Stemplicht

De stemplicht oftewel actieve kiesplicht is de verplichting voor de burger om na de oproep tot de verkiezingen zich aan te melden bij een kiesbureau om deel te nemen aan de verkiezingsverrichtingen. Dit is een van de burgerplichten, die in Nederland afgeschaft is, maar bijvoorbeeld in België nog bestaat.

Gezien het stemgeheim is er geen mogelijkheid om te controleren of een stem werkelijk is uitgebracht wanneer een stembiljet in een stembus wordt gedeponeerd. In de praktijk is een stemplicht dus de verplichting om een stembiljet in de stembus te deponeren of uitsluitend een opkomstplicht.

Situatie in diverse landen

België

België kent een opkomstplicht voor elke kiesgerechtigde Belg in België. Bij de federale verkiezingen geldt dit ook voor Belgen woonachtig in het buitenland. Bij volmacht stemmen en blanco of ongeldig stemmen zijn toegestaan. Wie niet stemt begaat een overtreding die bestraft kan worden met een berisping of boete. Wie binnen 15 jaar vier of meer keren niet opkomt riskeert ontneming van het stemrecht voor een periode van tien jaar en bovendien uitsluiting van benoemingen, promoties of onderscheidingen van de openbare overheid voor die periode. In de praktijk echter wordt niet meer bijgehouden wie niet opkomt en worden geen sancties meer opgelegd.

Nederland

Nederland kende van 1917 tot 1970 een opkomstplicht. Sinds de afschaffing van de opkomstplicht is de opkomst sterk gedaald. Met name bij de verkiezingen voor de Provinciale Staten en het Europees Parlement zijn opkomstpercentages van lager dan 30% gehaald, terwijl de opkomst bij de Tweede Kamer- en gemeenteraadsverkiezingen vergeleken met andere landen hoog (60 tot 80%) ligt.

Voor het instellen van de opkomstplicht lagen de opkomstpercentages ongeveer op hetzelfde lage peil als we zien na de afschaffing, te weten voor landelijke verkiezingen (in een districtenstelsel overigens) zo rond de 70% (bron: Kiesraad)

Australië

In Australië bestaat er een stemplicht voor verkiezingen in alle deelstaten en het gemenebest. Ook hier is er slechts sprake van een opkomstplicht gezien het stemgeheim. Verzuim kan worden beboet, doch dit wordt niet in alle gevallen gehandhaafd.

Thailand

In Thailand bestaat er ook een opkomstplicht. Bij niet stemmen riskeert men boetes en andere sancties.

Overzicht

Landen met een opkomst- of stemplicht die wordt afgedwongen:

• Argentinië (geldboete van 500 dollar)
• Australië (geldboete van 250 dollar bij eerste keer, oplopend tot gevangenisstraf)
• Brazilië (geringe geldboete, niet voor 16- en 17-jarigen en voor 70-plussers)
• Chili (geldboete en mogelijk gevangenisstraf, vrijwillige inschrijving)
• Cyprus (geldboete tot ongeveer 350 euro)
• Ecuador (geldboete)
• Fiji (geldboete en mogelijk gevangenisstraf)
• Griekenland (geldboete, regelmatig stemmen is bovendien voorwaarde voor het verkrijgen van een paspoort)
• Libanon (alleen voor mannen)
• Libië (alleen voor mannen)
• Liechtenstein (geldboete)
• Luxemburg (geldboete en mogelijk gevangenisstraf, maar dat laatste wordt niet toegepast)
• Mexico
• Nauru (geldboete)
• Peru (geldboete van ongeveer 40 euro)
• Singapore (ontzegging van het kiesrecht, kan wel weer verleend worden bij een geldige reden)
• Turkije (geldboete van ongeveer 13 euro)
• Uruguay (geldboete)
• Zwitserland (alleen in Schaffhausen: geldboete van 3 frank (ongeveer 2 euro)

Landen met een opkomst- of stemplicht die niet wordt afgedwongen:

• België (geldboete van 50 euro)
• Bolivia
• Costa Rica
• Dominicaanse Republiek
• Egypte (enkel mannen)
• Filipijnen
• Frankrijk (enkel senaatsverkiezingen)
• Gabon
• Guatemala
• Honduras
• Italië
• Panama
• Paraguay
• Spanje
• Thailand

Landen die de opkomst- of stemplicht hebben afgeschaft:

• Nederland (1970)
• Oostenrijk (stapsgewijs tussen 1982 en 2004)

Referenties

• Bron: Juridat
• Bron: belgium.be, Federale portaalsite