Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Universiteit van Franeker
| Universiteit van Franeker | ||
| ||
| De academia van Vrieslant | ||
| Latijnse naam | Academia Franekerensis | |
| Locatie | Franeker, | |
| Opgericht | 1585 | |
De Universiteit van Franeker, ook wel de Franeker Academie of Academie van Friesland genoemd (Latijn: Academia Franekerensis) was van 1585 tot 1811 een universiteit in de Friese stad Franeker. Na opheffing van de Franeker Academie, ging de bibliotheek daarvan naar Leeuwarden, waar ze nu onderdeel is van de collectie van het Tresoar.
Oprichting
Het principebesluit tot het stichten van een universiteit werd op 14 april 1584 in Franeker genomen door de Staten van Friesland. Op 15 juli 1585 maakten stadhouder Willem Lodewijk en Gedeputeerde Staten per plakkaat bekend dat op 29 juli 1585 op een bijeenkomst in de Martinikerk te Franeker de universiteit van Friesland plechtig zou worden geopend.[1]
De voornaamste reden voor de oprichting was ‘Christo et Ecclesiae’, voor Christus en de kerk. Deze leus stond voor een militant calvinisme, dat zijn offensief wilde ondersteunen met de stichting van een universiteit. Met de vier faculteiten theologie, rechten, medicijnen en vrije kunsten was het naar de toenmalige begrippen een volledige universiteit. Deze was ook bedoeld om kader voor de jonge staat op te leiden, niet alleen predikanten. Studenten uit de eigen bevolking konden zich in hun eigen omgeving bekwamen, zodat ze goed voorbereid konden beginnen aan de destijds gebruikelijke rondreis langs andere universiteiten. Buitenlandse studenten bezochten op hun beurt Franeker.[2]
Franeker als plaats van vestiging
De in november 1583 tot luitenant-stadhouder benoemde Willem Lodewijk kwam in maart 1584 als 23-jarige jongeling aan in Harlingen. Gedeputeerde Staten verplaatsten vanaf dat moment het bestuurlijk centrum van Friesland van Leeuwarden naar Franeker en daar moest ook de Willem Lodewijk zijn intrek nemen. De Staten wilden hem buiten de invloedssfeer houden van Hessel van Aysma, de president van het Hof van Friesland die streefde naar het terughalen van de bestuurlijke taken naar het Hof. Deze situatie duurde tot eind 1586 en toen was de universiteit inmiddels in Franeker gesticht.[3]
Curatorium
De Staten van Friesland toonden met het oprichten van de ‘Academie’ dat zij die bevoegdheid hadden en dat ze daarvoor niet afhankelijk waren van koningen of keizers. Ze gaven het bestuur ervan niet uit handen. Incidenteel benoemden ze een persoon tot ‘Curatorum scholae’ maar meestal kwamen die taken bij Gedeputeerde Staten terecht. Die last werd te zwaar en in 1604 werd uit de Staten een curatorium van vier personen benoemd, uit elk kwartier één.[4] In 1653 werd de stadhouder aangesteld tot ‘Magnificentissimus, primarius en honorarius Curator’, wat naar buiten toe wat meer aanzien gaf. Later kreeg het Curatorium ook een adviserende rol bij de benoeming van professoren. Het gezag over de universiteit hebben de Staten steeds vastgehouden.[5]
Geschiedenis
Dertig jaar lang was de Academie naast de Leidse de enige universiteit in de noordelijke Nederlanden. Deze was gevestigd in het voormalige Kruisherenklooster te Franeker. Met de in beslag genomen kloostergoederen werd de universiteit gefinancierd. Na een veelbelovend begin met groeiende studentenaantallen - vooral de theologische faculteit groeide sterk uit - stond rond 1625 de hogeschool al bekend als de suypacademie (Uit het studentenleven van destijds is het café De Bogt fen Guné overgebleven). Rond 1660 begon het tij te keren, met een kleine opleving rond 1700. In 1774 moest een grote bezuinigingsoperatie worden doorgevoerd. In 1785, bij de viering van het tweehonderdjarig bestaan, liet stadhouder Willem V verstek gaan. In 1787 werd het de hoogleraren verboden om deel te nemen aan exercitiegenootschappen. Leden van het hooglerarenkorps raakten gefrustreerd of vertrokken. Het aantal studenten daalde onrustbarend: in 1795 waren er nog maar acht overgebleven.
De oprichting van een kraamkliniek kwam maar niet van de grond. Johannes Mulder vertrok uiteindelijk naar Groningen. In 1811, onder het bewind van Napoleon, werd de universiteit bij decreet opgeheven, tegelijk met de Universiteit van Harderwijk en de Utrechtse Universiteit. Anders dan Utrecht kregen Franeker en Harderwijk nadien hun universiteit niet meer terug. Als compensatie werd in 1815 een Atheneum opgericht, maar die instelling was geen lang leven beschoren. Bij koninklijk besluit van 25 februari 1843 werd het Rijksatheneum te Franeker opgeheven. De bibliotheek van de voormalige Universteit en Academie werd overgedragen aan de Provincie Friesland en vormde daarmee de basiscollectie van de Provinciale Bibliotheek van Friesland, opgericht in 1852.[6]
Af en toe vinden er in Franeker academische promoties plaats: promovendi van de Rijksuniversiteit Groningen die promoveren op een onderwerp dat met Friesland te maken heeft of die een band met Friesland hebben, mogen hun proefschrift in de Franeker Martinikerk verdedigen.
Vrouwelijke studenten
Officieel was het eeuwenlang voor vrouwen niet toegestaan om als student bij een universiteit ingeschreven te staan. Dat veranderde in 1871 toen Aletta Jacobs werd toegelaten tot de Rijksuniversiteit Groningen. In een namenlijst van studenten, gepubliceerd 1n 1968, werd ontdekt dat er mogelijk ook al in 1708 de namen van twee vrouwen, namelijk Anna Maria Gurtlerus en Maria Magdalena Gurtlerus in het Album Studiosorum, stonden vermeld.[7] De twee vrouwen waren dochters van Nikolaus Gürtler, afkomstig uit Bazel, die in die tijd hoogleraar theologie was. Helemaal zeker is dat echter niet, dat zij ook studeerden aan de Franeker Academie. Soms werden ook namen van assistenten van hoogleraren of van een hortulanus (een medewerker van de universiteitstuin) in dat album genoteerd. Het gaf hun bepaalde voordelen. De namen van de twee vrouwen werden destijds in de lijst doorgehaald.[8]
Hoogleraren- en studentenaantallen
De Universiteit van Franeker kende vier faculteiten en had in totaal 170 hoogleraren. Volgens Jensma waren het er 198; waarin het verschil zit, is onduidelijk:
- 43 hoogleraren in de godgeleerdheid
- 39 hoogleraren in de rechten
- 27 hoogleraren in de geneeskunde
- 30 hoogleraren in de letteren
- 31 hoogleraren in de wijsbegeerte
In de 226 jaar van haar bestaan hebben bijna 15.000 studenten ingeschreven gestaan. Een derde daarvan was afkomstig uit het buitenland, waaronder veel Polen en Hongaren, een kwart uit andere provincies van de republiek.[9] Van de Hongaren kwamen de meesten uit het landsdeel Transsylvanië dat ook een sterke protestantse gemeenschap kende. Er zijn 2072 studenten gepromoveerd in Franeker.
In het Museum Martena zijn veel portretten van de professoren tentoongesteld. Daar is ook de voormalige xylotheek (houtmonsterverzameling) te zien, opgebouwd door de Duitse plantkundige en bosbouwer Alexander Schlümbach.
Lijst van bekende studenten en hoogleraren
- Foppe van Aitzema, diplomaat in Brunswijk en gezant bij de Hanzesteden
- Lieuwe van Aitzema, historicus, diplomaat, bon vivant en spion
- William Ames, hoogleraar, theoloog, predikant en rector (1626), 1622-
- Ruard Andela
- Willem Baudartius, theoloog
- Balthasar Bekker, predikant en theoloog
- Court Lambertus van Beyma, patriot, notaris, Statenlid en volksvertegenwoordiger
- Govert Bidloo, anatoom
- Cornelis van Bijnkershoek, president van de Hoge Raad van Holland, Zeeland en West-Friesland
- Nicolaas Blankaart, hoogleraar Grieks en geschiedenis
- Steven Blankaart, promoveerde in de medicijnen en filosofie
- Johannes Bogerman, theoloog, tevens hoogleraar te Franeker
- Hector van Bouricius, hoogleraar, raadsheer en griffier bij het Hof van Friesland
- Sebald Justinus Brugmans, arts en botanicus
- Petrus Camper, arts en wetenschapper, hoogleraar te Franeker
- Johannes Coccejus, hoogleraar Oosterse talen
- René Descartes, student, 1628 - 1630
- Johannes van den Driesche, hoogleraar Oosterse talen
- Eise Eisinga, deeltijdstudent, later buitengewoon hoogleraar.
- David van Goorle (Gorlaeus), student wijsbegeerte
- Sicco van Goslinga, regent en diplomaat
- Willem van Haren, schrijver en politicus
- Onno Zwier van Haren, Nederlands politicus en dichter
- Pieter Harting, hoogleraar geneeskunde aan het Atheneum van 1841 tot aan de sluiting in 1843
- Daniël Heinsius, humanistisch geleerde
- Tiberius Hemsterhuis, hoogleraar Grieks en filosoof
- Johannes Lambertus Huber, politicus en diplomaat
- Ulrik Huber, jurist en politiek filosoof
- Theodorus van Kooten, hoogleraar Latijn en geschiedenis, en patriot
- Johann Samuel König, hoogleraar wiskunde en filosofie, 1744-1749
- Jodocus van Lodenstein, predikant
- Willem Loré, waterstaatkundige
- Marcus Lycklama à Nijeholt, hoogleraar en grietman van Ooststellingwerf en Weststellingwerf, lid Staten-Generaal
- Johannes Maccovius, theoloog en zwager van Saskia van Uylenburgh
- Henricus Antonides Nerdenus, hoogleraar theologie 1585 - 1614
- Adriaan Metius, wiskundige en astronoom; eerst student, later professor en rector
- Johannes Mulder (1769-1810), medicus, anatoom, gynaecoloog
- Mattheus Brouërius van Nidek, dichter; tussen 1696-1697 student
- Jacob Perizonius, hoogleraar geschiedenis en welsprekendheid 1682-1693
- Murk van Phelsum, arts, farmacoloog
- Joachim Ripperda, buitengewoon ambassadeur naar Londen, ivm de Dutch Gift
- Herman Alexander Röell, professor theologie
- Johannes Silvius, predikant, vertrouweling van Saskia van Uylenburgh en Rembrandt
- Petrus Stuyvesant, gouverneur van Nieuw-Amsterdam
- Jean Henri van Swinden, hoogleraar natuurkunde en wijsbegeerte
- J.H. Swildens publicist te Amsterdam, daarna hoogleraar te Franeker
- Christiaan Hendrik Trotz, hoogleraar rechten
- Johan Valckenaer, jurist en patriot
- Lodewijk Caspar Valckenaer, hoogleraar Grieks 1741-1765
- Johannes Henricus Voorda, hoogleraar Rechten en patriot, 1797 - 1802
- Willem IV van Oranje-Nassau, erfstadhouder
Externe links
- (nl) Frieslands Hoogeschool en het Rijks Athenaeum te Franeker - wumkes.nl
- Portretten van Franeker hoogleraren (Website Museum Martena)
- Canon van Friesland, venster 15
- Youtube-filmpje met algemene informatie in het Frysk, Nederlands ondertiteld
Bronnen
|
Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met University of Franeker op Wikimedia Commons.
| Universiteiten in Nederland |
|---|