Vliegtuig

Vliegtuig

Een Fokker F28 Fellowship.

Vervoermiddel
Voortdrijving	motor (meestal)
Periode	vanaf 1903
Snelheid	65 - 3529 km/u.
Infrastructuur	luchtruim, vliegveld
Doelgroep	personen/vrachtvervoer

Een vliegtuig oftewel vliegmachine is een luchtvaartuig dat in staat is een gecontroleerde vlucht door de lucht te maken. Het maakt hierbij gebruik van de opwaartse kracht, lift genoemd, veroorzaakt door de lucht die met een zekere snelheid over het speciale profiel van het vleugeloppervlak stroomt. Vrijwel allen maken ook gebruik van verschillende soorten van motoren, behalve zweefvliegtuigen, die eerst voortgetrokken worden door een motorisch vliegtuig, en op het juiste moment en hoogte losgelaten worden om vervolgens door het eigen zweefvermogen, middels thermiek (opwaartse luchtstromen). Verder zijn vliegtuigen er in eenpersoonsformaten en in airbus- of jumbo-formaten (veelpersoonsformaat).

Geschiedenis

Zie Geschiedenis van de luchtvaart voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Uitvinders waren aan het eind van de 19e eeuw bezig met het uitvinden van een vervoermiddel waarmee men gemotoriseerd kon vliegen. De luchtballon was al in 1783 uitgevonden, het zweefvliegtuig werd voor het eerst succesvol getest door Otto Lilienthal in 1891. In 1903 wisten de Amerikaanse Gebroeders Wright als eerste mensen met hun zelf gebouwde en gemotoriseerde vliegtuig, ’The Flyer’, een gecontroleerde vlucht te maken. Op 27 mei 1908 vloog Henri Farman het eerste vliegtuig boven België. In Nederland vloog het eerste vliegtuig op 27 juni 1909, bestuurd door Charles de Lambert. In 1910 maakte de Fransman Henri Fabre het eerste watervliegtuig, dit maakte het mogelijk om grotere vliegtuigen te maken aangezien ze niet afhankelijk waren van de lengte van een vliegveld. Twee jaar later kwam Curtiss met de eerste vliegboot. In dat zelfde jaar werd ook het eerste experiment gedaan met opstijgen vanaf een schip door Eugene Ely.

Hoewel er werd geëxperimenteerd met het vervoer van post en passagiers, zou het vliegtuig vooral nog als sport- en stuntapparaat gebruikt worden. Vanaf 1911 gingen de Europese legers zich interesseren voor het vliegtuig met het oog op een aankomende oorlog, die zou uitlopen in de Eerste Wereldoorlog, al concentreerden de Duitsers zich nog lange tijd op de Zeppelin. De Eerste Wereldoorlog werkte in Europa als een katalysator op de ontwikkeling van het militaire vliegtuig. Men begon vliegtuigen in te zetten als verkenner. Toen de vijanden vervolgens met elkaar in conflict kwamen in de lucht, kwam het jachtvliegtuig in beeld. Deze werd uitgerust met mitrailleurs op de motorkap. Door Sikorsky's experimenten met viermotorige vliegtuigen gingen bommenwerpers tot de mogelijkheden behoren. De Britse marine ging verder met het opstijgen en landen vanaf schepen, wat resulteerde in de eerste torpedobommenwerpers.

Na de oorlog kwamen veel vliegers en vliegtuigen zonder werk te zitten. Men ging de bommenwerpers ombouwen tot de eerste volwaardige passagiersvliegtuigen om de moeilijke naoorlogse jaren door te komen. Terwijl de passagiersvliegtuigen steeds beter werden, stonden de ontwikkelingen in de militaire tak nagenoeg stil. Alleen de luchtraces gaven vliegtuigbouwers de mogelijkheid om nieuwe technieken uit te proberen. Uit deze luchtracers ontstond dan ook de eerste nieuwe generatie jachtvliegtuigen waarmee de Tweede Wereldoorlog werd ingegaan. Ook deze oorlog werkte als een katalysator op de ontwikkeling. Het zweefvliegtuig werd in Duitsland tot in de finesses doorontwikkeld om het verdrag van Versailles te ontduiken. Daarnaast ontstonden er duikbommenwerpers, nachtjagers en de straalmotor werd geïntroduceerd.

Na de Tweede Wereldoorlog zorgde de wapenwedloop tussen het ontstane Warschaupact en de NAVO tot een blijvende prikkel om met nieuwe vliegtuigen te komen. De vliegtuigen moesten hoger, sneller en langer in de lucht kunnen blijven. Chuck Yeager ging door de geluidsbarrière, spionagevliegtuigen vlogen vervolgens tot drie maal zo snel als het geluid. Tevens werd met de introductie van de F16 een vliegtuig geïntroduceerd dat alleen kon vliegen met behulp van een computer, het zogenaamde fly-by-wire principe.

In diezelfde tijd kwam ook het massatoerisme op in de westerse landen. Niet alleen werden de passagiersvliegtuigen steeds groter, zoals de Boeing 747, maar ook steeds sneller, met als hoogtepunt de supersonische Concorde. In diezelfde tijd ontwikkelde zich ook de privé- of zakenjet, zodat belangrijke zakenlieden niet gebonden waren aan vliegtijden en krappe vliegtuigen. Vlak voor het uiteenvallen van het Warschaupact en de Sovjet-Unie werd de stealth techniek toegepast op andere vliegtuigen dan alleen de spionagevliegtuigen. De ontwikkeling van het gevechtsvliegtuig gaat sinds de val van het communisme minder hard. De Europese landen lopen tegen de enorme ontwikkelingskosten op, waardoor men gezamenlijk met moeite de Eurofighter van de grond weet te krijgen. Kleinere landen, zoals Taiwan, Israël, Korea en Zweden weten het hoofd boven water te houden door het maken van militaire vliegtuigen die gebaseerd zijn op bestaande technieken, terwijl de kosten voor de Amerikaanse F35 alleen maar oplopen. In de burgerluchtvaart gaan de ontwikkelingen echter door. Airbus gaat voor groter met de dubbeldeks A380. Boeing gaat voor zuinig en milieuvriendelijker met de 787.

Naamgeving

Hoewel er veel soorten luchtvaartuigen zijn, noemt men ze niet allemaal vliegtuig. Een helikopter en een autogyro (toestellen met roterende draagvlakken) gelden voor de Nederlandse wetgeving als vliegtuig. Een zweefvliegtuig echter niet. In de volksmond geldt een helikopter niet als vliegtuig en een zweefvliegtuig wel. Een luchtballon en luchtschip worden nimmer vliegtuig genoemd.

Hoe vliegt een vliegtuig?

Zie Liftkracht voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Een vliegtuig, in de klassieke zin, kan vliegen dankzij zijn voorwaartse snelheid. Als de vleugel met de voorrand iets omhoog in de wind staat, ontstaat er door de beweging een reactiekracht die het vliegtuig omhoog drukt, de zogenaamde lift of draagkracht. Deze lift compenseert het gewicht (als gevolg van de zwaartekracht) van het vliegtuig. Zolang het vliegtuig dus voldoende snelheid heeft, blijft het in de lucht. De kracht van de lift kan berekend worden met de volgende formule:

L =  1 /2C · ρ · v² · S

Hierin is:

L = Liftkracht [N]

v = snelheid [m s⁻¹] van de lucht ten opzichte van het vliegtuig.

ρ = dichtheid [kg m⁻³] van de lucht.

S = Oppervlakte van de vleugel.

C_l = Liftcoëfficiënt.

De liftcoëfficiënt hangt af van zowel de eigenschappen van het vleugelprofiel, als van de invalshoek. Ook hoe groter de invalshoek, hoe groter de liftkracht en, zie formule, hoe groter het vleugeloppervlak of de snelheid is, hoe groter de lift is. Als nu een vliegtuig gaat landen, moet het langzamer gaan vliegen. Daardoor neemt de liftkracht sterk af (2 × zo langzaam, 4 keer minder lift, want kwadraat!), terwijl het gewicht gelijk blijft. Een beetje minder lift is gewenst omdat het vliegtuig naar beneden moet, maar om te voorkomen dat het vliegtuig neerstort, moet de lift ondanks de lagere snelheid toch ongeveer gelijk blijven. Dit kan op twee manieren: de invalshoek vergroten (door de neusstand te verhogen), of door de vleugelvorm sterker te krommen.

Het is daarom dat een vliegtuig -om te landen- langzaam vliegend met de neus omhoog komt aangevlogen. Om nog langzamer te kunnen vliegen laat het zijn welvingskleppen (Eng. flaps) uit waardoor het vleugeloppervlak krommer en groter wordt en dus de liftcoëfficiënt weer toeneemt. Zo behoudt het vliegtuig bij dalende snelheid een liftkracht die gelijk is aan zijn gewicht. De schuine stand en de welvingskleppen zorgen wel voor veel meer luchtweerstand. Deze moet gecompenseerd worden met een hogere stuwkracht van de motor. Hoe langzamer het vliegtuig vliegt, hoe boller en schuiner de vleugel moet staan, hoe meer vliegweerstand er is en hoe harder de motor moet draaien (in tegenstelling tot rijden, dat kost minder energie naarmate de snelheid lager is).

Daar ook de luchtdichtheid een rol speelt, heeft dit invloed op het opstijgen en landen op een hoogvlakte of bij hitte, en op de lengte van de start- en landingsbaan. Op grote hoogte of bij grote hitte is de lucht veel ijler en heeft het vliegtuig een veel langere startbaan nodig om zo snel te kunnen rijden dat de liftkracht groter is dan het gewicht. Bij voldoende snelheid brengt de piloot met het staartvlak de neus omhoog waardoor met de hoek ook de lift op de vleugel toeneemt. Die enorme lifttoename is nodig om het gigantische gewicht van het vliegtuig omhoog te krijgen.

Laminair en turbulent

De stroming langs een vleugel(-profiel) zal in eerste instantie laminair zijn. Daarbij stroomt de lucht keurig in laagjes langs het vleugeloppervlak. Hoe dichter op de vleugel, hoe langzamer (gemeten vanaf de vleugel) de lucht in het laagje beweegt. Deze vorm van stroming levert de kleinste profielweerstand op. Om met minimale weerstand te kunnen vliegen en dus grote afstanden af te kunnen leggen hebben bijvoorbeeld zweefvliegtuigen een zogenaamd laminair profiel.

Laminaire stroming slaat om in een turbulente stroming naarmate hij verder over de vleugel gaat. Turbulente stroming is een stroming waarbij de deeltjes gemiddeld wel dezelfde kant op gaan, maar ook in alle mogelijke richtingen bewegen. Bij turbulente stroming is de weerstand veel groter dan bij laminaire stroming, doordat bij turbulentie de lucht wild mengt en op die manier, vanaf de grond gemeten, veel meer stilstaande luchtdeeltjes op de bewegende vleugel laat botsen dan bij laminaire stroming. Deze remmen dus de vleugel sterker af. Echter heeft turbulente stroming het voordeel dat het later van de vleugel zal loslaten (zie hieronder voor loslating). Daarom hebben moderne verkeersvliegtuigen vaak kleine, enkele centimeters grote, ’spoilers’ op hun vleugels. Deze maken de laminaire stroming op een gewenst punt turbulent zodat er uiteindelijk minder stuwkracht nodig is voor eenzelfde snelheid/lift.

Uiteraard is een laminaire stroming die later loslaat nog gewenster; dit kan onder andere worden bereikt met zogenaamde grenslaagafzuiging. De laag lucht het dichtst bij de vleugel is de grenslaag. Als deze laag van binnen uit de vleugel weggezogen wordt op het punt dat deze turbulent wil worden, is het mogelijk de gehele stroming langer laminair te houden. Er kan hiermee bij zweefvliegtuigen een verdubbeling van de prestaties worden bereikt. Dit is al enkele tientallen jaren geleden bedacht, maar de techniek is nog niet toepasbaar door technische moeilijkheden.

Het al dan niet hebben van een turbulente stroming rond een vleugel heeft niets te maken met wat in de volksmond turbulentie wordt genoemd. Dit is namelijk het vliegen door instabiele en dus turbulente lucht en is een meteorologisch verschijnsel.

Loslating en overtrekken

Zie ook : loslating

Vooral bij relatief lage snelheden en hoge invalshoeken (de hoek tussen het profiel en de luchtstroom) kan een stroming op een zeker moment niet langer het profiel volgen. De stroming laat dan los wat resulteert in een kolkende stroming boven/achter de schuinstaande vleugel. De kolkende stroming verlaagt de stroomsnelheid over de vleugel en verlaagt zo de onderdruk boven de vleugel. De vleugel verliest dus lift. We spreken in zo’n geval van een overtrokken vleugel. Een overtrokken vleugel geeft nauwelijks nog lift en veroorzaakt relatief grote weerstand. Een vliegtuig dat overtrokken raakt zal veel snelheid en hoogte verliezen. Men spreekt dan van een overtrokken vlucht of in het Engels stall. Meestal overtrekt één vleugel iets eerder dan de andere en dan valt die vleugel als eerste weg en kan het vliegtuig in een tolvlucht geraken. Na een overtrek kan in de duikvlucht snelheid worden opgepikt om een normale vlucht te kunnen voortzetten. Onder normale omstandigheden en bij voldoende hoogte hoeft het overtrekken geen probleem op te leveren. Als het vliegtuig echter te ver doorslaat in deze overtrekking komt het in een zogenaamde ’diepe overtrek’ (Eng. deep stall), te zien op de afbeelding hiernaast. In deze situatie zit het stabilo, en daarmee ook het hoogteroer, in het turbulente zog van de hoofdvleugel en zal daardoor geen lift geven. Doordat het roer ook geen lift geeft, kan de piloot het ook niet meer gebruiken om weer recht te vliegen en kan het vliegtuig dus onbestuurbaar worden. Vooral vliegtuigen met een zogenaamde T-staart, vleugels in pijlstelling en motoren achterop de romp zoals op deze afbeelding, hebben hier last van.

Belangrijk om te beseffen is dat een licht turbulente, maar niet losgelaten stroming minder snel loslaat dan een keurige laminaire stroming. Daarom zijn de meeste vliegtuigvleugels voorzien van zogenaamde turbulente profielen of van verstoorders (Eng. vortex generators), die een turbulente stroming veroorzaken. Dit zijn de kleine vinnetjes die men meestal bovenvoor op de vleugel ziet zitten. Hierdoor wordt het moment waarop het vliegtuig overtrekt uitgesteld.

Een andere voorziening is een kleinere invalshoek van het stabilo waardoor deze niet als eerste overtrekt en het vliegtuig in een voorwaartse duik omlaag duwt. Hierdoor is tevens een stabiele vlucht mogelijk. Bij een vliegtuig zonder dragende vleugels die voldoende lift leveren zoals bij de Starfighter ligt dat anders.

De overtreksnelheid is voor elk vliegtuig anders en wordt mede beïnvloed door de lading, de verdeling van de lading en de conditie van de vleugels (bijvoorbeeld ijsafzetting).

Motoren

Om een vliegtuig aan te drijven wordt in het algemeen een motor gebruikt. Tegenwoordig (2006) zijn er zeven types motoren in gebruik:

Propelleraandrijving

• een zuigermotor of een stermotor die een propeller aandrijft, efficiënt tot ongeveer 250 km/h.
• een turboprop: een straalmotor die een propeller aandrijft, efficiënt tot 450km/h.

Straalaandrijving

• de straalmotor: compressor aangedreven door een uitlaatturbine, stuwkracht door zeer snel uitstromende hete lucht, licht en eenvoudig maar inefficiënt en lawaaierig. Tegenwoordig vervangen door de:
• de turbofan: een straalmotor die een veelbladige propeller (Eng. fan) in een grote koker met stilstaande schoepen (Eng. vanes) aandrijft, dankzij ingepakte propellers zeer efficiënt tot 1000 km/h, bovendien relatief stil dankzij langzame propellerlucht die om snelstromende uitlaatlucht stroomt, weinig afname stuw/trekkracht met toename van de snelheid. De stuwkracht wordt met name geleverd door de fan.
• de ramjet: een straalmotor zonder compressor voor snelheden van mach 2 tot mach 6. De inkomende lucht wordt gecomprimeerd door de vliegsnelheid en gemengd met brandstof. Door kleppen komt het mengsel in de verbrandingskamer waar het wordt ontstoken. De verbrandingsgassen worden door de expansie met hoge snelheid door de uitlaat geblazen, dit geeft de stuwkracht. Door een lange uitlaatbuis te gebruiken wordt door de massatraagheid van de uitstromende lucht een onderdruk in de verbrandingskamer veroorzaakt waardoor weer nieuw mengsel wordt aangezogen.
• de scramjet: een straalmotor zonder compressor voor snelheden van mach 5 tot mach 20.
• de raketmotor gebruikt geen buitenlucht voor verbranding maar een meegenomen oxidator (bv. vloeibare zuurstof of ammoniumperchloraat, zoals in de Space Shuttle) en wordt vooral in ruimteschepen en raketwapens gebruikt. Bij raketvliegtuigen wordt de voortstuwing uitsluitend verkregen door een raketmotor die de machine de benodigde snelheid geeft. Deze is zo krachtig dat een vleugel niet of slechts zeer miniem aanwezig behoeft te zijn.

Geen aandrijving

Er bestaan ook vliegtuigen zonder motor, de zweefvliegtuigen. Bij deze vliegtuigen wordt snelheid gemaakt door onder een kleine hoek te dalen. Het is dus alsof een zweefvliegtuig steeds van een helling afglijdt. Om toch langer in de lucht te blijven, maakt de piloot van een zweefvliegtuig gebruik van opstijgende lucht: thermiek, Hellingstijgwind of golfwind. De hoek waaronder een zweefvliegtuig het beste kan vliegen is de zogenaamde (Cl/Cd)max. verhouding. Deze hoek wordt ook het glijgetal genoemd. Zweefvliegtuigen kunnen een veel hoger glijgetal halen dan passagiersvliegtuigen; namelijk rond de 60. Een glijgetal van 60 betekent dat wanneer men 1 meter daalt men 60 meter horizontaal vooruit komt.

Milieuaspecten

Het gebruik van vliegtuigen heeft een aantal veelbesproken negatieve consequenties ten aanzien van het leefmilieu:

• De geluidsoverlast die zij veroorzaken voor mensen die in de wijde omgeving van vliegvelden wonen, is een voortdurende bron van zorg, ook op het politieke vlak;
• De luchtvaartindustrie wordt verantwoordelijk geacht voor 2-5 % van de wereldwijde emissie van broeikasgas;
• Het brandstofverbruik van vliegtuigen is hoog en dit zal steeds bezwaarlijker worden, vanwege de problematiek van het broeikaseffect en het op den duur uitgeput raken van de oliebronnen;
• De moderne vliegtuigmotoren (gasturbines) produceren na de verbranding CO₂ en NO_x. Verlaging van CO₂-uitstoot geeft verhoging van de NO_x-uitstoot en vice versa. Bij oude gasturbinemotoren als de JT-3 kwam ook Zwavel (S) vrij. Ook de verbranding was slecht, waardoor zwarte rookwolken ontstonden. Dit is verbeterd bij moderne gasturbines;
• Hoogvliegende vliegtuigen veroorzaken kunstmatige wolken, condenssporen genoemd. Uit onderzoek in de Verenigde Staten bleek dat het driedaagse vliegverbod boven de Verenigde Staten na de aanslagen van 11 september 2001 nieuwe bewijzen heeft opgeleverd voor de effecten van vliegverkeer op het klimaat. Vliegtuigstrepen dempen het temperatuurverloop over een etmaal met zeker 1 graad. Overdag blijft het aan de grond koeler, terwijl het ’s nachts minder afkoelt.

Bekende en beroemde vliegtuigen

Zie Lijst van vliegtuigtypes voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Zie ook : de lijst van vliegtuigbouwers naar land van herkomst

Het pionierstijdperk

• Wright Flyer, het eerste vliegtuig
• Curtiss Model D, Wrights concurrent
• Voisin-Farman H.F.I, een succesvol Frans vliegtuig en waarschijnlijk meest gekopieerde van zijn tijd
• Farman type Militaire, het eerste type van een reeks van trainings- en verkenningsvliegtuigen voor diverse beginnende Europese luchtmachten
• Antoinette IV, het beste vliegtuig van zijn tijd
• Bleroit XI, het eerste vliegtuig dat Het Kanaal over vloog

De Eerste Wereldoorlog

• Rumpler Taube, het sterk verouderde verkenningsvliegtuig uit het begin van de oorlog met zijn karakteristieke vleugels
• Albatros D, het meest geproduceerde jachtvliegtuig van de Duitsers
• Fokker Dr.I, het gevreesde vliegtuig van de Rode Baron
• Fokker E.III, de ’Gesel van Fokker’ met de mitrailleur die door de propeller schoot
• Gotha G.V, de bommenwerper die de eerste bombardementen op Londen uitvoerde
• Sopwith Pup, het wendbare toestel van de Engelsen
• Sopwith Camel, het succesvolste vliegtuig van de Engelsen, het behaalde de meeste overwinningen
• RAF SE5A, het robuuste vliegtuig van de Engelsen
• Handley Page 0/400, de bommenwerper van de Engelsen
• Farman H.F.20, de standaard verkenner van Frankrijk en België aan het begin van de oorlog
• Nieuport Type 17, het Franse antwoord op de ’Gesel van Fokker’
• SPAD XIII, de meest geproduceerde jager van 1917
• Il'ya Muromet, Sikorsky’s, voor die tijd, reusachtige viermotorige vliegtuig

De luchtraces

• Spirit of St. Louis, het vliegtuig dat de eerste solovlucht over de Atlantische Oceaan maakte
• Lockheed Vega, het vliegtuig dat de eerste solovlucht om de wereld maakte
• De Havilland D.H.88 Comet, winnaar van de Melbourne race
• Supermarine S.6B, drievoudig winnaar van de Schneider Trophy en voorloper van de Spitfire

De eerste passagiersvliegtuigen

• Fokker F.II, het eerste vliegtuig dat non-stop van het oosten naar het westen van de VS vloog
• Fokker F.VII, het vliegtuig dat de eerste non-stop vlucht over de Stille Oceaan vloog (The Southern Cross)
• Ford Tri-motor, Fords antwoord op de Fokker F-VIII
• Junkers F.13, de voorloper van Junkers Ju 52
• Lockheed L-10 Electra, het eerste succesvolle geheel metalen passagiersvliegtuig
• Douglas DC-3 ’Dakota’, het beroemde passagiersvliegtuig, ook bekend onder de militaire naam C-47
• Handley Page HP.42, de excentrieke maar comfortabele dubbeldekker van Imperial Airways
• Boeing Model 314 Clipper, de vliegboot voor de trans-Atlantische vluchten van Pan Am en BOAC
• Martin Model 130 China Clipper, de vliegboot voor vluchten over de Stille Oceaan
• Dornier Do-X, de vliegboot met 10 motoren
• Hughes H-4 Hercules of ’Spruce Goose’, de grootste vliegboot aller tijden, gemaakt door de excentrieke Howard Hughes, heeft slechts éénmaal gevlogen

De Tweede Wereldoorlog

Piloot en heavymetalzanger Bruce Dickinson (rechts) bij een Supermarine Spitfire

• Supermarine Spitfire, hét jachtvliegtuig van de Engelsen, beroemd om zijn rol in de Slag om Engeland
• Hawker Hurricane, de ruggengraat van de Engelse verdediging tijdens de Slag om Engeland
• Avro Lancaster, de nachtbommenwerper van de geallieerden
• De Havilland Mosquito, het veelzijdigste vliegtuig van de geallieerden
• Tiger Moth, het meest geproduceerde lesvliegtuig aller tijden
• Fairey Swordfish, de torpedobommenwerper die de Bismarck tot zinken bracht
• Gloster Meteor, de eerste straaljager van de geallieerden en de NAVO
• Messerschmitt Bf 109, hét jachtvliegtuig van Nazi-Duitsland
• Junkers Ju 87 ’Stuka’, De gevreesde duikbommenwerper met het onheilspellende jankende geluid.
• Junkers Ju 88, de meest gebouwde bommenwerper van Nazi-Duitsland
• Junkers Ju 52/3m, het transportvliegtuig van Nazi-Duitsland met het karakteristieke casco van golfplaten
• Focke-Wulf Fw 190, het beste en veelzijdigste jachtvliegtuig van Nazi-Duitsland
• Heinkel He 111, de bommenwerper van Nazi-Duitsland, beroemd om zijn rol in Spaanse Burgeroorlog
• Messerschmitt Me 262, de eerste straaljager die in massaproductie werd genomen
• Iljoesjin Il-2 ’Sturmovik’, de duikbommenwerper van de Russen
• Yakovlev Yak-3, het beste jachtvliegtuig van de Russen
• P-51 Mustang, het beroemdste vliegtuig van de Amerikanen, vooral doordat het ingezet kon worden over lange afstanden
• Boeing B-17 Flying Fortress, de dagbommenwerper van de geallieerden
• Consolidated B-24 Liberator, de meest geproduceerde bommenwerper van de Amerikanen
• Consolidated PBY Catalina, de vliegboot van de geallieerden
• North American B-25 Mitchell, de bommenwerper die gebruikt werd vanaf vliegdekschepen
• P-38 Lightning, de jager met de dubbele staart
• Republic P-47 Thunderbolt, de zwaarste jager ooit gebouwd
• B-29 Super Fortress, bommenwerper, van dit type wierp de Enola Gay als eerste een atoombom af
• Aichi D3A, de bommenwerper die Pearl Harbor bombardeerde
• Mitsubishi A6M Zero, het meest gevreesde jachtvliegtuig van Japan
• Jokosuka MXY-7 Okha, het Japanse kamikazevliegtuig

De Koude oorlog

• Bell X-1, het vliegtuig waarmee Chuck Yeager als eerste de geluidsbarrière doorbrak
• Grumman F-14 Tomcat, beroemd als het vliegtuig van de film Top Gun
• Lockheed U-2, het eerste echte spionagevliegtuig
• Lockheed SR-71 Blackbird, het snelste vliegtuig dat ooit in actieve dienst is gebruikt
• Lockheed F-104 Starfighter, het eerste supersonische jachtvliegtuig van de NAVO
• C-130 Hercules, het robuuste transportvliegtuig van de NAVO
• Boeing E-3, de AWACS
• Dassault Mirage III, de ruggengraat van diverse luchtmachten in de derde wereld aan westerse zijde
• Antonov An-2, de meest geproduceerde tweedekker aller tijden
• MiG-21, de ruggengraat van menig luchtmacht aan communistische zijde
• Tupolev Tu-95, de bommenwerper van het Warschaupact en enige turboprop aller tijden, en nog steeds in actieve dienst
• Hawker Hunter, diende als jager in ongeveer twintig landen
• Hawker Siddeley Harrier, het enige VTOL vliegtuig dat ooit in een oorlog is ingezet (o.a. Falklandoorlog)

De Koreaanse oorlog

• Vought F4U Corsair, de veteraan van de Tweede Wereldoorlog
• F-86 Sabre, de eerste succesvolle straaljager van de Amerikaanse luchtmacht
• MiG 15, de eerste succesvolle jager van de Sovjet-Unie

De Vietnamoorlog

• F-100 Super Sabre, de eerste jager die de geluidsbarrière kon doorbreken
• F-4 Phantom II, de veelzijdige luchtverdedigingsjager, de beste jager van zijn tijd
• MiG 21, de jager van menig communistisch land
• B-52 Stratofortress, dé bommenwerper uit de Vietnam- en later de Golfoorlog

Het massatoerisme

• Lockheed 1049 Constellation, bekend als ’Connie’
• De Havilland DH.106 Comet, het onfortuinlijke eerste straalverkeersvliegtuig dat te kampen kreeg met het tot dan toe onbekende fenomeen metaalmoeheid
• Vickers Viscount, de eerste succesvolle turboprop
• Fokker F-27, succesvolste turboprop van het westen
• Douglas DC-10, met de motor die dwars door de staart lijkt te gaan
• Boeing 707, het begin van de succesvolle straalverkeersvliegtuigen en de lange hegemonie van Boeing
• Boeing 727, het driemotorige verkeersvliegtuig voor kleine vliegvelden
• Boeing 737, de populairste Boeing tot nu toe
• Boeing 747, de ’Jumbo’
• Boeing 757, voor het ’middensegment’, thans ingehaald door de wat grotere 737’s
• Boeing 767, wordt veel gebruikt voor lange afstanden
• Boeing 777, momenteel het grootste tweemotorige vliegtuig
• Boeing 787 ’Dreamliner’, de nieuwste van Boeing
• Sud Aviation SE 210 Caravelle, het elegante Franse passagiersvliegtuig
• Concorde, het enige supersonische passagiersvliegtuig dat ooit in actieve dienst is geweest
• Iljoesjin Il-96, het modernste Russische passagiersvliegtuig
• Tupolev Tu-154, het toestel voor de binnenlandse vluchten in Rusland
• Airbus A320, de populaire Airbus en directe concurrent van de Boeing 737
• Airbus A380, het grootste passagiersvliegtuig ter wereld

Privévliegtuigen

• Rutan Voyager, het vliegtuig dat non-stop de wereld rondvloog
• Pou-de-Ciel, het eerste zelfbouwvliegtuigje, ontworpen door Henry Mignet, bedoeld voor iedereen
• Gossamer Albatros, het eerste vliegtuig dat enkel werd aangedreven door menskracht
• Piper Cub, het eerste succesvolle privé-vliegtuig
• Cessna 172, het vliegtuigje waarmee Matthias Rust op het Rode Plein in Moskou landde
• Bombardier Learjet, de eerste succesvolle zakenjet

De Golfoorlog en daarna

• Panavia Tornado, het werkpaard dat de vliegvelden onklaar moest maken en daarbij relatief veel verliezen leed
• F-15 Eagle, de jager die bijna alle luchtoverwinningen behaalde die er tijdens Operatie Desert Storm plaatsvonden
• F-16 Fighting Falcon, de wendbare jager die enkel kan vliegen met behulp van een boordcomputer
• Mikojan-Goerevitsj MiG-29, het modernste vliegtuig van Irak
• Antonov An-225, het grootste transporttoestel van dit moment
• A-10 Thunderbolt II, de tankbuster van de USAF, met de twee karakteristieke motoren aan weerszijden van de romp
• Joint Strike Fighter, het modernste Amerikaanse jachtvliegtuig
• Eurofighter, het modernste Europese jachtvliegtuig
• Lockheed C-5 Galaxy, het zwaarste transporttoestel van de NAVO
• F-117, de stealth bommenwerper
• B-2, de stealthbommenwerper, het duurste vliegtuig aller tijden
• V-22 Osprey, het transportvliegtuig met helikoptereigenschappen

Types vliegtuigen

Autogyro · Zeilvliegtuig · Eendvliegtuig · Ultralight · Verkeersvliegtuig: -passagiersvliegtuig en -vrachtvliegtuig · Zweefvliegtuig · Watervliegtuig · Jachtvliegtuig · Straaljager · Sportvliegtuig · Propellervliegtuig · Helikopter · Vrachtvliegtuig · Modelvliegtuig · Gevechtsvliegtuig · Spionagevliegtuig · Bommenwerper· Lesvliegtuig · Trainervliegtuig · Space Shuttle · Vliegboot · Verkenningsvliegtuig

Zie ook

Vleugel · Luchtballon · Zeppelin · Luchtvaartnavigatie · Parachute · Luchtvaart · Luchtverkeersleiding · Geluidsbarrière · Vliegsimulator · Vliegeren · Koninklijke Luchtmacht · Supersonische snelheid · Vliegveld · Condensspoor · Automatische piloot · Piloot · Lijst van vliegrampen · Vliegtuibelader · Vliegtuigkaping · Vliegtuigmodelbouw · Vliegtuigmoederschip · Vliegtuigmotor · Vliegtuigongeluk · Vliegtuigstoel

Trivia

• In luchtvaartkringen wordt een vliegtuig ook wel een kist genoemd.
• Onder vliegbewegingen wordt verstaan het totaal van het aantal starts en landingen op een luchthaven. Soms wordt hiervoor slechts het aantal handelsbewegingen geregistreerd, dat wil zeggen alle vliegbewegingen ten behoeve van de bedrijfsvoering van luchtvaartmaatschappijen. Daarnaast vinden er tevens lesvluchten, proefvluchten, reclamevluchten en recreatievluchten plaats.

Vervoermiddelen

  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Aircraft op Wikimedia Commons.

WikiWoordenboek

Zoek vliegtuig op in het WikiWoordenboek.