Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Speelkaarten tijdens de Eerste Wereldoorlog
De productie van speelkaarten tijdens de Eerste Wereldoorlog had met enkele moeilijkheden te kampen. Vele arbeiders in de speelkaartenfabrieken werden naar Duitsland gedeporteerd. De levering van basismateriaal dat nodig was voor de productie van speelkaarten werd beperkt en ook de afzetmarkten werden moeilijk bereikbaar doordat havens en spoorwegen beschadigd of vernietigd werden tijdens deze oorlog. Ten slotte werd al het drukwerk onderworpen aan strenge censuur. Toch kende de productie van speelkaarten tijdens de Eerste Wereldoorlog een bloei. Dit kan verklaard worden door het feit dat speelkaarten in deze periode voor verschillende doeleinden gebruikt werden.
Verveling
Oorlog wordt vooral geassocieerd met geweld, veldslagen en veel actie. In de realiteit bestaat een groot deel van een oorlog nochtans uit wachten in kampen, loopgraven en hospitalen. Om verveling tegen te gaan werden vaak kaartspelletjes gespeeld. Wie geen speelkaarten had, maakte er zelf met afval en gevonden materiaal. Het formaat van de speelkaarten werd aangepast zodat deze makkelijk in het uniform van soldaten bewaard konden worden. Ook de afwerking van de speelkaarten kreeg extra aandacht. Tijdens deze oorlog gebruikten producenten een extra laagje vernis om de speelkaarten beter te kunnen bewaren aan het front.Ook werden accessoires gemaakt die het mogelijk maakten dat soldaten die in het hospitaal verbleven omdat zij een arm of hand verloren hadden, toch konden kaarten. Het belang van de speelkaarten tijdens de Eerste Wereldoorlog blijkt ook uit de kunst van deze periode waarbij speelkaarten afgebeeld werden, en de literatuur van de Eerste Wereldoorlog waarbij het kaartspel vaak ter sprake kwam. Op prentbriefkaarten werden vaak kaartende soldaten afgebeeld. Dit zorgde ervoor dat de familie thuis een vals beeld van rust en kalmte kreeg. Het leek alsof ze alles onder controle hadden aan het front.
Propaganda
Tijdens de Eerste Wereldoorlog waren speelkaarten tevens een belangrijk propagandamiddel. Belangrijke personen tijdens deze oorlog, gevechtsscènes en spreuken werden prominent in de verf gezet op speelkaarten. De Duitse speelkaartenfabriek in Altenburg bracht tijdens WOI drie verschillende propagandaspellen op de markt. Tegen het laatste jaar van de oorlog werd een oplage van een miljoen gehaald. Een deel van de opbrengst ging naar het Luftfahrerdank in Berlin-Charlottenburg. Deze organisatie ondersteunde nazaten van verongelukte vliegeniers. Speelkaarten werden ook gebruikt om de tegenstander belachelijk te maken. De Duitsers begonnen hiermee door karikaturen van de tegenstander op speelkaarten af te beelden. Het duurde niet lang voordat ook de geallieerden hiermee begonnen. Het kaartspel zorgde er op deze manier voor dat het moreel werd opgekrikt.
Het kaartspel ter educatie
Speelkaarten werden niet enkel gebruikt om de tijd te verdrijven. Deze kaarten hadden tijdens de Eerste Wereldoorlog ook een educatieve functie. In de eerste plaats werden speelkaarten gebruikt om een andere taal aan te leren. Door het uitbreken van deze oorlog waren verschillende landen genoodzaakt om samen te werken. Om de communicatie vlot te laten verlopen konden soldaten via speelkaarten basiswoorden en zinnetjes in het Frans of Engels leren. Speelkaarten met de vlaggen en kleuren van de verschillende legereenheden die meevochten in deze oorlog, zorgden ervoor dat soldaten wisten tegen wie en met wie ze samen vochten. Ook morse en het aangeven van seinen kon aangeleerd worden via speelkaarten. Ten slotte kon de militaire kennis ook verbeterd worden doordat speelkaarten werden uitgegeven met daarop de verschillende schepen van de marine.
Waarzeggerij
Angst en onzekerheid zijn gevoelens die constant aanwezig zijn tijdens een oorlog. Iedereen zit met allerhande vragen en niemand weet wat hem te wachten staat of wat de toekomst te bieden heeft. Speelkaartenfabrikanten speelden hier handig op in door tijdens de Eerste Wereldoorlog speelkaarten te ontwikkelen voor waarzeggerij. Dit is wat de Turnhoutse speelkaartenfabrikant Brepols dan ook deed in 1916. Dit kaartspel werd vernoemd naar de beroemde Franse kaartlegster "Mademoiselle Lenormand".
Veranderingen na de Eerste Wereldoorlog
Met het einde van de Eerste Wereldoorlog kwamen er ook enkele nieuwe kaartspellen op de markt die spotten met de verliezers, door deze bijvoorbeeld varkensoren te geven. Andere speelkaarten loofden dan weer de geallieerden als overwinnaars. Voor het kaartspel en zijn producenten veranderde er heel wat na de Eerste Wereldoorlog. Vanaf 1918 werden speelkaarten in Turnhout volledig met drukpersen gedrukt. Het sjabloneren als productiemethode kwam hier niet langer aan te pas. Ook traditionele kaartbeelden, zoals het Luikse beeld, verdwenen uit het assortiment. Economisch gezien had deze oorlog uiteraard ook voor grote gevolgen gezorgd. Enkele afzetmarkten, zoals de Verenigde Staten, zijn verloren gegaan en de producenten van speelkaarten hadden een lange weg van herstel te gaan.
Bibliografie
- De redactie (2014). "Kartonnen wapens": de rol van het kaartspel tijdens WOI, geraadpleegd op 27 november 2014 op http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/videozone/nieuws/binnenland/1.1950157
- Één (2014). Onderweg naar Vlaamse velden, deel 3, geraadpleegd op 15 november 2014 op http://www.een.be/programmas/vlaanderen-vakantieland/onderweg-naar-vlaamse-velden-deel-3
- Janssen, H. (1985). De geschiedenis van de speelkaart. Rijswijk: Elmar.
- Starckx, Senne (2014). Card games as war pastime, and strategic tool, geraadpleegd op 15 maart 2015 op http://www.flanderstoday.eu/living/card-games-war-pastime-and-strategic-tool
- Suzanne, A. (2012). Grafische industrie in Turnhout, Pasar. 5(2), 21-26.