Berchem (Antwerpen)

Berchem

District in België
Bestand:Flag of Berchem, Antwerp.svg Wapen van Berchem
Situering
Gewest	Vlaanderen
Provincie	Antwerpen
Gemeente	Antwerpen
Coördinaten	51°011′N 4°025′E
Algemeen
Oppervlakte	5,79 km²
Inwoners (01/01/2011)	41.806 (7220 inw/km²)
Mannen	47,39 %
Vrouwen	52,61 %
Overig
Postcode	2600
Netnummer	03
Detailkaart
Het district Berchem binnen de gemeente Antwerpen
Het district Berchem binnen de gemeente Antwerpen
Portaal    België

Berchem is een plaats in België en een district van de stad Antwerpen. De vroegere zelfstandige gemeente Berchem fusioneerde met de stad Antwerpen in 1983.

Toponymie

De naam Berchem, bestaande uit de woorddelen Berch en -em, is als volgt te verklaren: Berchem is het hoogste deel van de vlakte die Antwerpen omringt. Berch is waarschijnlijk een afkorting van Op ten Berch (tevens de bijnaam van de Hogeweg), en verwijst dan ook vermoedelijk naar berg.

Woorden die eindigen op '-chem' en dus geen harde maar zachte 'g' hebben, zijn een twijfelgeval. Zo zou 'Berchem' van zowel 'Berch-hem' als 'Berch-gem' kunnen komen. Het suffix -em (afleiding van heem) is net als -sele en -ingen een typisch Frankisch achtervoegsel voor resp. de termen huis/hoeve, dorp en gehucht. Het suffix -gem, met de betekenis huis van, dateert daarentegen uit de Germaanse periode.

Het toponiem Berchem kan echter in beide gevallen verklaard worden als "woning op de berg" of "hoeve op de berg".

Geschiedenis

Middeleeuwen

De vroegste (bekende) geschiedenis van Berchem speelt zich af in de middeleeuwen. De ideale ligging van Berchem, circa 12 m boven de overstromingsgebieden van de Schelde, deed een kleine gemeenschap ontstaan die leefde van landbouw, jacht en visvangst. Volgens de overlevering richtte Sint-Willibrordus tijdens een bezoek in 710 zelf een houten bidkapel op in het toenmalige Berchembos, die later evenwel door de Noormannen werd verwoest. Er kwam een stenen kapel voor in de plaats. De oudste gedeelten van de huidige kerk dateren van het einde van de 15e eeuw. Het gaat hier over de Sint-Willibrorduskerk, de oudste kerk van Berchem (Antwerpen). In 1249 komt Wouter Berthout van Ranst, lid van de adellijke Brabantse familie Berthout, naar het dorpje en wordt daardoor de eerste heer van Berchem. Deze heren van Berchem behielden zich het recht om dorpsoverheden te benoemen, recht te spreken en belastingen te innen. Ondanks zijn goede ligging telde Berchem in 1450 amper 40 huizen.

Ancien Régime

Dit aantal groeide echter snel aan toen Antwerpen een belangrijke handelsstad werd en het verkeer vanuit deze stad richting Mechelen toenam. Zo vestigden zich nog voor 1550 tal van hoefsmeden, wagenmakers en herbergiers langs de Oude Baan (de huidige Generaal Lemanstraat en de Floraliënlaan) en de gouden eeuw breekt aan voor Berchem. Het inwoneraantal stijgt tot 3.000 inwoners, die zich gespecialiseerd hebben in allerlei nijverheden en ambachten. Het is tevens de periode van de eerste stenen huizen, en de bouw van de Sint-Willibrorduskerk die getooid werd met een uurwerk.

De tweede helft van deze eeuw bracht echter het noodlot over het dorp. Het Spaanse verzet tegen de Reformatie had onder de calvinisten een beeldenstorm uitgelokt die haar hoogtepunt kende op 21 augustus 1566. De woede van de calvinistische volksbeweging richtte zich tegen de gevestigde instellingen en bestreed de godsdienstige conventies door kunstwerken en religieuze beelden te vernietigen. Hierbij werd onder andere de kerk zwaar geteisterd, maar ook het dorp zelf werd met de grond gelijk gemaakt. Dit noopte de Spaanse bezetter tot actie en ze stuurden Fernando Álvarez de Toledo (bijnaam: Alva) naar de Schelde-regio. Het verzet werd tijdelijk verbroken en Alva slaagt erin om Kasteel Cantincrode in te nemen.

Na de zes jaar durende harde lijn van Alva, bleek de opstand echter niet neergeslagen. De repressie bleek zelfs contraproductief te zijn geweest aangezien het een groeiende onvrede had veroorzaakt onder de gematigde onderdanen. Het vertrek van Alva veranderde Cantincrode echter in een roversnest dat een belangrijke rol speelde tijdens de Spaanse Furie. Een tekst uit 1584, in de aanloop naar de Val van Antwerpen (1585), vermeldt: "...dat men hetselve dorp, toren en de kercke sal ruyneren ende destrueren met de huysinghen."

Na 1605 kon men voor het eerst herademen, en begon men met de heropbouw van de kerk. Maar het einde van de militaire dreigingen was nog lang niet in zicht. Vanaf de tweede helft van de 17e eeuw komen "Hollandse" troepen regelmatig oorlogsschatting opeisen in Berchem. Maar ook de ambachten klaagden, wegens de zware concurrentie van de buitenambachten en de inkrimping van de bevolking.

De 18e eeuw brengt een periode van rust en economische heropleving. Er vestigen zich weer hoefsmeden en herbergiers langsheen de gekasseide Grotesteenweg. Ook de Berchemse boeren gaat het voor de wind met de opstart van de aardappelteelt, wat dan op zijn beurt de dorpsbevolking in sneltreinvaart doet aangroeien tot 2.000 zielen. Wanneer keizer Jozef II, de "koster van Weenen" echter afzakt naar onze streken breekt er een nieuwe woelige periode aan. De Brabantse Omwenteling breekt aan en noopt de inwoners van Berchem tot de gezamenlijke aankoop van een kanon en meneer pastoor koopt er zelfs drie.

Moderne tijd

In 1912 verwierf de stad Antwerpen al een groot gedeelte van Berchem waaronder Laag-Middelheim en het kasteelpark Vogelenzang. Ook kwam er een grondruil in Zurenborg. Tijdens de Duitse bezetting werd de zelfstandigheid opgeheven vanaf 1 januari 1942 en werd Berchem een van de districten van de fusiegemeente 'Groot-Antwerpen'. Na de oorlog werd Berchem terug een zelfstandige gemeente tot ze op 1 januari 1983 bij Antwerpen werd gevoegd.

Geografie

Kernen

De Ring rond Antwerpen en de spoorlijnen 25/27 naar Brussel en 15 naar Lier en Hasselt, verdelen Berchem in verschillende wijken. Men onderscheidt er nu de wijken Oud-Berchem (binnen de Ring, waaronder een deel van de wijk Zurenborg) ; het Nieuw Kwartier, dit zijn de vroegere wijken Pulhof, Het Rooi en De Veldekens, en de wijk Groenenhoek. Spoorlijn 15/27A scheidt de Groenenhoek in een oude en een nieuwe Groenenhoek.

Buurgemeenten en -districten

Het wordt begrensd door de stad Mortsel en de Antwerpse districten Deurne, Borgerhout, Wilrijk en Antwerpen.

Demografie

Evolutie van het inwonertal

19e eeuw

Jaar	1806	1816	1830	1846	1856	1866	1876	1880	1890
Inwonertal	1714	2111	2729	4114	4782	5332	8463	9384	15.503
Opmerking:resultaten volkstellingen op 31/12

20e eeuw tot aan herinrichting gemeenten

Jaar	1900	1910	1920	1930	1947	1961	1970	1980	1982
Inwonertal	19.962	30.274	32.115	41.685	45.401	48.667	50.241	46.368	45.289
Opmerking:resultaten volkstellingen op 31/12 tot en met 1970 + 01/01/1980 + 31/12/1982

21e eeuw

Berchem telde op 31 december 2006 40.062 inwoners.

Politiek

Structuur

Het district Berchem maakt deel uit van de stad Antwerpen. Deze ligt in het kieskanton Antwerpen is identiek aan het provinciedistrict Antwerpen en ligt in het kiesarrondissement Antwerpen en de kieskring Antwerpen.

Berchem		Supranationaal	Nationaal		Gemeenschap	Gewest	Provincie	Arrondissement	Provinciedistrict	Kanton	Gemeente	District
Administratief	Niveau	Europa	colspan="2" |  België	Vlaanderen		Antwerpen	Antwerpen			Antwerpen	Berchem
	Bestuur	Europese Commissie	Belgische regering		Vlaamse regering		Deputatie				Gemeentebestuur	Districtscollege
	Raad	Europees Parlement	Kamer van Volksvertegenwoordigers	Vlaams Parlement			Provincieraad				Gemeenteraad	Districtsraad
Kiesomschrijving		Nederlands Kiescollege	Kieskring Antwerpen					Antwerpen	Antwerpen	Antwerpen	Antwerpen	Berchem
Verkiezing		Europese	Federale		Vlaamse		Provincieraads-				Gemeenteraads-	Districtsraads-

Districtscollege

Districtscollege
Districtsvoorzitter	Evi Van der Planken (N-VA)
Districtsschepenen	Bruno De Saegher (N-VA) Cindy Van Paesschen (N-VA) Ann Bakelants (Open Vld) Edwin De Cleyn (CD&V)

Districtsraad

Zetelverdeling districtsraad 2013-2018

De 25 zetels zijn bij de verkiezingen als volgt verdeeld:

██ PVDA: 1

██ sp.a Groen: 9

██ Open Vld: 2

██ CD&V: 2

██ N-VA: 9

██ VB: 2

Sinds 2013 telt de Berchemse districtsraad 25 zetels.

De leden zijn:

• Evi Van der Planken, Bruno De Saegher, Cindy Van Paesschen, Lieselot Keymis, Jan Poppe, Ingrid de Buysscher, Jan Cloots, Johan Jansen, Ilse Jacques (N-VA)
• Ann Bakelants, Kris Gysels (Open Vld)
• Edwin De Cleyn, Buket Karaca (CD&V)
• Ronny De Bie, Ria Vermeulen, Freek Van Looveren, Arnold Peeters, Lydia Gorrebeeck, Erkan Öztürk, Katleen Peleman, Peter Waeterschoot, Zorica Bunjevac (sp.a – Groen)
• Ineke Oris, Geert Brouwers (Vlaams Belang)
• Sofie Blancke (PVDA+)

Geschiedenis

Voormalige burgemeesters en districtsvoorzitters

Zie Lijst van burgemeesters van Berchem (Antwerpen) voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Legislatuur 2013–2018

Het district wordt bestuurd door een coalitie van N-VA, Open Vld en CD&V, samen goed voor 13 van de 25 zetels.

Resultaten districtraadsverkiezingen sinds 2000

Op 8 oktober 2000 werden de eerste districtsraadsverkiezingen voor het gemeentedistrict Berchem gehouden.

Partij of kartel		8-10-2000		8-10-2006		14-10-2012
Stemmen / Zetels		%	23	%	23	%	25
	CVP1 / CD&V-N-VA2 / CD&V3	13,771	3	16,22	4	7,833	2
	VLD1 / VLD-Vivant2 / Open Vld3	22,211	6	16,72	4	10,803	2
	SP1 / sp.a-spirit2 / sp.a-Groen3	13,531	3	28,82	7	34,753	9
	PVDA / PVDA+	1,3	0	1,25	0	6,11	1
	Vlaams Blok1 / Vlaams Belang-VLOTT2 / Vlaams Belang3	25,301	6	25,732	6	7,593	2
	N-VA	-		-		32,92	9
	AGALEV1 / Groen!2	16,271	4	10,272	2	-
	Defusie	-		0,61	0	-
	Verstandig Rechts	-		0,5	0	-
	VU-ID	4,80	1	-		-
	Vivant	1,9	0	-		-
	WOW	0,91	0	-		-
Totaal stemmen		26108		25570		24359
Opkomst %		89,69				85,28
Blanco en ongeldig %		3,01		3,77		3,02

De vetjes gedrukte getallen vormen de hieruit onderhandelde bestuursmeerderheid.

Bezienswaardigheden

Zie ook: Lijst van onroerend erfgoed in Berchem

• Cogels-Osylei (in 1888 aangelegd en heette voordien Cogelsstraat) en de Transvaalstraat gelegen in de wijk Zurenborg. Liefhebbers van architectuur vinden beslist hun gading in deze wijk. Veel huizen werden als monument geklasseerd omwille van hun gevels met artistieke en architectuur-historische waarden. De monumenten in de straat hebben te lijden onder trillingsschade en milieuvervuiling veroorzaakt door het zware stadsbusverkeer dat door de straat gaat.
• Naast het genoemde beschermde stadgezicht Zurenborg zijn ook de buurten rond de Victor Jacobslei met de Sint-Hubertuskerk en de Beernaertstraat, de Kardinaal Mercierlei en de Merodelei, en het scholencomplex met het vroegere Sint-Stanislascollege, nu Sint-Willibrorduscollege, aan de Frederik de Merodestraat beschermde stadsgezichten.
• De beuk aan de Sint-Willibrorduskerk is beschermd landschap. De beschermde kerk zelf dateert van het einde van de 15e eeuw en is het oudste gebouw in Berchem.
• Het huis van beeldhouwer Albert Poels in de Karel Coggestraat
• Het huis van kunstschilder Jos Ratinckx in de Waterfordstraat
• Het gemeentelijk sportcentrum en het stadion van de voetbalclub Koninklijke Berchem Sport
• Het Vlaams Tram- en Autobusmuseum (VlaTAM) in de voormalige (thans beschermde) tramloods Groenenhoek
• Heilig-Hartbasiliek
• Het Huis van de Sport, met de kantoren van de provinciale sportdienst en meer dan 50 sportfederaties en sportinstellingen
• Standbeeld ter nagedachtenis van Graaf Frederik de Mérode, die in 1830 in Berchem (Posthof) door de Hollanders dodelijk werd verwond
• De Vredestraat met het Sint-Mariagasthuis en vele herenhuizen

Natuur

• Het park Leeuwerik
• Het park Brilschans, aangelegd op de resten van een lunet die deel uitmaakte van de Brialmontvesting en de campus Brilschans van de Hogeschool Antwerpen
• Natuurgebied Wolvenberg

Cultuur

Berchem staat ook als "slijkdorp" en de inwoners hiervan als "slijkscheppers" of "slijktrappers" bekend. In mei 2008 werd eenmalig de "Slijktrofee" georganiseerd. De Slijktrofee was een wisselbeker voor Berchemse podiumkunsten, een festival waar Berchemse liefhebbergezelschappen het tegen elkaar opnamen in categorieën als: theater, muziek, dans, enzovoorts.

Onderwijs

• Muziekacademie van Berchem
• Onze-Lieve-Vrouwinstituut Pulhof

Mobiliteit

• Station Antwerpen-Berchem
• Naast dit bovengenoemd spoorwegstation rijden nog de Antwerpse tramlijnen 4, 7, 9, 11 en 15 door Berchem.

Sport

• Voetbalclub Koninklijke Berchem Sport
• Basketbalclub Mercurius bbc

Bekende Berchemnaren

Bekende personen die geboren of woonachtig zijn of waren in Berchem of een andere significante band met de gemeente hebben:

Geboren in Berchem

(chronologisch)

• Jacquet de Berchem (ca. 1505-1567), componist
• Pieter Claesz. (ca. 1596/1597), kunstschilder
• Pierre de Caters (1875), luchtvaartpionier
• John Langenus (1891), voetbalscheidsrechter
• Gustaaf Van Goethem (1898), voetballer en voetbaltrainer
• Albert Poels (1903), beeldhouwer
• Egbert van Kampen (1908), wiskundige
• Jaak De Voght (1911), conferencier
• Jozef van Hove (1919), tekenaar en scenarist van de stripreeks Piet Pienter en Bert Bibber onder het pseudoniem "Pom"
• Bob Davidse (1920), liedjesschrijver, zanger, bedenker en presentator (alias Nonkel Bob) van kindertelevisieprogramma's
• Jef Nys (1927), stripauteur en geestelijke vader van de stripheld Jommeke
• Ward Ruyslinck (1929), schrijver
• Jaap Kruithof (1929), filosoof
• Paul van Herck (1938), schrijver
• Freddy Van Gaever (1938), zakenman en politicus
• Harry Kümel (1940), filmregisseur
• Paul Staes (1945), politicus
• Norma Hendy (1946), zangeres en actrice
• Leen Wuyts (1950), speerwerpster en atletiekcoach
• Ludo Coeck (1955), voetballer
• Peter Van Den Begin (1964), acteur
• Gert Verhulst (1968), acteur, scenarioschrijver, regisseur en televisiepresentator
• Johan Terryn (1969), acteur en presentator

Wonen (woonden) in Berchem

(alfabetisch)

• Ruben Block, muzikant (bij Triggerfinger)
• Fons Borginon, politicus Open Vld
• Luc Deleu, architect, kunstenaar
• Raoul De Smet, componist
• Jan Eelen, televisieregisseur en scenarist van onder andere Vaneigens, Alles Kan Beter, In de gloria en Het Eiland.
• Gaston Feremans, componist
• Tess Gaerthé, zangeres
• Ludo Hellinx, acteur
• Claude Marinower, politicus Open Vld
• Tom Naegels, auteur en journalist
• Willem Roelofs, Nederlands kunstschilder
• Dave Sinardet, auteur en politicoloog
• Prosper Slachmuylders, politicus Open Vld
• Güler Turan, politica sp.a
• Rob Van de Velde, politicus N-VA
• Caroline Van den Berghe, journaliste
• Tom Van Dyck, acteur
• Nigel Williams, stand-upkomiek

Externe links

• Berchem.Antwerpen.be
• Leden districtscollege en districtsraad

  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Berchem, Antwerp op Wikimedia Commons.

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen, noten en/of referenties http://www.antwerpen.be/eCache/ABE/3/110.Y29udGV4dD04MDM0MTQx.html http://inventaris.vioe.be/dibe/geheel/20653 http://www.berchem.antwerpen.be/MIDA http://www.antwerpen.be/feitenencijfers Geschiedenis van Berchem in straten en pleinen"; Karel Nicolaï; Berchem; 1983 Geschiedenis van Berchem tot bij de aanvang van de XXste eeuw; Prims F. Kan.; uitgave gemeentebestuur;, Berchem; 1949   Intertaalkoppelingen via Wikidata (via reasonator)

	Districten van Antwerpen

51°11′35″N, 4°25′17″E