Zelfdoding

Zelfmoord oftewel zelfdoding oftewel suïcide (Latijn: suicidium, van 'se' = zich en 'caedere' = doden) is de benaming voor het opzettelijk beëindigen van het eigen leven. Het is verschillend van euthanasie, waarbij het eigen leven op eigen verzoek door een ander wordt beëindigd.

een luisterend oor ... Nederland Stichting EX6 - Telnr.088-3963963 Sensoor (voorheen sos-telefonische hulpdienst) - Telnr.0900-0767 Vlaanderen Zelfmoordlijn - Telnr.02 649 95 55 Tele-onthaal - Telnr.106 Kinder- en jongerentelefoon - Telnr.102

Inleiding

Met de uitdrukking 'poging tot zelfmoord' (tentamen suicidii of TS) wordt vooral bedoeld de 'niet geslaagde' poging, inclusief soortgelijke handelingen waarbij het niet echt de wens van het slachtoffer is om te overlijden; soms gaat het om een kreet om hulp, of om een manier om anderen zich schuldig te laten voelen en zo tot iets te bewegen. Deze beide vormen van poging tot zelfmoord, waartussen de grens niet scherp is, komen vele malen vaker voor dan de 'geslaagde' zelfmoord. Mensen met deze neiging noemt men in de psychiatrie ook wel parasuïcidaal. Veel mensen die uiteindelijk door zelfmoord overlijden, hebben daaraan voorafgaand al eerder pogingen tot zelfmoord gedaan. Ook kan een poging van iemand die niet werkelijk wil overlijden wel eens onbedoeld slagen.

Soms is zelfmoord echter een weloverwogen daad.

• Hermann Göring en Heinrich Himmler pleegden zelfmoord om aan strafvervolging te ontkomen.
• Leden van geheime organisaties en spionnen plegen zelfmoord als ze in handen van de vijand vallen, zodat ze niet (met marteling) gedwongen worden geheimen prijs te geven (en uiteindelijk toch gedood worden). Ze hebben daartoe vaak al een zelfmoordpil in de standaarduitrusting.
• Zware criminelen in het algemeen plegen bij ontdekking soms zelfmoord om aan (levenslange) gevangenisstraf te ontkomen.
• In mei 1940 en daarna pleegden veel Joden weloverwogen zelfmoord om aan de jodenvervolgingen te ontkomen. De geëngageerde schrijver Menno ter Braak, voorvechter van democratie, vergiftigde zichzelf aan de vooravond van de nazibezetting van Nederland op 14 mei 1940.
• Gedurende de Tweede Wereldoorlog pleegden verschillende verzetsmensen na arrestatie zelfmoord om te voorkomen dat ze na marteling zouden doorslaan en hun kameraden verraden. Voorbeelden daarvan zijn de communisten Gerrit Kastein, die op het Binnenhof uit het raam sprong, en Sally Dormits, de leider van de Nederlandse Volksmilitie die zich een kogel door het hoofd schoot
• Jan van Speijk die zich uit verdediging voor zijn volk met zijn schip, dat volgeladen met munitie lag, de lucht in blies. Dit deed hij na zijn bekende woorden: Dan liever de lucht in. Hier is hij echter een held mee geworden.

Tenslotte liggen zelfdoding en euthanasie dicht bij elkaar. Euthanasie, in Nederland, betekent dat een arts de dodelijke handeling verricht onder strikt gereguleerde omstandigheden.

Statistische gegevens

Zelfmoord is een niet te verwaarlozen doodsoorzaak in de overlijdensstatistiek. In Nederland plegen gemiddeld 1500 à 1600 mensen per jaar zelfmoord, dat is bijna twee maal zoveel als het aantal verkeersdoden. Elk jaar overwegen ruim 400 000 mensen in Nederland zelfmoord te plegen; bijna een kwart onderneemt daarvan ook daadwerkelijk een poging. Dit komt neer op een 'slagingspercentage' van nog geen twee procent. In 2007 pleegden in Nederland 1353 mensen zelfmoord, waarvan circa 50 jongeren tot 19 jaar. Onder jonge vrouwen tussen 15 en 25 jaar is zelfmoord de grootste doodsoorzaak. In Groningen werd in 2007 het hoogste aantal zelfmoorden per 100 000 inwoners geregistreerd en in Amsterdam waren het er niet veel minder.

In België is zelfmoord de tweede meest voorkomende doodsoorzaak bij jonge mannen van 20 tot 24 jaar en de derde doodsoorzaak bij jonge vrouwen van die leeftijd. In de leeftijdsgroep van 25 tot 34 jaar is zelfmoord zelfs de eerste doodsoorzaak. In 2004 beroofden 106 Belgen zich van het leven door voor een trein te springen. In 2003 waren dit er nog 88. Elke dag ontnemen zeven Belgen zich het leven (wat neerkomt op 2500 mensen per jaar). Hiermee is zelfmoord in België aanzienlijk vaker aan de orde dan in Nederland. Ongeveer 2 % van alle overlijdens in België is het gevolg van zelfmoord, bijna 3 % van alle mannelijke overlijdens en iets meer dan 1 % van de vrouwelijke overlijdens. Vlaanderen noteert met 3 zelfdodingen per dag het tweede hoogste cijfer binnen de Europese Unie.

Wereldwijd plegen elk jaar minstens een miljoen mensen zelfmoord, dat is 1,5 procent van alle sterfgevallen. Van de mensen die zelfmoord plegen heeft 90 procent psychische problemen. Depressie maakt de kans op zelfdoding 15 tot 20 maal zo groot.

Juridische aspecten

Zelfdoding is in België niet strafbaar, en over de vraag of hulp bij zelfdoding strafbaar is, zijn de juristen het oneens.

Parasuïcidaal

De term parasuïcidaal slaat op de niet-dodelijke handeling(en) van een persoon die opzettelijk zichzelf verwondt (automutilatie) of zeer riskant gedrag vertoont waarbij echter niet direct een bewuste doodswens aanwezig is. Een voorbeeld hiervan zouden overdoseringen van medicijnen of drugs kunnen zijn, maar dit is niet altijd het geval. Deze handelwijze komt veel voor bij personen met een borderline-persoonlijkheidsstoornis.

Rituele of gedwongen zelfmoord

In sommige (historische) culturen was gedwongen zelfmoord een methode van executie, meestal voorbehouden aan aanzienlijke personen. In andere wordt zelfmoord gezien als een manier om schande uit te wissen. In beide gevallen gold het dus als een vrij eervolle dood.

In het oude Griekenland werd dit vonnis voltrokken door het drinken van een beker met gif (welk gif is niet precies bekend; mogelijk was het gevlekte scheerling). De bekendste persoon die dit lot onderging was de filosoof Socrates.

In de samoeraiperiode in Japan waren seppuku, harakiri en Jigai geritualiseerde vormen van zelfmoord om bijvoorbeeld schande en gezichtsverlies te ontgaan middels een "eervolle dood".

In sommige streken in India was het gebruikelijk voor weduwen om zichzelf te doden door op de brandstapel van hun overleden man te springen. Weduwenverbranding, die vaak onder grote sociale druk en dus niet vrijwillig plaatsvond, is sinds 1829 verboden.

De hindoeïstische vorsten van Bali en Lombok pleegden liever zelfmoord dan dat zij zich door de Nederlanders lieten overwinnen (zie de pacificatie van Lombok). De rituele zelfdoding van vorst en hofstaat, soms ging het om 3500 gedode mannen, vrouwen en kinderen, wordt Perang Poepoetan genoemd.

In moderne tijden was gedwongen zelfmoord ook een methode om een echte moord te camoufleren. Vaak is de reden dat men bang is voor tegenmaatregelen van de aanhangers van de persoon die men uit de weg wil ruimen. Nazileider Ernst Röhm kreeg de opdracht zichzelf dood te schieten, maar deed dit niet, waarna hij door iemand anders werd doodgeschoten. Men was namelijk bang voor een opstand van zijn SA-mannen. Een ander voorbeeld is de Duitse generaal Rommel, die deel zou hebben genomen aan de samenzwering tegen Hitler in 1944. Een openlijk proces met executie achtten de nazileiders te gevaarlijk wegens Rommels populariteit. Daarom werd Rommel overgehaald een gifpil te slikken onder bedreiging dat zijn gezin anders naar de kampen gestuurd zou worden. Het Duitse volk werd wijsgemaakt dat Rommel was overleden aan verwondingen die hij bij een bombardement had opgelopen.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog gebruikte Japan kamikazepiloten die zichzelf op een vijandelijk schip lieten neerstorten. Ook andere manieren werden gebruikt om, met verlies van eigen leven, de tegenstander schade toe te brengen. In de Iran-Irakoorlog stuurden de Iraniërs kinderen met hoofdbanden met daarop Najaf en Karbala geschreven het mijnenveld in zodat de mijnen ontploften en het leger kon opmarcheren. De kinderen werd verteld dat ze na hun dood rechtstreeks naar de hemel zouden gaan.

Het World Trade Center dat als gevolg van een zelfmoordaanslag door moslim terroristen op 11 september 2001 is ingestort.

Zelfmoordterrorisme

Er zijn meer voorbeelden bekend van georganiseerde zelfmoord met politieke doelen. Een recent en veel opzien barend voorbeeld zijn de Terroristische aanslagen op 11 september 2001. De associatie van zelfmoordterrorisme met moslimextremisme is niet geheel terecht; het verschijnsel komt ook voor bij andere conflicten. Echter, sinds 1994 wordt deze 'strategie' voornamelijk geassocieerd met de strijd in de door Israël bezette Palestijnse gebieden, waar zij zou zijn bedacht door de leiding van Hamas of hun bommenmaker Yahya Ayyash.

In de middeleeuwen deden bloeddorstige legendes over de Assassijnen de ronde, nadat Marco Polo, op weg naar Koeblai Khan in China, in 1271 of 1272 door Perzië reisde en daar oude verhalen aanhoorde over een sekte, die in 1090 het kasteel van Alamoet veroverde onder aanvoering van Hasan al-Sabah, maar in 1265 definitief was verslagen door Hulagu, de broer van Koeblai (kleinzoons van Genghis Khan). Eerder hadden de ridders van de kruistochten al merkwaardige mythen van Hasans vijanden gehoord, volgens sommigen een reden voor Polo om zijn berichtgeving aan te passen aan bestaande vooroordelen. De naam van de groep leeft voort in diverse Europese talen, niet in de laatste plaats het Engelse woord "assassination", gebruikt voor 'dodelijke aanslag' of ook wel 'professionele moord'. De etymologische betekenis van "Assassijn" is zelf verklaard als 'hasj-eter', een pejoratieve term die hun vijanden gebruikten, maar volgens anderen als 'volger van Hassan', De Oude Man op de Berg van Alamoet.

Een ouder voorbeeld van een zelfmoordterrorist is de Servische nationalist Gavrilo Princip, die gebruikt werd door de Bosnisch-Servische 'socialistische' beweging de "Zwarte Hand": die verschafte hem zijn wapen en cyanide. Tijdens het bezoek aan Sarajevo van hertog prins Frans Ferdinand van Oostenrijk op 28 juni 1914 loste hij drie schoten (waarvan twee fataal) vanuit het publiek. Daarmee begon de Eerste wereldoorlog.

De gifcapsule werkte overigens niet, net zo min als die van zijn handlanger Nedeljko Čabrinović, en hij stierf vier jaar later in de gevangenis.

Methoden

Zelfmoord kan op verschillende manieren bereikt worden. Een zelfmoordpleger wil over het algemeen een middel gebruiken dat zekerheid geeft en zo pijnloos mogelijk is. Echter, als zelfmoord in een opwelling geschiedt, zal dit minder belangrijk zijn. In sommige gevallen is de kans op succes gering, of bestaat de kans dat ook toevallige passanten slachtoffer worden van de zelfmoord.

• Van grote hoogte springen: Men springt van een hoog gebouw of brug naar beneden. Meestal is men op slag dood. Een bekend voorbeeld is Jan van Schaffelaar, die van de kerktoren van Barneveld sprong; tijdens de oorlog Gerrit Kastein en recenter Herman Brood.
• Voor een auto of trein springen: Men laat zich aanrijden door op het laatste moment voor een voertuig te springen. Deze methode leidt niet altijd tot de dood en traumatiseert de bestuurder van het voertuig;
• Een overdosis drugs of medicijnen: Dit wordt vaak gezien als een "zachte" dood. Soms blijkt achteraf de dosis te licht of wordt men gevonden waarna behandeling in het ziekenhuis volgt. Ook kan het middel nare bijwerkingen hebben die de dood minder zacht maken dan gehoopt; met name het veel gebruikte paracetamol leidt, als de poging slaagt, tot een zeer pijnlijke en langzame dood door leverfalen.
• Inname van giftige stoffen: Hiervoor geldt feitelijk hetzelfde als voor de overdosis. De schrijver Menno ter Braak paste deze methode toe.
• Een dodelijk schot: Met een pistool of geweer schoot men zich door het hoofd of ander vitaal lichaamsdeel. De joods-communistische verzetsman Sammy Dormits paste deze methode toe.
• Ophanging;
• Verstikking met een (dichtgeknoopte) plastic zak over het hoofd;
• Verdrinking: men verzwaart het eigen lichaam met een steen of ander zwaar voorwerp en springt in het water. Met een sterke wil kan men ook verdrinken door het hoofd zelf onder water te houden;
• De polsen doorsnijden;
• Elektrocutie, hierbij zit men in het water (bijvoorbeeld in bad). Er wordt dan een elektrisch apparaat met een normale tot hoge stroomsterkte in het water gegooid. Bij het uitvoeren van deze methode volgt een onmiddellijke hartstilstand. In Duitse concentratiekampen werd ook wel zelfmoord gepleegd door zich tegen de onder stroom gezette omheiningsdraden van het kamp te werpen. Men zei dan dat "hij naar de draad was gegaan".
• Zichzelf met een mes, zwaard of ander steekwapen dodelijk verwonden: Het bekendste voorbeeld is de Japanse seppuku (ook wel harakiri);
• Zelfverbranding: Dit is zeldzaam omdat het een zeer pijnlijke en wrede dood is. De methode wordt soms gekozen om publieke aandacht te trekken. De Tsjechische student Jan Palach stak zichzelf bijvoorbeeld in brand uit protest tegen het neerslaan van de Praagse Lente;
• Cleopatra pleegde zelfmoord door zich te laten bijten door een giftige slang (Reginald Arthur, 1892)
• Vergassing, het inhaleren van giftige gassen. In een kleine afgesloten ruimte kan vrij snel een dodelijke concentratie worden bereikt. Er bestaat echter een kans dat ook andere personen onbedoeld slachtoffer worden.
  • Vergassing kwam voor in de tijd dat huishoudens van "stadsgas" (een mengsel van waterstof en koolmonoxide) gebruik maakten. Men legde het hoofd in de oven en zette de gaskraan open, waardoor men snel in slaap viel en overleed. Soms wordt een vergassingszelfmoord gepleegd door in een auto met draaiende motor te gaan zitten en de uitlaatgassen via een slang terug in de auto te leiden;
  • Een moderne variant van vergassing is in een kleine afgesloten ruimte met een houtskoolbrander of barbecue te gaan zitten. Door het brandende houtskool ontstaat koolmonoxide. Dit bindt veel sneller aan de hemoglobine in het bloed dan zuurstof, waardoor het lichaam gebrek aan zuurstof krijgt. Hierdoor raakt men bewusteloos, waarna men overlijdt door hypoxie. In Japan was het enige tijd een rage om met een groep gezamenlijk op deze manier zelfmoord te plegen;
  • Soms vergast men zichzelf door in een afgesloten ruimte de giftige gassen zelf te bereiden. Uit huishoudchemicaliën kan bijvoorbeeld relatief eenvoudig chloor of waterstofsulfide worden bereid;
• Zichzelf doodrijden in een voertuig;
• Zich laten bijten of steken door een giftig dier. Dit komt vrijwel niet voor, maar volgens de overlevering liet Cleopatra zich bijten door een giftige slang;
• Zelfmoord door middel van een explosie: men laat een explosief in de nabijheid ontploffen, waardoor men op slag overlijdt of tenminste dodelijk gewond raakt. Een voorbeeld hiervan is een zelfmoordterrorist die een gordel met explosieven draagt. In de Tweede Wereldoorlog pleegden sommige Japanse soldaten zelfmoord door een handgranaat aan de borst te drukken en af te laten gaan.
• Een bijzondere vorm is 'suicide by cop', ofwel zelfmoord door een politieagent. Hierbij bedreigt men een politieagent zodanig dat deze uit zelfverdediging de dader doodschiet. Agenten worden echter getraind om indien mogelijk in een niet-vitaal lichaamsdeel te schieten.

Soms worden meerdere methodes tegelijk gebruikt, om de kans op slagen te vergroten.

Zelfmoord in de literatuur

In de literatuur is zelfmoord regelmatig beschreven. Vooral in romantische literatuur werd zelfmoord vaak beschreven en soms zelfs verheerlijkt.

• In de Bijbel verhangt Judas Iskariot zichzelf, nadat hij Jezus verraden heeft (Matth. 27:3-5). Ook Koning Saul sloeg de hand aan zichzelf (1 Sam.31:4).
• De Griekse held Ajax stort zich op zijn zwaard in het gelijknamige toneelstuk van Sophocles.
• Pyramus en Thisbe waren in de Griekse mythologie twee Babylonische geliefden, die door een misverstand beiden zelfmoord pleegden voor hun liefde. Ovidius schreef over hen in de Metamorfosen. Shakespeare leende een Italiaanse versie van het verhaal voor Romeo en Julia. In 1950 maakte Kees Stip een dichtbundel met Vijf variaties op een misverstand.
• In De goddelijke komedie beschrijft Dante hoe hij verdwaalt in een duister woud, dat wel gezien wordt als allegorie voor zelfmoordplannen. Tijdens zijn reis door de hel komt hij door een bos waar zelfmoordenaars gestraft worden. In zijn tijd zag de christelijke kerk zelfmoord als een zonde en een belediging van God.
• Shakespeares Hamlet bevat (in act 3, scene 1) een beroemde monoloog over zelfmoord, die begint met de woorden "To be or not to be, that's the question". Schopenhauer schreef in Die Welt als Wille und Vorstellung een commentaar op deze monoloog, waarin hij betoogt dat de keuze tussen "zijn of niet zijn" een gemakkelijke is (de ellende in de wereld maakt niet-zijn verkieslijk), maar dat zelfmoord niet de garantie op totaal niet-zijn biedt. Eerder in het stuk (act 1, scene 2) wenst Hamlet "that the Everlasting had not fix'd His canon 'gainst self-slaughter", dat de Eeuwige (God) niet Zijn wet had gemaakt tegen zelfslachting.
• In Goethes Die Leiden des jungen Werthers pleegt de hoofdpersoon zelfmoord uit liefdesverdriet. Naar verluidt zou na het uitgeven van het boek een ware epidemie van zelfmoorden hebben plaatsgevonden. Vele jonge mensen beroofden zich van het leven op een zo goed mogelijk nagebootste manier van de scène in het boek.
• De titelfiguur uit de roman Eline Vere van Louis Couperus pleegt zelfmoord, na twee mislukte verlovingen, uit labiliteit, hysterie en pure wanhoop.
• Jeroen Brouwers bundelde in De laatste deur (1984) essays over schrijvers die zelfmoord pleegden.
• In Les Miserables pleegt Javert, een van de hoofdpersonen, zelfmoord door van een brug over de Seine te springen

Popmuziek

Ook in de popmuziek en andere muziek is zelfmoord een vaak terugkerend thema.

• Don't Try Suicide is een lied van de rockband Queen, geschreven door Freddie Mercury, en verschenen op het album The Game uit 1980.
• Suicide Solution van de rockzanger Ozzy Osbourne, door hem geschreven voor zijn album Blizzard of Ozz uit 1981 behandelt de omstandigheden van een wanhopig persoon die kunnen leiden tot zelfmoord. In tegenstelling tot kritieken van ouderorganisaties is het geen pleidooi voor het plegen ervan, maar bedoeld als waarschuwing tegen.
• De band Suicidal Tendencies heeft een album Suicide's an Alternative waarop ieder nummer de dood of zelfmoord als thema heeft.
• The art of Suicide van Emilie Autumn gaat over oorzaken van zelfmoord.
• Het nummer Like suicide van de band Seether gaat over het gevoel van zelfmoord.
• Het hitnummer 'I Can't Stand Loosing You' van The Police werd aanvankelijk geboycot op de Britse radio wegens zijn expliciete inhoud. Het nummer gaat over een jongeman die de breuk met zijn vriendinnetje niet kan verkroppen en met zelfdoding dreigt.
• Het nummer Suicide van T-Pain gaat over het zelfmoord plegen nadat hij HIV heeft opgelopen via zijn vriendin.
• Spring Nicht/Don't Jump van Tokio Hotel gaat over iemand die zelfmoord wilt plegen door van een gebouw te springen. Echter probeert zijn innerlijke persoon hem tegen te houden. http://www.dailymotion.com/video/x2ps5z_tokio-hotel-spring-nicht_music

Voetnoten

Zie ook

• Automutilatie
• Euthanasie
• Lijst van zelfmoorden
• Pil van Drion

Literatuur

• The Savage God: A Study of Suicide, 1972, ISBN|0393306577

Externe links

• Nederland
  • Stichting EX6 - Telnr.088-3963963
  • Sensoor (voorheen sos-telefonische hulpdienst) - Telnr.0900-0767
• Vlaanderen
  • Zelfmoordlijn - Telnr.02 649 95 55
  • Tele-onthaal - Telnr.106
  • Kinder- en jongerentelefoon - Telnr.102

• Zorg + Welzijn Dossier, Zelfdoding