Paleodieet

Het paleodieet of paleolithisch dieet, ook bekend als stenen tijdperk dieet, jager-verzamelaardieet of oerdieet is een systeem van menselijke voeding dat gericht is op de veronderstelde voeding tijdens het paleolithicum (het oude stenen tijdperk), vóór het begin van de neolithische revolutie (geschat op ongeveer 20.000 tot 10.000 jaar geleden), toen de landbouw en veeteelt steeds meer beoefend werden. Anders dan in een koolhydraatarm (Low Carb) dieet, zijn in een paleodieet onbeperkte hoeveelheden voedingsmiddelen met hoge glycemische waarde toegelaten, zoals gedroogde dadels of vijgen. Naarmate de verhouding van natuurlijk geteelde vruchten en honing in het dieet kleiner is, komt de voeding overeen met een koolhydraatarm dieet.

Benaming

De gastro-enteroloog Walter L. Voegtlin introduceerde in 1975 de term Stone Age Diet in zijn gelijknamige boek. Als beschrijving van de in het boek voorgestelde voeding, was de benaming eerder vaag, want in een zo lange periode als de Steentijd vonden grote veranderingen plaats in de voeding, vooral in de periode van de overgang naar de landbouw (neolithische revolutie). Voegtlin en anderen verwezen vooral naar voedingspatronen uit de Oude Steentijd, het Paleolithicum. De termen paleolithische voeding of paleodieet zouden daarom beter passen.

De paleolithische periode beslaat ongeveer de periode van naar verluidt ongeveer twee miljoen tot 20.000 jaar geleden. Verondersteld wordt, dat de voorouders van de anatomisch moderne mens (Homo sapiens) toen als jagers en verzamelaars leefden.

Sinds Voegtlin’s Stone Age Diet zijn er varianten van het dieet in omloop gebracht in boeken zoals The Paleo Diet, The Primal Blueprint, The New Evolution Diet en NeanderThin.

Beschrijving

De voedingswijze baseert zich uitsluitend op voedsel dat in het paleolithicum, de oude steentijd, beschikbaar zou zijn geweest. Het dieet bestaat voornamelijk uit groenten, vlees van wild, bessen, vis, schaal- en schelpdieren, eieren, fruit, kruiden, paddenstoelen, noten, kastanjes en honing. Melk en zuivelproducten worden vermeden, evenals granen en graanproducten zoals brood. Industriële bewerkte voedingsmiddelen zoals suiker, alcoholische dranken of kant-en-klaarmaaltijden, maar ook sterk technisch bewerkte voedingswaren worden vermeden. Niet elke vorm van het paleodieet maakt op dezelfde manier gebruik van plantaardige oliën en vetten. Sommigen vermijden alleen oliën en vetten die in het stenen tijdperk niet in voldoende hoeveelheden beschikbaar waren, zoals pindakaas, olijfolie, maïskiemolie of druivenpitolie. Anderen vermijden alle plantaardige oliën, omdat ze industrieel worden verwerkt, een ongunstige verhouding van omega-3 tot omega-6 vetzuren hebben en meestal meervoudig onverzadigde vetzuren bevatten die kunnen oxideren en ranzig worden door opslag. De verhouding van vetzuren in moderne voeding ligt veel hoger dan in de veronderstelde voeding van onze voorouders. Water en kruidenthee worden aanbevolen als drank.

De consumptie van insecten is in de westerse wereld eerder ongebruikelijk en is geen verplicht onderdeel van het paleodieet.

Basisveronderstellingen

De basisidee achter het paleodieet is dat de sleutel tot een lang leven en optimale gezondheid erin gelegen is, de moderne voedingswijzen te verlaten omdat deze ons ziek maken. Het dieet is opgebouwd op vier stellingen:

1. De huidige, op landbouw gebaseerde voeding, kwam pas tot ontwikkeling toen de mens zich ging vestigen en landbouw begon te beoefenen. Wij zijn biologisch niet aangepast aan deze voeding, en deze maakt ons chronisch ziek.
2. We dienen deze moderne voedingswijzen te verlaten en ons in de plaats daarvan te baseren op hoe onze voorouders in het verre verleden aten (langer dan naar verluidt ca. 10.000 jaar geleden).
3. Het wordt gesteld dat we weten hoe onze voorouders zich in het verre verleden voedden, en dat zij voornamelijk vlees aten, met wat aanvulling van fruit en groenten, wat noten (eventueel olie), maar zeker geen granen, peulvruchten of zuivelproducten.
4. Indien we deze oude voedingswijzen toepassen, zou dit onze gezondheid verbeteren en ons langer laten leven.

Voegtlin formuleerde in zijn boek een aantal stellingen over genetische aanpassing aan de voeding. Hij beschreef de mensen als carnivoor. De heersende wetenschappelijke opinie beschouwt de mens op basis van fysieke kenmerken als omnivoor. Voegtlins stelling werd overgenomen door Boyd Eaton, die in 1985 een artikel publiceerde in het New England Journal of Medicine en in 1988 het boek Paleolithic Prescription uitgaf. De zienswijzen werden zo bij een breder publiek bekend. Volgens een beschrijving van Boyd Eaton en Melvin Konner was de voeding van onze vroege voorouders in overweldigende mate plantaardig, met enkele insecten en in heel beperkte mate wat dierlijk vlees. In dezelfde studie stellen zij dat het gebruik van vlees toenam naarmate de jachttechnieken verbeterden, maar dat veel bewijs aantoont dat plantaardige voeding een significant of zelfs het grootste deel van de voeding bleef uitmaken.

In de jaren negentig werd Loren Cordain de bekendste vertegenwoordiger in de VS van de steentijdvoeding.

De basisveronderstellingen van het paleolitisch dieet zijn gebaseerd op Charles Darwins evolutietheorie, volgens welke de soorten die het best aangepast waren aan hun omgeving en dus aan de beschikbare voedselbronnen, in de loop van de evolutie de overhand kregen. Voor de stellingen over menselijke voeding en gezondheid die hieruit voortvloeiden, bedacht Cordain onder andere de term evolutionaire geneeskunde (Evolutionary medicine of Darwinian medicine). Een andere basisveronderstelling is dat het menselijk genoom sinds het stenen tijdperk nauwelijks aangepast is. Voeding uit de vroege steentijd zou de enige ’passende’ voeding zijn voor de mens, omdat het menselijk organisme zich er in miljoenen jaren perfect aan zou hebben aangepast.

Volgens het aanhangers van het paleodieet zijn de chronische ziekten en degeneratieve aandoeningen in de moderne westerse bevolking ontstaan door een verschil tussen de menselijke genen uit het stenen tijdperk en de moderne levensstijl.

Tegenargumenten

Dit ’oerdieet’ zoals het in populaire televisieprogramma’s, boeken en tijdschriften wordt aangeprezen, is niet gebaseerd op de archeologische werkelijkheid.

Mythe: Mensen zijn geëvolueerd om vlees te eten en mensen in het paleolithicum consumeerden grote hoeveelheden vlees

Mensen hebben geen anatomische, fysiologische of genetische aanpassingen aan vleesconsumptie. We zijn daarentegen wel aangepast aan plantaardige voeding.

Bijvoorbeeld maken carnivoren zelf vitamine C aan, omdat ze deze niet uit hun voeding verkrijgen. Mensen zijn zo aangepast aan plantaardige voeding, waarin voldoende vitamine C aanwezig is, dat ze zelf geen vitamine C in hun lichaam aanmaken.

Mensen hebben een langer spijsverteringsstelsel dan carnivoren. Om volledig nut te hebben van plantaardige voeding, heeft deze meer tijd nodig om te verteren en meer ruimte voor meer bacteriën in het microbioom, die ook nog voedingsvezels gedeeltelijk kunnen verwerken.

Het menselijke gebit is dat van planteneters. Grote maaltanden maar geen grote snijtanden om vlees te verscheuren.

De voorstelling dat mensen vooral veel vlees aten, strookt ook niet met wat door onderzoek van de versteende uitwerpselen is vastgesteld. De voeding uit de ’oertijd’ bevatte vooral veel voedingsvezels: naar schatting meer dan 100 g per dag. Hedendaagse aanhangers van het zogenaamde paleodieet eten in vergelijking vaak maar 15 tot mogelijk 20 g voedingsvezels. De beperkte hoeveelheid vlees die men at, bevatte 3 tot 5, eventueel 7% vet, wat niet vergelijkbaar is met het vetgehalte van het huidige gedomesticeerde vee.

Het vlees dat mensen in het paleolithicum aten, was niet afkomstig van vet gedomesticeerd vee. Het was vaak gemakkelijker om kleine wilde dieren te vangen en was niet kieskeurig over welke dieren men kon vangen. Deze hadden mager vlees en men at niet enkel steaks, maar gebruikte ook het beenmerg en orgaanvlees.

De hypothese dat onze huidige voeding ongeschikt is omdat deze afwijkt van de voeding van onze evolutionaire voorouders, geeft geen volledig beeld, omdat het geen rekening houdt met de flexibiliteit en variabiliteit van de menselijke eetgewoonten in de loop van de tijd. Studies van een verscheidenheid aan populaties over de hele wereld tonen aan dat mensen gezond kunnen leven met een grote verscheidenheid aan voedingspatronen, en dat mensen flexibele eters zijn. Hoewel de introductie van granen, zuivel en peulvruchten tijdens de neolithische revolutie een aantal negatieve effecten kan hebben gehad op de moderne mens, zouden deze technologische ontwikkelingen achterwege zijn gelaten als de mens zich niet aan de voeding had kunnen aanpassen.

Veel voedingswaren, plantvariëteiten of recepten die als ’paleo’ worden aangeprezen, houden geen enkel verband met wat mensen in het stenen tijdperk werkelijk aten. De hedendaagse gekweekte bananen zijn nauwelijks te vergelijken met de oerbananen, die dikke pitten bevatten en bijna geen vruchtvlees. Broccoli, spruitjes en vele koolvariëteiten zijn vrij recente gekweekte vormen van de vroegere koolsoort. Deze werden dus in de paleolithische voeding niet gegeten in de vorm zoals zij nu voorkomen.

Mensen haalden hun voedsel niet even snel met de auto in de supermarkt, maar bewogen veel.

Weblinks

  Anthropologist Debunks the Paleo Diet op YouTube

• Eaton SB, Eaton SB 3rd, Konner MJ. Paleolithic nutrition revisited: a twelve-year retrospective on its nature and implications. Eur J Clin Nutr. 1997 Apr;51(4):207-16. doi: 10.1038/sj.ejcn.1600389. PMID 9104571.