieert van bijna roze (vooral jonge dieren) tot bijna zwart (vooral volwassen dieren). Ook dieren met bijna witte gezichten komen voor. Ook het achterste is kaal. Bij volwassen vrouwtjes is de huid van het achterste gezwollen en roze van kleur. De grootte van de zwellingen is afhankelijk van de fase van de menstruatiecyclus waar zij zich in bevindt. Deze menstruatiecyclus duurt ongeveer vierentwintig dagen.
Verspreiding en leefgebied
De chimpansee komt voor in equatoriale bossen in Centraal- en West-Afrika, van Senegal via Congo-Kinshasa, ten noorden van de rivier de Kongo, oostwaarts tot West-Tanzania en -Uganda. Hij leeft voornamelijk in open wouden en regenwouden, maar is ook te vinden in bergbossen en bossavannes.
De schattingen over het aantal nog in het wild levende chimpansees lopen uiteen. Volgens sommige deskundigen zouden er nog 150.000 tot 200.000 over zijn, volgens andere nauwelijks 100.000. Een eeuw geleden waren er misschien nog twee miljoen.
Leefwijze
De chimpansee is een dagdier. hij is voornamelijk vroeg in de ochtend en in de namiddag actief, op het heetst van de dag rust hij. Hij brengt veel tijd op de grond door, maar klimt ook regelmatig in bomen om voedsel te zoeken en te slapen. In de boom slaapt hij in een zelfgemaakt slaapnest van bladeren en takken, die hij aan het einde van de avond bouwt. Het nest is gelegen op een hoogte van 6 tot 25 m. Hij loopt meestal op handen en voeten, en gebruikt de voetzolen en de knokkels van de handen om zich voort te bewegen. Hij kan ook op de achterpoten lopen, maar doet dit enkel over korte afstanden. Lopen op twee poten gebeurt meestal als de voorpoten al ergens anders voor worden gebruikt, bijvoorbeeld het dragen van voedsel of voorwerpen. Met zijn krachtige armen kan hij in een boom van tak naar tak slingeren.
Het dieet bestaat grotendeels uit fruit, aangevuld met bladeren, noten, schors en stengels, maar eet ook dierlijk materiaal als insecten en vogeleieren. Volwassen mannetjes jagen zelfs soms in groepen op kleine dieren, waaronder kleinere apen (voornamelijk rode franjeapen en jonge bavianen), jonge antilopen en zwijnen en vogels. De chimpansee gebruikt en maakt primitieve gereedschappen als stokjes en twijgjes om insectenlarven, mieren en termieten te vangen uit holen en termietennesten en stenen om noten open te breken.
Chimpansees leven in het bos in kleine, losse groepen met een variërende samenstelling, gewoonlijk bestaande uit zes tot tien apen, maar variërend van twee tot wel honderdtwintig dieren. De groep heeft een groot territorium, dat door beide geslachten wordt verdedigd. Vooral mannetjes zijn zeer agressief tegenover vreemden en doden soms (systematisch) chimpansees uit naburige groepen. Vreemde wijfjes in oestrus worden wel getolereerd. In dicht regenwoud is het territorium kleiner dan in meer open gebied. De mannetjes vechten vaak onderling machtskwesties uit, hetgeen gepaard gaat met veel gegil en machogedrag. Vanwege deze machtskwesties worden vaak coalities gevormd tussen bepaalde mannetjes, waardoor de desbetreffende mannetjes sterker staan in de strijd om de macht binnen de groep.
De wijfjes paren met het dominante mannetje tijdens hun vruchtbare periode, hoewel 'vreemdgaan' voorkomt. Met de zwellingen van de huid rond de anus en de genitaliën trekt het wijfje de aandacht van de mannetjes. Een vrouwtje krijgt om de drie tot acht jaar één enkel jong, na een draagtijd van acht maanden. Bij de geboorte zijn de ogen al geopend en klampt het jong zich stevig vast aan de moeder. Een jonge chimpansee zit op de rug van zijn moeder. Na zes maanden zijn ze al onafhankelijk. Een chimpanseejong is op ongeveer twaalfjarige leeftijd volledig volwassen en onafhankelijk van zijn of haar moeder. De band tussen moeder en kind blijft vaak levenslang bestaan. Wijfjes zijn geslachtsrijp als ze elf à twaalf jaar oud zijn, mannetjes als ze ongeveer vijftien jaar oud zijn. Ze hebben echter meestal op jongere leeftijd geslachtsgemeenschap, mannetjes al als ze vijf jaar oud zijn. In gevangenschap kunnen chimpansees ongeveer 50 jaar oud worden, hoewel er ook enkele chimpansees zijn die ouder dan 60 jaar zijn. In het wild leven chimpansees zelden langer dan 50 jaar.
Relatie met de mens
Chimpansees zijn niet in staat te praten. Wel hebben ze een groot aantal geluiden tot hun beschikking met duidelijk te onderscheiden betekenis. Ook zijn ze in staat te communiceren door middel van visuele in plaats van mondelinge symbolen, en blijkt uit experimenten dat ze gebarentaal kunnen leren en grammaticaal in principe correct kunnen toepassen.
Wegens hun theoretisch nauwe verwantschap met mensen worden zij vaak gebruikt voor medische en gedragsproeven, hoewel dit de laatste tijd steeds minder gebeurt en verboden is in verscheidene landen, waaronder Nederland. De mate waarin chimpansees en mensen genetisch gelijk elkaar zijn is een onderwerp van geschil. Opgaven van het percentage identiek DNA lopen uiteen van 94,6% tot 99,4%. De verwantschap tussen een chimpansee en een mens, is echter wel groter dan de verwantschap tussen een chimpansee en een gorilla. Sinds het genoom van de chimpansee, net als dat van de mens, in kaart is gebracht is hier echter veel meer over te zeggen (genoom mens en chimpansee). Een manier om het uit te drukken is dat de genetische verschillen tussen een mens en een chimpansee ongeveer tien keer zo groot zijn als die tussen twee niet-verwante mensen. Grote delen van het DNA zijn nagenoeg identiek. Chimpansees hebben een chromosoom meer, omdat zij het chromosoom dat bij de mens nummer 2 is in twee aparte delen hebben.
Ook het gedrag van een chimpansee lijkt zeer op die van een mens. Chimpansees zijn zeer sociale dieren, die veel moeten leren en dus ook een lange opgroeiperiode hebben. Daarnaast vormen chimpansees coalities en vrienden. Chimpansees in het wild tonen ook culturen, waar het gedrag van de ene groep verschilt van een ander. Bovendien hebben onderzoeken bewezen dat chimpansees ook empathie bezitten, en zich tot op een zekere hoogte kunnen inleven in een ander.
Binnen groepen chimpansees spelen zich zeer complexe gedragspatronen af samenhangend met de voortdurende strijd om dominantie, en daarmee weer samenhangend het recht om zich voort te planten en de verdeling van eten. Primatologen als Jane Goodall en Frans de Waal hebben op dit gebied door langdurige observaties verbazingwekkende waarnemingen gedaan. De verdienste van deze onderzoekers is geweest dat zij hebben aangetoond dat zeer veel chimpanseegedragingen heel goed te beschrijven en te duiden zijn met termen en mechanismen die ook uit de menselijke psychologie bekend zijn. Familiebanden en coalities spelen in het spel om de macht een grote rol in de chimpanseesamenleving.
Tussen chimpansees en bonobo's bestaan overigens grote gedragsverschillen. Bij bonobo's worden veel potentiële conflicten opgelost door seksueel gedrag, bij gewone chimpansees veel vaker door agressie.
Chimpansee en taal
Hoewel geen enkel dier beschikt over dezelfde taalkundige vermogens als de mens, blijkt dat chimpansees, mits getraind, in staat zijn taalachtige symbolen te begrijpen. Dit is aangetoond door Amerikaanse onderzoekers als de Gardners, Premack en Rumbaugh. De bij de Gardners thuis opgevoede chimpansee Washoe leerde, vooral van haar trainer Roger Fouts, handgebaren van de voor doven en slechthorenden ontwikkelde Amerikaanse Gebarentaal ([[American Sign Language]) te begrijpen en zelf ook toe te passen, en leerde dit ook aan soortgenoten.
Oudste chimpansee van Nederland
De oudste chimpansee van Nederland is Mama. Zij werd op 3 mei 1957 geboren in een dierenpark in Leipzig, en woont nu sinds 1971 in Burgers' Zoo te Arnhem. Mama heeft inmiddels voor drie generaties nakomelingen gezorgd. Vermoedelijk is zij ook de oudste chimpansee van Europa.
Externe link
- Chimp heeft meer geduld dan de mens, NRC Handelsblad, 2 oktober 2007
- Geheugen chimpansee beter dan mens, NRC Handelsblad, 4 december 2007
Zie ook
Referenties
Bronvermelding :
- Gardner, R.A. & B.T. Gardner (1978). Comparative psychology and languag acquisition. Annals of the New York Academy of Sciences, 309, 37-76.
- Premack, D. (1983), The codes of man and beasts. Behavioral and Brain sciences, 6, 125-167
| Referenties: |