Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Hebreeuwse Bijbel: verschil tussen versies
k (voetnoot, kleurexperimentje, bemerkingen voor toekomstige aanpassingen) |
(spelling en toevoeging met bronvermelding) |
||
| Regel 17: | Regel 17: | ||
<!--[[Bestand:Gutenberg bible Old Testament Epistle of St Jerome.jpg|right|250px]]--> | <!--[[Bestand:Gutenberg bible Old Testament Epistle of St Jerome.jpg|right|250px]]--> | ||
Het '''Oude Testament''' (''Vetus Testamentum'' in het Latijn), in inhoud nauwelijks verschillend van de ''Tenach'', is het eerste gedeelte van de christelijke [[Bijbel]]. Dit gedeelte dateert van voor het begin van de [[christelijke jaartelling]]. | Het '''Oude Testament''' (''Vetus Testamentum'' in het Latijn), in inhoud nauwelijks verschillend van de ''Tenach'', is het eerste gedeelte van de christelijke [[Bijbel]]. Dit gedeelte dateert van voor het begin van de [[christelijke jaartelling]]. | ||
Soms rijst er bezwaar tegen het woord ’Testament’, omdat dit in de huidige betekenis een document is waarin iemand bepaalt wat er na zijn dood dient te gebeuren. Het woord ''Testament'' dat wordt gebruikt in het ''Oude'' en het ''Nieuwe Testament'', is afgeleid van het Latijnse woord ''testamentum'', dat gebruikt wordt in de [[Vulgaat]]. Het woord is verwant aan ''testimonium'' (getuigenis). Terwijl ’testimonium’ vooral een mondelinge verklaring betekent, is ’testament’ een schriftelijk vastgelegde verklaring. In die zin is het woord Testament wel degelijk van toepassing op het ’Oude’ en het ’Nieuwe’ Testament.<ref name=Gems>{{Aut|Vivian Capel}}, ''Gems from the New Testament'', Insight Press, Bristol, Engeland, 1998, p. 2-3.</ref> | |||
De christenen noemen dit Bijbelgedeelte het Oude Testament omdat het zou wijzen naar de komst van [[Jezus (traditioneel-christelijk)|Jezus Christus]] en omdat het aan het [[Nieuwe Testament]] voorafgaat. De Joden stellen met een ''witz'' dat deze boeken noch oud zijn, noch een testament vormen. In het Nieuwe Testament wordt daarom voor het Oude Testament ook de naam ''Eerste Verbond''<ref>Men vindt die begrippen niet in de evangeliën, maar in de brieven van het NT. Dit ’aannemelijk maken’ is voornamelijk het werk van de [[Paulus (apostel)|heilige Paulus]] in zijn [[brief aan de Hebreeën]], hoewel zijn auteurschap hier onzeker is. (Maar vast staat dat hij Jezus van Nazareth niet persoonlijk heeft gekend.) — Brief aan de Hebreeën, vers 8:7 luidt: Want indien <u>dat eerste verbond</u> onberispelijk geweest ware, zo zou voor het tweede geen plaats gezocht zijn.</ref> of ''Eerste Testament''<ref>Brief aan de Hebreeën, vers 9:15 luidt: En daarom is Hij de Middelaar des nieuwen testaments, opdat, de dood daartussen gekomen zijnde, tot verzoening der overtredingen, die onder <u>het eerste testament</u> waren, degenen, die geroepen zijn, de beloftenis der eeuwige erve ontvangen zouden.</ref> gebruikt, naast aanduidingen die naar de Tenach verwijzen.<ref>Zoals wanneer Jezus zegt: „Mozes heeft geschreven. . .” of „Gij kent de wet en de profeten. . .”.</ref> | De christenen noemen dit Bijbelgedeelte het Oude Testament omdat het zou wijzen naar de komst van [[Jezus (traditioneel-christelijk)|Jezus Christus]] en omdat het aan het [[Nieuwe Testament]] voorafgaat. De Joden stellen met een ''witz'' dat deze boeken noch oud zijn, noch een testament vormen. In het Nieuwe Testament wordt daarom voor het Oude Testament ook de naam ''Eerste Verbond''<ref>Men vindt die begrippen niet in de evangeliën, maar in de brieven van het NT. Dit ’aannemelijk maken’ is voornamelijk het werk van de [[Paulus (apostel)|heilige Paulus]] in zijn [[brief aan de Hebreeën]], hoewel zijn auteurschap hier onzeker is. (Maar vast staat dat hij Jezus van Nazareth niet persoonlijk heeft gekend.) — Brief aan de Hebreeën, vers 8:7 luidt: Want indien <u>dat eerste verbond</u> onberispelijk geweest ware, zo zou voor het tweede geen plaats gezocht zijn.</ref> of ''Eerste Testament''<ref>Brief aan de Hebreeën, vers 9:15 luidt: En daarom is Hij de Middelaar des nieuwen testaments, opdat, de dood daartussen gekomen zijnde, tot verzoening der overtredingen, die onder <u>het eerste testament</u> waren, degenen, die geroepen zijn, de beloftenis der eeuwige erve ontvangen zouden.</ref> gebruikt, naast aanduidingen die naar de Tenach verwijzen.<ref>Zoals wanneer Jezus zegt: „Mozes heeft geschreven. . .” of „Gij kent de wet en de profeten. . .”.</ref> | ||
| Regel 47: | Regel 49: | ||
<div align="center"><big><big>בְּרֵאשִׁ֖ית בָּרָ֣א אֱלֹהִ֑ים אֵ֥ת הַשָּׁמַ֖יִם וְאֵ֥ת הָאָֽרֶץ׃</big></big></div> | <div align="center"><big><big>בְּרֵאשִׁ֖ית בָּרָ֣א אֱלֹהִ֑ים אֵ֥ת הַשָּׁמַ֖יִם וְאֵ֥ת הָאָֽרֶץ׃</big></big></div> | ||
De oudste bekende versie van een Masoretische tekst is het bijbelhandschrift B19 ([[Codex Leningradensis]]), dat in 1008 werd geschreven. De Hebreeuws-Aramese masoretische tekst werd ten tijde van de [[Renaissance]] en de [[Reformatie]] door christenen „herontdekt” en werd de basis voor Bijbelvertalingen. Deze sinds de | De oudste bekende versie van een Masoretische tekst is het bijbelhandschrift B19 ([[Codex Leningradensis]]), dat in 1008 werd geschreven. De Hebreeuws-Aramese masoretische tekst werd ten tijde van de [[Renaissance]] en de [[Reformatie]] door christenen „herontdekt” en werd de basis voor Bijbelvertalingen. Deze sinds de Middeleeuwen bekende masoretische Bijbelhandschriften golden lang als de „originele tekst” van de Bijbel. Alle moderne uitgaven van de Tenach, zoals de ''[[Biblia Hebraica]]'' (uitgegeven door [[Rudolf Kittel]]) en de ''[[Biblia Hebraica Stuttgartensia]]'' (uitgegeven door [[Karl Elliger]] en [[Wilhelm Rudolph (Theologe)|Wilhelm Rudolph]]) zijn gebaseerd op de [[codex|codices]] van de masoretische tekst. | ||
=== Hoofdindeling === | === Hoofdindeling === | ||
Versie van 18 nov 2011 10:32
De vrijwel als synoniem gebruikte uitdrukkingen Tenach, het Oude Testament en de Hebreeuwse Bijbel of Hebreeuwse Schriften[1] zijn zowel de heilige schriften van het jodendom alsook het grootste deel van de christelijke Bijbel. Het grootste deel van de oorspronkelijke tekst is in het Hebreeuws geschreven, behalve een paar passages in het Bijbelboek Daniël), die in het Aramees zijn geschreven.
Naamgeving
De term ’Hebreeuwse Bijbel’ is populair bij academische Bijbelgeleerden omdat het een neutrale term is. Voor religieuze of traditionele joden en christenen ligt dat soms verschillend. Het woord Bijbel kan christocentristisch overkomen op joden. Ook voor christenen ligt de term soms gevoelig. ‘Hebreeuws’ kan hier zowel op de Hebreeuwse taal als op het Hebreeuwse volk (een synoniem voor Israëlieten/Joden) slaan. En omdat het Oude Testament in de christelijke Bijbel is opgenomen, stellen christenen soms dat de Hebreeuwse Bijbel eigenlijk hetzelfde is als de Tenach. Anderzijds rekenen bijvoorbeeld de rooms-katholieke Kerk en Oosters-orthodoxe kerken een aantal „deuterocanonieke boeken” ook tot het Oude Testament. Deze boeken worden door anderen „apocrief” genoemd.
De term Hebreeuwse Bijbel wordt eerder zelden door joden of christenen gebruikt. Zij gebruiken gewoonlijk hun eigen termen, Tenach (joden) en Oude Testament (christenen). Christenen vertalen ’Tenach’ vaak als de Hebreeuwse Bijbel als ze spreken over het joodse heilige geschrift, synoniem voor wat onder christenen bekend staat als het Oude Testament.
In het jodendom
De Tenach (Hebreeuws: תנ"ך)Citefout: Na het label <ref> ontbreekt het afsluitende label </ref> is het voornaamste boek in het jodendom. Tenach is een Hebreeuws acroniem dat is gevormd uit de eerste letters van de drie onderdelen waaruit het is opgebouwd:
- T van Thora (Wet)
- N van Newie'iem (Profeten)
- CH van Ketoewiem (Geschriften). De uitspraak van de k-klank aan het begin van het woord ketoeviem verandert in een ch-klank aan het einde van het woord Tenach.
Een alternatieve naam is Mikra wat ’geschrift’ betekent.
In het christendom =
Het Oude Testament (Vetus Testamentum in het Latijn), in inhoud nauwelijks verschillend van de Tenach, is het eerste gedeelte van de christelijke Bijbel. Dit gedeelte dateert van voor het begin van de christelijke jaartelling.
Soms rijst er bezwaar tegen het woord ’Testament’, omdat dit in de huidige betekenis een document is waarin iemand bepaalt wat er na zijn dood dient te gebeuren. Het woord Testament dat wordt gebruikt in het Oude en het Nieuwe Testament, is afgeleid van het Latijnse woord testamentum, dat gebruikt wordt in de Vulgaat. Het woord is verwant aan testimonium (getuigenis). Terwijl ’testimonium’ vooral een mondelinge verklaring betekent, is ’testament’ een schriftelijk vastgelegde verklaring. In die zin is het woord Testament wel degelijk van toepassing op het ’Oude’ en het ’Nieuwe’ Testament.[2]
De christenen noemen dit Bijbelgedeelte het Oude Testament omdat het zou wijzen naar de komst van Jezus Christus en omdat het aan het Nieuwe Testament voorafgaat. De Joden stellen met een witz dat deze boeken noch oud zijn, noch een testament vormen. In het Nieuwe Testament wordt daarom voor het Oude Testament ook de naam Eerste Verbond[3] of Eerste Testament[4] gebruikt, naast aanduidingen die naar de Tenach verwijzen.[5]
Christenen stellen dat zowel het Oude als het Nieuwe Testament geïnspireerd zijn door de Heilige Geest; hierin wordt volgens veel christenen aangetoond dat veel beloftes en profetieën van het Oude Testament zijn vervuld en dat daardoor een nieuw tijdperk is ingegaan.
De uitdrukking „Oude Testament” heeft voor sommige christenen de connotatie dat het verouderd is, er is immers volgens de christelijke leer een Nieuw Testament. Andere christenen stellen dat het Oude Testament nog onverminderd geldig is, waarbij ze verwijzen naar Matteüs 5:17-18.
Inhoud
De Hebreeuwse Bijbel bevat boeken van verschillende soorten inhoud. Er zijn „historische boeken” (deze worden door moderne Bijbelgeleerden dikwijls niet zo zeer als geschiedschrijving maar als wel theologie beschouwd), „profetische boeken”, wetboeken en boeken met liederen en spreuken.
Het geschreven Hebreeuws bestaat van origine slechts uit medeklinkers, en ook tegenwoordig worden klinkertekens in het Hebreeuws weinig gebruikt. Het acroniem „Tnch” is dan ook alleen uit medeklinkers opgebouwd. De klinkers zijn voor de uitspraak echter nodig en worden in de transliteratie wel geschreven.
Volgens de Hebreeuwse indeling telt de Hebreeuwse Bijbel 24 boeken.
Geschiedenis
Het Hebreeuwse schrift was niet geschikt voor kleitafeltjes, die in de Orient werden gebruikt. Ook potscherven (ostraka) die met heilige teksten werden beschreven, werden in Israël tot nu toe niet gevonden. Het gebruikelijke schrijfmateriaal waren handgemaakte papyrusrollen, en soms lederrollen, die beschreven werden met een inkt die samengesteld was uit roethoudende olijfolie of metaalhoudend vitriool. De rollen waren even goed houdbaar als hedendaags kwaliteitspapier, maar bleven slechts in gunstige klimatologische omstandigheden bewaard.
De oudste bekende samenhangende bijbelteksten zijn de Dode-Zeerollen, die tussen 250 v. und 100 n. Chr. werden geproduceerd. Ze omvatten de meeste boeken van de Wet en de Profeten, waaronder een bijna 7,5 meter lange rol met het volledige boek Jesaja (66 hoofdstukken). Tot verbazing van de Bijbelwetenschap week de tekst slechts miniem af van de tot dusver bekende, 1100 jaar jongere middeleeuwse Bijbelhandschriften, zodat men uitgaat van een enorme discipline en tekstgetrouwheid bij het gedurende vele generaties afschrijven van Bijbelteksten.
Sinds de eerste eeuw begon het perkament het papyrus als schrijfmateriaal te vervangen. Nu werd het mogelijk om meerdere omvangrijke schriftrollen samen te bundelen tot een „codex”. De oudste bewaard gebleven Hebreeuwse Bijbelcodex is de Codex Cairensis uit het jaar 895; hij bevat slechts de boeken van de 12 „kleine” profeten.
De consonantentekst, vooral van de Thora, werd rond 135 vastgelegd, na de nederlaag van Simon Bar Kochba in de laatste Joodse poging tot opstand tegen het Romeinse rijk.
Toen de consonantentekst vastlag, begon een 1000-jarig taalkundig werk, de „Masora”, door de „Masoreten”: joodse schriftgeleerden die in Palestina (vooral in Tiberias) en in Babylonië actief waren met het verzamelen, kopiëren en redigeren van Bijbelse handschriften. Zij voerden onder andere klinkertekens in, accenten, leestekens en versindelingen. Volgens hun strenge voorschriften moesten afwijkende afschriften worden vernietigd.
In de vroege Middeleeuwen codificeerden ze de mondeling overgeleverde uitspraak van de Tenach, door twee systemen van tekens in te voeren. Het ene, de Nikoed ((he) נִקּוּד), is een systeem om de klinkers aan de Hebreeuwse tekst toe te voegen in de vorm van puntjes, waardoor de oorspronkelijke consonantentekst niet werd aangetast. Het andere systeem zijn de cantillatietekens of Teamim (Hebr. ta`amei ha-mikra of kort te`amim), die de manier van voordragen aangeven, zoals toonverhogingen en zinseinden. Een aantal van deze tekens werden ook in de middeleeuwse Misjnahandschriften gebruikt. Met de toevoeging van deze tekens luidt het begin van het boek Genesis (Beresjiet):
De oudste bekende versie van een Masoretische tekst is het bijbelhandschrift B19 (Codex Leningradensis), dat in 1008 werd geschreven. De Hebreeuws-Aramese masoretische tekst werd ten tijde van de Renaissance en de Reformatie door christenen „herontdekt” en werd de basis voor Bijbelvertalingen. Deze sinds de Middeleeuwen bekende masoretische Bijbelhandschriften golden lang als de „originele tekst” van de Bijbel. Alle moderne uitgaven van de Tenach, zoals de Biblia Hebraica (uitgegeven door Rudolf Kittel) en de Biblia Hebraica Stuttgartensia (uitgegeven door Karl Elliger en Wilhelm Rudolph) zijn gebaseerd op de codices van de masoretische tekst.
Hoofdindeling
De verzameling boeken die deel uitmaken van de „Tenach” of het „Oude Testament” worden in verschillende tradities in verschillende volgordes geplaatst. De traditionele Hebreeuwse volgorde van de boeken is als volgt:
Thora
De Thora[6] bestaat uit de vijf boeken van Mozes: Beres'jiet, Sjemot, Wajikra, Bemidbar en Dewariem. De Thora (Pentateuch) is het belangrijkste onderdeel van de Tenach. Ten behoeve van de wekelijkse lezing en studie is de Thora verdeeld in 54 gedeeltes, de zogenaamde parasjot.
Profeten
De Profeten (Hebreeuws: Newie'iem) volgt op de Thora en begint met de nieuwe leider Jozua die Mozes opvolgde. Newie'iem is onderverdeeld in de vroege profeten (Jozua, Richteren, Samuël en Koningen) en de late profeten (Jesaja, Jeremia, Ezechiël en twaalf kleine profeten).
Geschriften
De Geschriften (Ketoeviem) bestaan uit een zeer diverse verzameling van literatuur en bestaat uit 11 boeken. Het bevat alle resterende geschriften van de Tenach inclusief de vijf rollen. Ze worden ook wel ingedeeld volgens de categorieën de sifree emet (ספרי אמת- boeken van de waarheid), die bestaan uit Psalmen, Spreuken en Job, wijsheidsboeken: Prediker, Job en Spreuken, poëtische boeken: Psalmen, Hooglied en Klaagliederen en geschiedenis: Ezra, Nehemia en I en II Kronieken. De telling komt in totaal op 11 aangezien Ezra en Nehemia, zoals de beide Kronieken, als één boek worden gezien.
Boeken, per hoofddeel
| Boeken, per hoofddeel | ||||
| Thora | De Wet | |||
| 1. | Beres'jiet | Genesis | ||
| 2. | Sjemot | Exodus | ||
| 3. | Wajikra | Leviticus | ||
| 4. | Bemidbar (Bamidbar) | Numeri | ||
| 5. | Devariem | Deuteronomium | ||
| Neviïem | Profeten | |||
| De 7 „grote Profeten” | ||||
| 6. | Jehosjoea‘ | Jozua | ||
| 7. | Sjofetiem | Richteren | ||
| 8. | Sjemoeël | 1 en 2 Samuël | ||
| 9. | Melachiem | 1 en 2 Koningen | ||
| 10. | Jesja‘jahoe | Jesaja | ||
| 11. | Jirmejahoe | Jeremia | ||
| 12. | Jechezkel | Ezechiël | ||
| 13. | Treisar | De 12 „kleine Profeten”: (als één boek geteld) | ||
| i. | Hosjea‘ | Hosea | ||
| ii. | Joël | Joël | ||
| iii. | Amos | Amos | ||
| iv. | 'Ovadja | Obadja | ||
| v. | Jona | Jona | ||
| vi. | Micha | Micha | ||
| vii. | Nachoem | Nahum | ||
| viii. | Chavakoek | Habakuk | ||
| ix. | Tsefanja | Zefanja | ||
| x. | Chaggai | Haggai | ||
| xi. | Zecharja | Zacharia | ||
| xii. | Mal’achi | Maleachi | ||
| Ketoeviem | Geschriften | |||
| 14. | Tehiliem | Psalmen | ||
| 15. | Misjlee | Spreuken | ||
| 16. | Iov | Job | ||
| Megilot | 5 (Feest)rollen | |||
| 17. | Sjier Hasjiriem | Hooglied | ||
| 18. | Roet | Ruth | ||
| 19. | Echa | Klaagliederen | ||
| 20. | Kohelet | Prediker | ||
| 21. | Esther | Esther | ||
| 22. | Daniël | Daniël | ||
| 23. | Ezra, Nechemja | Ezra en Nehemia (samen) | ||
| 24. | Divree Hajamiem | 1 en 2 Kronieken | ||
Talmoed
Volgens de tradities van het rabbijns jodendom wordt dat wat Mozes leerde niet alleen in de Thora doorgegeven, waarin de schriftelijke leer is opgenomen, maar wordt dit aangevuld door de ‘mondelinge leer’. Deze wordt sindsdien schriftelijk overgeleverd in de Misjna, de Talmoed en de Gemara. Ook deze geschriften worden meegewogen in de interpretatie. De interpretatie is ’open’: iedere nieuwe generatie heeft de plicht haar eigen interpretatie te vinden, waarbij vooral door de kabbala gesteld wordt dat er binnen een generatie zeventig geldige betekenissen zijn. In de joodse traditie geldt, dat de Thora kritiek levert op de boeken van de Profeten (die boeken bevatten overigens vooral verhalend materiaal). Zo weerspiegelt de ’binding van Izaak’ (in de Thora) de dood van de dochter van Jephta in het boek Richteren: Izaak overleeft. De geschriften zijn bedoeld voor specifieke gebruiken, zo wordt Esther gelezen met Poerim.
In het Christendom
Canon
Binnen de christelijke kerken is de samenstelling van het Oude Testament niet overal gelijk. Enkele Bijbelboeken en delen van boeken zijn wel deel van de rooms-katholieke en de oosters-orthodoxe canon maar niet van de protestantse canon. Deze zijn bekend als deutero-canonieke boeken en worden door kerken die deze niet erkennen als apocrief gezien. De katholieke Bijbel telt 46 boeken, de protestantse 39. De protestantse inhoud van het Oude Testament is gelijk aan die van de Tenach maar de indeling verschilt. De rooms-katholieke canon sluit een paar boeken uit die de meeste Oosters-orthodoxe Kerken wèl als deel van de canon beschouwen.
Kritische zienswijzen
In de historisch kritische school van exegese wordt gesteld, dat het grootste gedeelte van de Tenach in de Babylonische ballingschap op schrift kwam, met als leidraad de vraag: „Wat ging er fout, zodat we uit het beloofde land verdreven werden?”[feit?] Literair-historische kritiek stelt, dat veel Bijbelauteurs allerlei gebeurtenissen naar hun hand hebben gezet, om profetieën uit de Tenach naar Jezus te laten verwijzen. Dit was een manier om het Christendom aantrekkelijker te maken in de Romeinse wereld.[7]
Zie ook
- Bijbelse handschriften
- Bijbelvertaling
- Tekstkritiek van de Bijbel
- Uitdrukkingen en gezegden ontleend aan de Bijbel
Noten
|
Externe links
- (en) (he) Tenach: Hebreeuwse tekst met Engelse vertaling (ook in het Hebreeuws te beluisteren)
- (he) De Tenach in het Hebreeuws (per boek gerangschikt)
- (en) (he) The Complete Jewish Bible, de Tenach in Engelse vertaling (met bij sommige boeken Hebreeuws ernaast), en de commentaren van Rasjie.
- (nl) De canonvorming van de Hebreeuwse bijbel, het Oude Testament door A. van der Kooij
- (la) Het Oude Testament in het Latijn (Nova Vulgata)
- (nl) Zes vertalingen van de Bijbel in het Nederlands: Statenvertaling, Statenvertaling 1977, Nederlands Bijbelgenootschap 1951, Willibrordvertaling 1995, Groot Nieuws Bijbel 1996 en Nieuwe Bijbelvertaling 2004
| Jodendom |  |
|---|
|
Algemeen: Joden • Geschriften: Thora • Tenach • Misjna • Talmoed • Tosefta • Literatuur • Halacha • Ketoeba • Religieuze plichten en gebruiken: Kasjroet • Briet • Gebed • Mitswa • Sjabbat • Tsedaka • Tijd en kalender: Feestdagen • Maanden • Jaartelling • Geschiedenis • Gebouwen: Tempel • Synagoge • Personen: Rabbijn • Chazan • Andere: Mystiek • Kabbala • Mythologie • A tot Z |
Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Old Testament op Wikimedia Commons.