Wikisage, de vrije encyclopedie van de tweede generatie, is digitaal erfgoed
Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Openbaring van Johannes: verschil tussen versies
Naar navigatie springen
Naar zoeken springen
(Permalink: //nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Openbaring_van_Johannes&oldid=27956875) |
Geen bewerkingssamenvatting |
||
| (8 tussenliggende versies door 2 gebruikers niet weergegeven) | |||
| Regel 10: | Regel 10: | ||
| vorig = [[Brief van Judas|Judas]] | | vorig = [[Brief van Judas|Judas]] | ||
}} | }} | ||
De '''Openbaring van Johannes''' (vaak kortweg ''Openbaring'' genoemd) is het laatste boek van het [[Nieuwe Testament]] en daarmee eveneens van de gehele [[Bijbel (christendom)|Bijbel]]. Traditioneel | De '''Openbaring van Johannes''' (vaak kortweg ''Openbaring'' genoemd) is het laatste boek van het [[Nieuwe Testament]] en daarmee eveneens van de gehele [[Bijbel (christendom)|Bijbel]]. Traditioneel wordt aangenomen dat het de Apostel [[Johannes (apostel) |Johannes]] is die te kennen geeft dit boek op [[Patmos]] te hebben geschreven. De auteur wordt in het algemeen om verwarring te voorkomen aangeduid als ''Johannes van Patmos''. ({{Bijbel|Openbaring|1:9}}) Het werd geschreven in het [[Koinè]]-[[Grieks]], en volgens de aanhef gaat het om een [[openbaring]] van Jezus aan Johannes. | ||
De naam is een | De naam ’Openbaring’ is een vertaling van de [[Grieks]]e titel {{Grieks|Ἀποκάλυψις}} (Apokalypsis) (’openbaring, onthulling’). Ook in het Nederlands woord het boek soms de ''[[Apocalyps]]'' genoemd. Het boek telt 22 hoofdstukken. Het is het enige [[profetie|profetische]] boek in het Nieuwe Testament. Vanwege de vele toespelingen op het Oude Testament en op toestanden uit de tijd van de schrijver is de Openbaring van Johannes voor velen het moeilijkst te begrijpen boek van het Nieuwe Testament. | ||
==Auteur== | ==Auteur== | ||
Over de identiteit van de schrijver Johannes is verschil van opvatting. | Over de identiteit van de schrijver Johannes is verschil van opvatting. | ||
* Volgens de traditionele opvatting is de [[apostel (christelijk)|apostel]] [[Johannes (apostel)|Johannes]] de schrijver van dit boek, alsook van het [[evangelie volgens Johannes]] en de drie brieven van Johannes, te weten de [[Eerste brief van Johannes|Eerste]], de [[Tweede brief van Johannes|Tweede]] en de [[Derde brief van Johannes]]. | * Volgens de traditionele opvatting is de [[apostel (christelijk)|apostel]] [[Johannes (apostel)|Johannes]] de schrijver van dit boek, alsook van het [[evangelie volgens Johannes]] en de drie brieven van Johannes, te weten de [[Eerste brief van Johannes|Eerste]], de [[Tweede brief van Johannes|Tweede]] en de [[Derde brief van Johannes]]. | ||
* Volgens [[ | * Volgens de [[hogere bijbelkritiek]] zou het bij de schrijver van het evangelie, van de brieven en van de openbaring om drie verschillende personen gaan.{{bron?}} | ||
==Canoniciteit== | ==Canoniciteit== | ||
[[ | De vraag naar het auteurschap en naar de canoniciteit zijn nauw verbonden. | ||
In de [[4e eeuw]] | |||
[[Melitto van Sardes]] schreef het toe aan Johannes, en stelde een commentaar op de Openbaring samen.<ref>{{Aut|Eusebius}}, ''Historia Ecclesiastica'', IV. 26)</ref> | |||
[[Irenaeus van Lyon|Irenaeus]] (circa 180 n.Chr.) verklaarde herhaaldelijk en resoluut dat de Openbaring geschreven werd door Johannes, een discipel van de Heer.<ref>{{Aut|Irenaeus}}, ''Adv. Haer.'', IV.20, 11; 30, 4; V.26, 1; 35, 2, enz.</ref> en schreef commentaar over het getal [[getal van het Beest|666]]. Het is in zijn geval duidelijk dat hij de apostel Johannes bedoelde. | |||
[[Tertullianus]] citeerde de Openbaring regelmatig.<ref>{{Aut|Tertullianus}}, ''Tegen Marcion'', III.</ref> | |||
[[Justinus Martyr]] (circa 140 n.Chr.) verwees expliciet naar het boek en noemde het het werk van „een zekere man, genaamd Johannes, één van de apostelen van Christus”.<ref>{{Aut|Justinus Martyr}}, ''Dialoog met Trypho'', 81.</ref> | |||
[[Eusebius van Caesarea|Eusebius]] (ca. 260–voor 341 n.Chr.) vermeldde dat de meningen in zijn tijd verdeeld waren. Hij lijkt wat te aarzelen of hij het boek tussen de betwiste of de erkende (homologoumena) geschriften moest sorteren, maar besloot dan toch: „onder deze, indien zo’n opvatting juist lijkt, moeten we de Openbaring van Johannes plaatsen.”<ref>{{Aut|Eusebius}}, ''Historia Ecclesiastica'', III, 25.</ref> | |||
Dionysius van Alexandria (circa 250 n.Chr.) vond, om tekstuele redenen, dat de Openbaring niet geschreven werd door dezelfde schrijver als het vierde evangelie.<ref>{{Aut|Eusebius}}, ''Historia Ecclesiastica'', VII, 25.</ref> Hij vond wel dat het het werk was van een heilig en geïnspireerd man: een andere Johannes dan de evangelieschrijver. | |||
In de [[4e eeuw]] betwijfelden [[Johannes Chrysostomos]] en andere bisschoppen of dit boek in het Nieuwe Testament thuis hoorde, voornamelijk door de moeilijkheid van de interpretatie ervan en het gevaar van misbruik. De kerkvader [[Origenes]] ging hen voor, hij beschouwde de Openbaring als een verzameling van wilde dromerijen, waaruit niemand wijs kan worden. Christenen in [[Syrië]] verwierpen het ook omdat het [[montanisme]] zich op dit boek baseerde. Het werd uiteindelijk wel in de [[Canonvorming van het Nieuwe Testament|nieuwtestamentische canon]] opgenomen. De [[Oosters-Orthodoxe Kerk]] gebruikt het boek niet in de [[liturgie]]. | |||
== Datering == | == Datering == | ||
De traditie dateert het boek in [[96]] tijdens de regering van keizer [[Titus Flavius Domitianus|Domitianus]] | De traditie dateert het boek in [[96]] tijdens de regering van keizer [[Titus Flavius Domitianus|Domitianus]]. Sommigen argumenteren voor een vroegere datum, meestal [[68]] of [[69]], tijdens de regering van [[Nero Claudius Caesar Augustus Germanicus|Nero]]. | ||
Voor de latere datering pleit het getuigenis van de kerkvader [[Irenaeus]], die informatie ontving van hen die Johannes persoonlijk gekend hadden. Hij schrijft dat de openbaring | Voor de latere datering pleit het getuigenis van de kerkvader [[Irenaeus]], die informatie ontving van hen die Johannes persoonlijk gekend hadden, zoals [[Polycarpus]]. Hij schrijft dat de openbaring „niet vreselijk lang geleden gezien” was. | ||
Ander bewijs voor de latere datum is van interne aard: het boek | Ander bewijs voor de latere datum is van interne aard: het boek lijkt te zinspelen op uitgebreide vervolging, die de christenen in [[Klein-Azië]] treft. Dat past beter bij de regering van Domitianus dan bij de regering van Nero. Nero's vervolging was geconcentreerd in het gebied rond [[Rome (stad)|Rome]], hoewel ook Paulus in Klein-Azië problemen ondervond. | ||
==Belangrijke stromingen inzake de interpretatie== | ==Belangrijke stromingen inzake de interpretatie== | ||
In verband met de interpretatie van de symboliek, de beelden en de inhoud van het boek zijn er een aantal belangrijke denkrichtingen. | |||
* De ''Bijbelse profetie'' gedachtenschool ziet de inhoud van het boek, zeker in samenhang met de boeken [[Daniël (boek)|Daniël]], [[Ezechiël (boek)|Ezechiël]] en andere [[eschatologie|eschatologische]] delen van de bijbel als een profetie van de [[eindtijd]]. Deze school kan verder worden onderverdeeld in: | * De ''Bijbelse profetie'' gedachtenschool ziet de inhoud van het boek, zeker in samenhang met de boeken [[Daniël (boek)|Daniël]], [[Ezechiël (boek)|Ezechiël]] en andere [[eschatologie|eschatologische]] delen van de bijbel als een profetie van de [[eindtijd]]. Deze school kan verder worden onderverdeeld in: | ||
** een | ** een '''futuristische''' of eschatologische visie waarin het boek betrekking heeft op toekomstige gebeurtenissen in de eindtijd; | ||
** een | ** een '''preteristische''' uitleg waarin het boek betrekking heeft op de gebeurtenissen in de eerste eeuw; | ||
** een | ** een '''historische''' visie waarin het boek de periode van de eerste eeuw tot de wederkomst omvat; | ||
** een | ** een '''idealistische''' of '''symbolische''' visie waarin de Openbaring niet verwijst naar gebeurtenissen in het verleden of in de toekomst, maar een allegorie is voor de geestelijke weg en de strijd tussen goed en kwaad. | ||
* De ''historisch-kritische'' benadering, | * De ''historisch-kritische'' benadering, die dominant werd onder kritische theologen tegen het eind van de [[19e eeuw]], probeert het boek te begrijpen in het kader van de [[Apocalyptiek|apocalyptische literatuur]]. Deze volgde het patroon van het boek Daniël en werd populair binnen de [[christelijk]]e als [[jodendom|joodse traditie]] sinds de [[Joodse diaspora#Joodse diaspora|Babylonische diaspora]]. | ||
* | * De ''esthetische'' en ''literaire'' benadering analyseert het boek Openbaring als een literair kunstwerk. | ||
Sommige manieren van interpretatie uit de verschillende systemen zijn met elkaar combineerbaar. | |||
===Symboliek tegen Rome=== | ===Symboliek tegen Rome=== | ||
Zekere analytische interpretaties hebben geleid tot de aanname dat Openbaring niet over een christelijke visie op goed tegen kwaad spreekt, maar over | Zekere analytische interpretaties hebben geleid tot de aanname dat Openbaring niet over een christelijke visie op goed tegen kwaad spreekt, maar over de destijds als joodse sekte aangemerkte christendom tegenover het [[Romeinse Rijk]]. Volgens dergelijke interpretaties zijn er verschillende verwijzingen naar Rome opgenomen, waaronder: | ||
* Het [[Getal van het Beest]], 666, dat volgens bepaalde berekeningen gebaseerd op het [[Hebreeuws]] te herleiden is naar de toenmalige [[Keizer Nero]]. Er zijn echter nog veel meer interpretaties van dit getal. | * Het [[Getal van het Beest]], 666, dat volgens bepaalde berekeningen gebaseerd op het [[Hebreeuws]] te herleiden is naar de toenmalige [[Keizer Nero]]. Er zijn echter nog veel meer interpretaties van dit getal. | ||
* De [[hoer van Babylon]] gezeten op het beest met de zeven koppen, dat symbool zou staan voor [[Oude Rome|Rome]], de hoofdstad van het naar de | * De [[hoer van Babylon]] gezeten op het beest met de zeven koppen, dat symbool zou staan voor [[Oude Rome|Rome]], de hoofdstad van het naar de joodse sekte toe vijandige Romeinse Rijk, die gebouwd is op zeven heuvels. | ||
==Indeling van het boek== | |||
#Aan de [[zeven gemeenten]] ({{Bijbel|Openbaring|1:4-3:22}}) | |||
#[[Aanbidding]] van [[God (christendom)|God]] en van het [[Jezus Christus|Lam]] ({{Bijbel|Openbaring|4:1-5:14}}) | |||
#De eerste zes '''zegels''' ({{Bijbel|Openbaring|6:1-17}}) (met de [[de vier ruiters van de Apocalyps]] als eerste vier zegels). De vijfde zegel betrof de zielen onder het altaar van de gelovige christenen die zijn gestorven als martelaren tijdens de [[Grote Verdrukking]]. En de zesde zegel betrof een zware [[aardbeving]], het zwart (donker) worden van de [[zon]] en het bloedrood worden van de maan. (Zie ook {{Bijbel|Mattheüs|24:29}}) | |||
#De honderdvierenveertigduizend voor de [[troon]] ({{Bijbel|Openbaring|7:1-17}}) | |||
#Het zevende zegel ({{Bijbel|Openbaring|8:1-5}}): een stiltemoment van een half uur en daarna de zeven engelen met de zeven '''bazuinen.''' | |||
#De eerste zes [[bazuin (muziekinstrument)|bazuinen]] ({{Bijbel|Openbaring|8:6-9:21}}) | |||
#De geopende [[boekrol]] ({{Bijbel|Openbaring|10:1-11}}) | |||
#[[De twee getuigen]] ({{Bijbel|Openbaring|11:1-14}}) | |||
#De zevende bazuin ({{Bijbel|Openbaring|11:15-19}}) | |||
#De vrouw, de [[satan|draak]] en de twee beesten ({{Bijbel|Openbaring|12|1-13:18}}) | |||
#Het Lam en de zijnen; het [[dag des oordeels#dag des oordeels in de Bijbel|oordeel]] ({{Bijbel|Openbaring|14:1-20}}) | |||
#De zeven [[offer (religie)|offer]]schalen ({{Bijbel|Openbaring|15:1-16:21}}) | |||
#Het oordeel over [[Babylon (Babel)|Babylon]] ({{Bijbel|Openbaring|17:1-19:10}}) | |||
#Het [[antichrist|beest]] en zijn [[profeet]] verslagen ({{Bijbel|Openbaring|19:11-21}}) | |||
#De eerste [[opstanding#opstandingen volgens het chiliasme|opstanding]] en de [[hel (geloofsconcept)|tweede dood]] ({{Bijbel|Openbaring|20:1-15}}) | |||
#Een [[nieuwe hemel en aarde|nieuwe hemel en een nieuwe aarde]] ({{Bijbel|Openbaring|21|1-22:5}}) | |||
#Slot ({{Bijbel|Openbaring|22:6-21}}) | |||
==Online lezen== | |||
* {{Bijbel|Openbaring}} | |||
==Literatuur== | ==Literatuur== | ||
| Regel 68: | Regel 85: | ||
* {{Aut|[[Jan Willem Embregts]]}}, ''Geen uitstel meer'', Uitgeverij [[Het Zoeklicht]], [[Doorn (Utrecht)|Doorn]], ISBN 9789064510908 (2006) | * {{Aut|[[Jan Willem Embregts]]}}, ''Geen uitstel meer'', Uitgeverij [[Het Zoeklicht]], [[Doorn (Utrecht)|Doorn]], ISBN 9789064510908 (2006) | ||
* {{Aut|[[Emil Bock]]}},''De Apocalypse, de tekenen des tijds in de Openbaring van Johannes'', [[Uitgeverij Christofoor]], ISBN 9789062383337 (september 1989) | * {{Aut|[[Emil Bock]]}}, ''De Apocalypse, de tekenen des tijds in de Openbaring van Johannes'', [[Uitgeverij Christofoor]], ISBN 9789062383337 (september 1989) | ||
{{ | {{Appendix|Weblinks | ||
* | *{{CathEn|01594b|Apocalypse}} | ||
{{ | *{{ISBE|revelation-of-john|Revelation of John}} | ||
*{{Bullinger|197}} | |||
;Verwijzingen | |||
}} | }} | ||
{{Navigatie Bijbel}} | {{Navigatie Bijbel}} | ||
Huidige versie van 25 mei 2016 om 03:02
| Openbaring, Apokalyps | ||
| Auteur | Johannes | |
| Tijd | 70 | |
| Taal | Grieks | |
| Categorie | openbaring | |
| Hoofdstukken | 22 | |
| Vorige boek | Judas | |
De Openbaring van Johannes (vaak kortweg Openbaring genoemd) is het laatste boek van het Nieuwe Testament en daarmee eveneens van de gehele Bijbel. Traditioneel wordt aangenomen dat het de Apostel Johannes is die te kennen geeft dit boek op Patmos te hebben geschreven. De auteur wordt in het algemeen om verwarring te voorkomen aangeduid als Johannes van Patmos. (Openbaring 1:9) Het werd geschreven in het Koinè-Grieks, en volgens de aanhef gaat het om een openbaring van Jezus aan Johannes.
De naam ’Openbaring’ is een vertaling van de Griekse titel Ἀποκάλυψις (Apokalypsis) (’openbaring, onthulling’). Ook in het Nederlands woord het boek soms de Apocalyps genoemd. Het boek telt 22 hoofdstukken. Het is het enige profetische boek in het Nieuwe Testament. Vanwege de vele toespelingen op het Oude Testament en op toestanden uit de tijd van de schrijver is de Openbaring van Johannes voor velen het moeilijkst te begrijpen boek van het Nieuwe Testament.
Auteur
Over de identiteit van de schrijver Johannes is verschil van opvatting.
- Volgens de traditionele opvatting is de apostel Johannes de schrijver van dit boek, alsook van het evangelie volgens Johannes en de drie brieven van Johannes, te weten de Eerste, de Tweede en de Derde brief van Johannes.
- Volgens de hogere bijbelkritiek zou het bij de schrijver van het evangelie, van de brieven en van de openbaring om drie verschillende personen gaan.[bron?]
Canoniciteit
De vraag naar het auteurschap en naar de canoniciteit zijn nauw verbonden.
Melitto van Sardes schreef het toe aan Johannes, en stelde een commentaar op de Openbaring samen.[1]
Irenaeus (circa 180 n.Chr.) verklaarde herhaaldelijk en resoluut dat de Openbaring geschreven werd door Johannes, een discipel van de Heer.[2] en schreef commentaar over het getal 666. Het is in zijn geval duidelijk dat hij de apostel Johannes bedoelde.
Tertullianus citeerde de Openbaring regelmatig.[3]
Justinus Martyr (circa 140 n.Chr.) verwees expliciet naar het boek en noemde het het werk van „een zekere man, genaamd Johannes, één van de apostelen van Christus”.[4]
Eusebius (ca. 260–voor 341 n.Chr.) vermeldde dat de meningen in zijn tijd verdeeld waren. Hij lijkt wat te aarzelen of hij het boek tussen de betwiste of de erkende (homologoumena) geschriften moest sorteren, maar besloot dan toch: „onder deze, indien zo’n opvatting juist lijkt, moeten we de Openbaring van Johannes plaatsen.”[5]
Dionysius van Alexandria (circa 250 n.Chr.) vond, om tekstuele redenen, dat de Openbaring niet geschreven werd door dezelfde schrijver als het vierde evangelie.[6] Hij vond wel dat het het werk was van een heilig en geïnspireerd man: een andere Johannes dan de evangelieschrijver.
In de 4e eeuw betwijfelden Johannes Chrysostomos en andere bisschoppen of dit boek in het Nieuwe Testament thuis hoorde, voornamelijk door de moeilijkheid van de interpretatie ervan en het gevaar van misbruik. De kerkvader Origenes ging hen voor, hij beschouwde de Openbaring als een verzameling van wilde dromerijen, waaruit niemand wijs kan worden. Christenen in Syrië verwierpen het ook omdat het montanisme zich op dit boek baseerde. Het werd uiteindelijk wel in de nieuwtestamentische canon opgenomen. De Oosters-Orthodoxe Kerk gebruikt het boek niet in de liturgie.
Datering
De traditie dateert het boek in 96 tijdens de regering van keizer Domitianus. Sommigen argumenteren voor een vroegere datum, meestal 68 of 69, tijdens de regering van Nero. Voor de latere datering pleit het getuigenis van de kerkvader Irenaeus, die informatie ontving van hen die Johannes persoonlijk gekend hadden, zoals Polycarpus. Hij schrijft dat de openbaring „niet vreselijk lang geleden gezien” was. Ander bewijs voor de latere datum is van interne aard: het boek lijkt te zinspelen op uitgebreide vervolging, die de christenen in Klein-Azië treft. Dat past beter bij de regering van Domitianus dan bij de regering van Nero. Nero's vervolging was geconcentreerd in het gebied rond Rome, hoewel ook Paulus in Klein-Azië problemen ondervond.
Belangrijke stromingen inzake de interpretatie
In verband met de interpretatie van de symboliek, de beelden en de inhoud van het boek zijn er een aantal belangrijke denkrichtingen.
- De Bijbelse profetie gedachtenschool ziet de inhoud van het boek, zeker in samenhang met de boeken Daniël, Ezechiël en andere eschatologische delen van de bijbel als een profetie van de eindtijd. Deze school kan verder worden onderverdeeld in:
- een futuristische of eschatologische visie waarin het boek betrekking heeft op toekomstige gebeurtenissen in de eindtijd;
- een preteristische uitleg waarin het boek betrekking heeft op de gebeurtenissen in de eerste eeuw;
- een historische visie waarin het boek de periode van de eerste eeuw tot de wederkomst omvat;
- een idealistische of symbolische visie waarin de Openbaring niet verwijst naar gebeurtenissen in het verleden of in de toekomst, maar een allegorie is voor de geestelijke weg en de strijd tussen goed en kwaad.
- De historisch-kritische benadering, die dominant werd onder kritische theologen tegen het eind van de 19e eeuw, probeert het boek te begrijpen in het kader van de apocalyptische literatuur. Deze volgde het patroon van het boek Daniël en werd populair binnen de christelijke als joodse traditie sinds de Babylonische diaspora.
- De esthetische en literaire benadering analyseert het boek Openbaring als een literair kunstwerk.
Sommige manieren van interpretatie uit de verschillende systemen zijn met elkaar combineerbaar.
Symboliek tegen Rome
Zekere analytische interpretaties hebben geleid tot de aanname dat Openbaring niet over een christelijke visie op goed tegen kwaad spreekt, maar over de destijds als joodse sekte aangemerkte christendom tegenover het Romeinse Rijk. Volgens dergelijke interpretaties zijn er verschillende verwijzingen naar Rome opgenomen, waaronder:
- Het Getal van het Beest, 666, dat volgens bepaalde berekeningen gebaseerd op het Hebreeuws te herleiden is naar de toenmalige Keizer Nero. Er zijn echter nog veel meer interpretaties van dit getal.
- De hoer van Babylon gezeten op het beest met de zeven koppen, dat symbool zou staan voor Rome, de hoofdstad van het naar de joodse sekte toe vijandige Romeinse Rijk, die gebouwd is op zeven heuvels.
Indeling van het boek
- Aan de zeven gemeenten (Openbaring 1:4-3:22)
- Aanbidding van God en van het Lam (Openbaring 4:1-5:14)
- De eerste zes zegels (Openbaring 6:1-17) (met de de vier ruiters van de Apocalyps als eerste vier zegels). De vijfde zegel betrof de zielen onder het altaar van de gelovige christenen die zijn gestorven als martelaren tijdens de Grote Verdrukking. En de zesde zegel betrof een zware aardbeving, het zwart (donker) worden van de zon en het bloedrood worden van de maan. (Zie ook Mattheüs 24:29)
- De honderdvierenveertigduizend voor de troon (Openbaring 7:1-17)
- Het zevende zegel (Openbaring 8:1-5): een stiltemoment van een half uur en daarna de zeven engelen met de zeven bazuinen.
- De eerste zes bazuinen (Openbaring 8:6-9:21)
- De geopende boekrol (Openbaring 10:1-11)
- De twee getuigen (Openbaring 11:1-14)
- De zevende bazuin (Openbaring 11:15-19)
- De vrouw, de draak en de twee beesten (Openbaring 12:1-13:18)
- Het Lam en de zijnen; het oordeel (Openbaring 14:1-20)
- De zeven offerschalen (Openbaring 15:1-16:21)
- Het oordeel over Babylon (Openbaring 17:1-19:10)
- Het beest en zijn profeet verslagen (Openbaring 19:11-21)
- De eerste opstanding en de tweede dood (Openbaring 20:1-15)
- Een nieuwe hemel en een nieuwe aarde (Openbaring 21:1-22:5)
- Slot (Openbaring 22:6-21)
Online lezen
Literatuur
Vanuit verschillende christelijke opvattingen zijn boeken geschreven over de Openbaring van Johannes. Hieronder volgt een lijst met boekentitels:
- Jan Willem Embregts, Geen uitstel meer, Uitgeverij Het Zoeklicht, Doorn, ISBN 9789064510908 (2006)
- Emil Bock, De Apocalypse, de tekenen des tijds in de Openbaring van Johannes, Uitgeverij Christofoor, ISBN 9789062383337 (september 1989)
Weblinks
|
Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Openbaring van Johannes op Wikimedia Commons.