Nobelprijs voor de Literatuur

Sully Prudhomme (1839–1907), een Frans dichter, kreeg als eerste de Nobelprijs voor de Literatuur in 1901 voor zijn poëtische composities, die blijk geven van optimistisch idealisme, artistieke perfectie en een zeldzame combinatie van de kwaliteiten van hart en intellect.

De Nobelprijs voor de Literatuur wordt jaarlijks toegekend aan een auteur, die, in de woorden van Alfred Nobel, het meest opmerkelijke werk met een idealistische trend heeft geschreven. Het werk refereert hier aan het oeuvre van de auteur in het geheel en niet aan een werk specifiek, alhoewel er soms wel een afzonderlijk werk wordt aangehaald bij de uitreiking van de prijs. De Zweedse Academie beslist elk jaar wie de prijs toegekend krijgt en publiceert deze naam rond begin oktober.

Het originele citaat van deze Nobelprijs heeft geleid tot veel controverse. Het originele Zweedse woord idealisk kan vertaald worden in idealistisch of ideaal. In de eerste jaren handelde het Nobelcomité hierin tamelijk willekeurig en liet het enkele wereldvernieuwende schrijvers zoals Leo Tolstoj en Henrik Ibsen links liggen, waarschijnlijk omdat hun werken niet idealistisch genoeg waren. Later werd de verwoording veel vrijer geïnterpreteerd en werd de prijs toegekend aan auteurs voor blijvende literaire verdiensten. De keuze van de academie kan nog altijd zorgen voor controverse en dan vooral voor de keuze van minder bekende schrijvers (of schrijvers die werken in avant-gardevormen) zoals Dario Fo in 1997 en Elfriede Jelinek in 2004.

De Nobelprijs is niet de enige maatstaf voor literaire voortreffelijkheid en duurzaamheid. Critici van de Nobelprijs verwijzen naar de vele prominente schrijvers die nooit zijn bekroond, of zelfs maar genomineerd.

Nominatieprocedure

Elk jaar doet de Zweedse Academie een oproep om mensen te nomineren voor de Nobelprijs voor de Literatuur. Leden van de Academie, leden van literaire academiën en verenigingen, professoren in taal- of letterkunde, oud-Nobelprijswinnaars en voorzitters van schrijversorganisaties mogen een kandidaat nomineren. Het is iemand niet toegestaan om zichzelf te nomineren.

Duizenden oproepen worden ieder jaar gedaan, waarvan er ongeveer vijftig beantwoord worden. Deze moeten ten laatste voor 1 februari aangekomen zijn bij de Academie, waarna de voorstellen onderzocht worden door het Nobelprijscomité. Tegen april beperkt de Academie het aantal kanshebbers tot ongeveer twintig en in de zomer blijven er nog maar vijf namen over. In oktober van hetzelfde jaar stemmen leden van de Academie en diegene met meer dan de helft van de stemmen mag zichzelf winnaar van de Nobelprijs voor de Literatuur noemen. Dit proces is gelijkaardig aan dat van de andere Nobelprijzen.

Het prijzengeld is niet hetzelfde gebleven sinds de inauguratie, maar is vandaag de dag toch goed voor zo'n 10 miljoen Zweedse kronen (iets meer dan een miljoen euro). De winnaar krijgt ook een gouden medaille en een Nobel-diploma.

Lijst van bekroonde schrijvers

De Nobelprijs voor de Literatuur zoals ingesteld door Alfred Nobel is vanaf 1901 door de Zweedse Academie toegekend aan:

Jaar	Taal	Naam	Reden
1901	Frans	Sully Prudhomme	Voor zijn poëtische composities, die blijk geven van optimistisch idealisme, artistieke perfectie en een zeldzame combinatie van de kwaliteiten van hart en intellect.
1902	Duits	Theodor Mommsen	Voor de grootste levende historische schrijver, in het speciaal voor zijn monumentale werk, Geschiedenis van Rome.
1903	Noors	Bjørnstjerne Bjørnson	Voor zijn edele, prachtige en veelzijdige poëzie, die zich onderscheidt in frisheid van inspiratie en zeldzame pure spiritualiteit.
1904	Frans	Frédéric Mistral	Als erkenning voor de frisse originaliteit en ware inspiratie van zijn poëtische oeuvre, die het natuurlijke decor en het oorspronkelijke karakter van zijn volk trouw weerspiegelt en bovendien ook voor zijn belangrijke werk als Provençaals filoloog.
1904	Spaans	José Echegaray y Eizaguirre	Als erkenning voor de vele en briljante composities die, op een eigen en originele manier, de grootse tradities van het Spaanse drama hebben doen herleven.
1905	Pools	Henryk Sienkiewicz	Voor zijn uitzonderlijke verdiensten als schrijver van epos.
1906	Italiaans	Giosuè Carducci	Niet enkel voor zijn uitdiepende en kritische onderzoeken, maar vooreerst als erkenning van de creatieve energie, de frisse stijl en de lyrische kracht die zijn poëtische meesterwerken zo typeren.
1907	Engels	Rudyard Kipling	Als erkenning voor zijn observatievermogen, de originaliteit van zijn verbeelding, de kracht van zijn ideeën en zijn opmerkelijke talent voor het vertellen; eigenschappen die het werk van deze wereldberoemde auteur kenmerken.
1908	Duits	Rudolf Christoph Eucken	Als erkenning voor zijn welgemeende zoektocht naar de waarheid, zijn scherpzinnige denken, zijn brede wereldbeeld en de warmte en kracht waarmee hij in zijn verschillende werken een idealistische filosofie van het leven heeft ontwikkeld en rechtvaardigt.
1909	Zweeds	Selma Lagerlöf	Als waardering voor het imposante idealisme, de levendige fantasie en de spirituele perceptie die haar werken karakteriseert.
1910	Duits	Paul Heyse	Als waardering voor het geperfectioneerde artistieke talent, gevuld met idealisme, wat hij tentoonspreidde in zijn lange en productieve carrière als poëet, toneelschrijver, auteur en schrijver van wereldberoemde korte verhalen.
1911	Franstalige Belg	Maurice Maeterlinck	Als erkenning voor zijn veelzijdige literaire bezigheden en in het bijzonder voor zijn drama's, die zich onderscheiden door een overvloed aan verbeelding en poëtische verfijndheid die, soms onder het mom van een sprookje, een grote bron van inspiratie zijn, terwijl ze tevens op mysterieuze wijze een beroep doen op de gevoelens van de lezer en diens verbeelding stimuleren.
1912	Duits	Gerhart Hauptmann	Hoofdzakelijk als erkenning voor zijn productieve, gevarieerde en buitengewone creaties in het domein van de dramatiek.
1913	Bengaals, Engels	Rabindranath Tagore	Wegens zijn diepgevoelige, frisse en mooie vers, met welke hij zijn poëtische gedachten, uitgedrukt in zijn eigen Engelse woorden, een onderdeel van de Westerse literatuur gemaakt heeft.
1914	—	—	Geen Nobelprijs uitgereikt
1915	Frans	Romain Rolland	Als erkenning voor het indrukwekkende idealisme in zijn literaire werken en de sympathie en liefde voor de waarheid waarmee hij verschillende mensen heeft beschreven.
1916	Zweeds	Verner von Heidenstam	Als erkenning voor zijn toonaangevende vertegenwoordiging in een nieuw tijdperk binnen de literatuur.
1917	Deens	Karl Adolph Gjellerup	Voor zijn veelzijdige en rijke poëzie, die zich liet inspireren door nobele idealen.
1917	Deens	Henrik Pontoppidan	Voor zijn authentieke beschrijvingen van het tegenwoordige leven in Denemarken.
1918	—	—	Geen Nobelprijs uitgereikt
1919	Duits	Carl Spitteler	Ter appreciatie van zijn epos Olympischer Frühling (Olympische Lente).
1920	Noors	Knut Hamsun	Voor zijn monumentale werk Markens Grøde (Nederlandse titel: Hoe het groeide)
1921	Frans	Anatole France	Als erkenning voor zijn briljante literaire verwezenlijkingen, die gekenmerkt zijn door nobele stijl, een diepgewortelde menselijke sympathie en een echt Gallisch temperament.
1922	Spaans	Jacinto Benavente	Voor de optimistische manier waarop hij de welgekende traditie van het Spaanse drama voortzette.
1923	Engels	William Butler Yeats	Voor zijn immer geïnspireerde poëzie die op een artistieke wijze uiting geeft van de ziel van een geheel volk.
1924	Pools	Władysław Reymont	Voor zijn grootse nationale epos Chłopi (bekend onder de Engelse titel The Peasants).
1925	Engels	George Bernard Shaw	Voor zijn werk dat wordt gekarakteriseerd door zowel idealisme als humaniteit en het stimulerende satire dat vaak wordt ingegeven door een enkele poëtische schoonheid.
1926	Italiaans	Grazia Deledda	Voor haar idealistisch geïnspireerde werken die een glashelder beeld schetsen van het leven op het eiland waar ze opgroeide en die met diepgang en sympathie ingaan op de menselijke problemen over het algemeen.
1927	Frans	Henri Bergson	Als erkenning van zijn rijk en energieke ideeën en de briljante vaardigheid waarmee deze voorgesteld werden.
1928	Noors	Sigrid Undset	Hoofdzakelijk voor haar machtige beschrijvingen van het Scandinavische leven in de middeleeuwen.
1929	Duits	Thomas Mann	Voornamelijk voor zijn grootse roman Buddenbrooks, die voortdurend aan erkenning heeft gewonnen als een van de klassiekers van de hedendaagse literatuur.
1930	Engels	Sinclair Lewis	Voor zijn kunstige doortastende en beeldende beschrijven en zijn begaafdheid om, met humor en scherpzinnigheid, nieuwe karakters te creëren.
1931	Zweeds	Erik Axel Karlfeldt	"Voor zijn Poëtisch werk."
1932	Engels	John Galsworthy	Voor zijn onderscheidende vermogen tot vertellen dat hij naar de hoogste vorm brengt in The Forsyte Saga.
1933	Russisch	Ivan Boenin	Voor de strikte kunstzinnigheid waarmee hij de klassiek Russische traditie in proza voortzet.
1934	Italiaans	Luigi Pirandello	Voor zijn gedurfde en geniale reveil van dramatische en pittoreske kunst.
1935	—	—	Geen Nobelprijs uitgereikt
1936	Engels	Eugene O'Neill	Voor de kracht, eerlijkheid en diepe emoties van zijn dramatische werken, die een origineel tragedie-concept belichamen.
1937	Frans	Roger Martin du Gard	Voor de artistieke kracht en waarheid waarmee hij menselijke conflicten verbeelde evenals sommige fundamentele aspecten van het eigentijdse leven in zijn verhalenbundel Les Thibault
1938	Engels	Pearl S. Buck	Voor haar rijke en waarlijk epische beschrijvingen van het boerenleven in China en voor haar biografische meesterwerken.
1939	Fins	Frans Eemil Sillanpää	Voor zijn diepe begrip van de boerenbevolking in zijn land en de excellentie waarmee hij hun levensstijl en relatie met de natuur heeft geportretteerd.
1940	—	—	Geen Nobelprijs uitgereikt
1941	—	—	Geen Nobelprijs uitgereikt
1942	—	—	Geen Nobelprijs uitgereikt
1943	—	—	Geen Nobelprijs uitgereikt
1944	Deens	Johannes Vilhelm Jensen	Voor de zeldzame kracht en vruchtbaarheid van zijn poëtische fantasie gecombineerd met een intellectuele curiositeit van een moedige wijde blik, frisse creatieve stijl.
1945	Spaans	Gabriela Mistral	Voor haar lyrische poëzie, geïnspireerd door machtig gevoel, die haar tot symbool van het idealistische streven van de gehele Latijns-Amerikaanse wereld heeft gemaakt.
1946	Duits	Hermann Hesse	Voor zijn geïnspireerde schrijven welke, wijl groeiende in durf en penetratie, een voorbeeld vormen voor de klassiek menselijke idealen en hoge kwaliteit van stijl.
1947	Frans	André Gide	Voor zijn begrijpelijke en artistiek significante schrijven, in welke menselijke problemen en condities worden gepresenteerd met een onbevreesde liefde voor de waarheid en scherp psychologisch inzicht.
1948	Engels	T.S. Eliot	Voor zijn voortreffelijke werk als baanbreker in de hedendaagse poëzie.
1949	Engels	William Faulkner	Voor zijn krachtige en artistiek unieke bijdrage aan de moderne Amerikaanse roman.
1950	Engels	Bertrand Russell	Als erkenning voor zijn gevarieerde en significante schrijven waarin hij ijvert voor menselijk idealen en vrijheid van mening.
1951	Zweeds	Pär Lagerkvist	Voor de artistieke vitaliteit en ware onafhankelijkheid van de geest waarmee hij in zijn poëzie antwoorden tracht te vinden op de eeuwige vragen waarmee de mens wordt geconfronteerd.
1952	Frans	François Mauriac	Voor het diepe spirituele inzicht en de artistieke intensiteit waarmee hij in zijn romans het drama van het menselijk leven heeft aangeboord.
1953	Engels	Winston Churchill	Voor zijn meesterschap van historische en biografische beschrijvingen alsmede voor zijn briljante retoriek in het verdedigen van verheerlijkte menselijke waarden.
1954	Engels	Ernest Hemingway	Voor zijn meesterschap in de kunst van het vertellen, meest recentelijk gedemonstreerd in The Old Man and the Sea en voor de invloed die hij heeft uitgeoefend op de contemporaine stijl.
1955	IJslands	Halldór Laxness	Voor zijn levendige epische kracht die de grote narratieve kunst van IJsland heeft vernieuwd.
1956	Spaans	Juan Ramón Jiménez	Voor zijn lyrische poëzie, die in de Spaanse taal een voorbeeld van grote spirituele en artistieke puurheid vormt.
1957	Frans	Albert Camus	Voor zijn belangrijke literaire productie, die met heldere eerlijkheid de problemen van het menselijk bewustzijn van onze tijd belicht.
1958	Russisch	Boris Pasternak (weigerde de prijs)	Voor zijn belangrijke prestaties zowel in hedendaagse lyrische poëzie als in het domein van de grote Russische traditie van epos.
1959	Italiaans	Salvatore Quasimodo	Voor zijn lyrische poëzie, die met klassiek vuur de tragische ervaring van het leven in onze tijd uitdrukt.
1960	Frans	Saint-John Perse	Voor de sterk gestegen vlucht en de beeldende fantasie van zijn poëzie die op een visionaire manier de eigentijdse condities reflecteert.
1961	Servo-Kroatisch	Ivo Andrić	Voor de epische kracht waarmee hij de thema's volgde en het lot van de mensheid weergaf, onttrokken aan de geschiedenis van zijn land.
1962	Engels	John Steinbeck	Voor zijn realistische en creatieve schrijven, dat sympathieke humor en scherpe sociale waarneming combineert.
1963	Grieks	George Seferis	Voor zijn eminente lyrische schrijven, geïnspireerd door een sterke affiniteit met de Hellenistische cultuurwereld.
1964	Frans	Jean-Paul Sartre (weigerde de prijs)	"Voor zijn werk dat, rijk aan ideeën en gevuld met de bezieling voor vrijheid en de zoektocht naar de waarheid, een verreikende invloed heeft uitgeoefend op onze tijd."
1965	Russisch	Michail Sjolochow	Voor de artistieke kracht en de integriteit met welke, in zijn epos van de Don, hij uitdrukking heeft gegeven aan een historische fase in het leven van het Russische volk.
1966	Hebreeuws	Shmuel Yosef Agnon	Voor zijn diepgravende karakteristieke verhalende kunst met motieven uit het leven van Joden.
1966	Duits	Nelly Sachs	Voor haar excellente lyrische en dramatische schrijven, die het lot van Israël met aangrijpende kracht interpreteert.
1967	Spaans	Miguel Ángel Asturias	Voor zijn levendige literaire verwezenlijking, diepgeworteld in de nationale karakteristieken en tradities van de Indiaanse bevolking van Latijns-Amerika.
1968	Japans	Yasunari Kawabata	Voor zijn verhalend meesterschap, dat met grote gevoeligheid de essentie van de Japanse geest uitdrukt.
1969	Frans, Engels	Samuel Beckett	Voor zijn schrijven, dat - in nieuwe vormen voor roman en theater - in de armoede van de moderne mens zijn ware hoogte bereikt.
1970	Russisch	Aleksandr Solzjenitsyn	Voor de ethische kracht waarmee hij de onmisbare tradities van de Russische literatuur nastreefde.
1971	Spaans	Pablo Neruda	Voor een poëzie die met de energie van een elementaire kracht het lot en de dromen van een continent tot leven brengt.
1972	Duits	Heinrich Böll	Voor zijn schrijven dat door zijn combinatie van een breed perspectief op zijn tijd en een fijnzinnige vaardigheid in karakterisering heeft bijgedragen aan de vernieuwing van de Duitse literatuur.
1973	Engels	Patrick White	Voor een episch en psychologisch verhalende kunst die een nieuw continent geïntroduceerd heeft in de literatuur.
1974	Zweeds	Eyvind Johnson	Voor een verhalende kunst, scherpzichtig in landen en tijden, in dienst van de vrijheid.
1974	Zweeds	Harry Martinson	Voor vertellingen die de dauwdruppel vatten en de kosmos weerspiegelen.
1975	Italiaans	Eugenio Montale	Voor zijn onderscheidende poëzie welke, met grote artistieke gevoeligheid, menselijke waarden heeft geïnterpreteerd bij een toekomstbeeld op het leven zonder illusies.
1976	Engels	Saul Bellow	Voor het menselijk begrip en de subtiele analyse van contemporaine cultuur die in zijn werk worden gecombineerd.
1977	Spaans	Vicente Aleixandre	Voor een creatief poëtisch schrijven dat de menselijke conditie in de kosmos en de hedendaagse maatschappij belicht, tegelijkertijd de grote vernieuwing van de tradities in de Spaanse poëzie tussen de oorlogen vertegenwoordigend.
1978	Jiddisch	Isaac Bashevis Singer	Voor zijn gepassioneerde verhalende kunst welke, met wortels in de Pools-Joodse culturele traditie, universele menselijke condities tot leven brengt.
1979	Grieks	Odýsseas Elýtis	Voor zijn poëzie, welke, tegen de achtergrond van de Griekse traditie, met wellustige kracht en intellectuele helderheid de strijd van de moderne man voor vrijheid en creativiteit uiteenzet.
1980	Pools	Czesław Miłosz	Die met compromisloos inzicht de menselijke conditie in een wereld van sterke conflicten vertolkt.
1981	Duits	Elias Canetti	"Voor werken die gekenmerkt zijn door ruimdenkendheid, vindingrijkheid en artistieke kracht."
1982	Spaans	Gabriel García Márquez	"Voor zijn romans en korte verhalen, waarin het fantastische en het realistische zijn gecombineerd in een uitgebreid gecomponeerde verbeeldingswereld, welke het leven en de conflicten van een continent weerspiegelt."
1983	Engels	William Golding	Voor zijn romans welke, met de luciditeit van realistisch verhalende kunst en de diversiteit en universaliteit van mythen, de menselijke conditie in de hedendaagse wereld verlichten.
1984	Tsjechisch	Jaroslav Seifert	Voor zijn poëzie die begiftigd met frisheid en vindingrijkheid een verlossend beeld van de ontembare geest en veelzijdigheid van de mens verschaft.
1985	Frans	Claude Simon	"Wie in zijn roman de creativiteit van poëet en schilder combineert met een dieper besef van tijd in het afbeelden van de menselijke conditie."
1986	Engels	Wole Soyinka	In een breed cultureel perspectief en met poëtische boventoon het drama van het bestaan gestalte geeft.
1987	Russisch, Engels	Joseph Brodsky	Voor een alles omarmend auteurschap, geïmpregneerd met een helderheid van denken en poëtische intensiteit.
1988	Arabisch	Naguib Mahfouz	Die door geschakeerde werken - soms scherpzinnig realistisch, soms suggestief ambigue - een Arabische romankunst van algemeen menselijke waarde heeft gevormd.
1989	Spaans	Camilo José Cela	Voor rijk en intensief proza, dat met ingehouden compassie een uitdagende visie op de kwetsbaarheid van de mens vormt.
1990	Spaans	Octavio Paz	Voor gepassioneerd schrijven met een brede horizon, gekenmerkt door een weelderige intelligentie en humanistische integriteit.
1991	Engels	Nadine Gordimer	Die door haar magnifieke epos schrijven - in de woorden van Alfred Nobel - van zeer grote waarde is geweest voor de mensheid.
1992	Engels	Derek Walcott	Voor een poëtisch oeuvre met grote helderheid, gedragen door een historische visie die uit een multicultureel engagement is voortgekomen.
1993	Engels	Toni Morrison	Die in romans gekarakteriseerd door visionaire kracht en poëtische inbreng een wezenlijke kant van de Amerikaanse werkelijkheid tot leven brengt.
1994	Japans	Kenzaburo Oë	"Die met poëtische kracht een fantasiewereld schept waarin leven en mythe verdicht worden tot een schokkend beeld van de huidige menselijke situatie."
1995	Engels	Seamus Heaney	Voor werken van lyrische schoonheid en ethische diepte, die alledaagse wonderen en het levende verleden tot uitdrukking brengen.
1996	Pools	Wisława Szymborska	Voor poëzie die met ironische precisie de historische en biologische context aan het licht laat komen in fragmenten van de menselijke werkelijkheid.
1997	Italiaans	Dario Fo	Die in navolging van middeleeuwse hofnarren de macht geselt en de waardigheid van de onderdrukten hoog houdt.
1998	Portugees	José Saramago	Die met parabelen gedragen door verbeelding, compassie en ironie steeds weer de vluchtige werkelijkheid tastbaar maakt.
1999	Duits	Günter Grass	Wiens dartele zwarte fabels het vergeten gezicht van de geschiedenis portretteren.
2000	Chinees	Gao Xingjian	Voor een oeuvre van universele validiteit, bittere inzichten en taalkundige vindingrijkheid, dat nieuwe paden voor de Chinese roman en het Chinese toneel heeft geopend.
2001	Engels	V.S. Naipaul	Voor het verenigen van scherpzinnige vertelling en onkreukbare waarneming in werken die ons de aanwezigheid van de verdrongen geschiedenis dwingen in te zien.
2002	Hongaars	Imre Kertész	Voor zijn werk dat de broze ervaring van het individu hooghoudt tegen de barbaarse willekeur van de geschiedenis.
2003	Engels	J.M. Coetzee	Die in ontelbare vermommingen gestalte geeft aan de overrompelende betrokkenheid van het outsiderschap.
2004	Duits	Elfriede Jelinek	Voor haar muzikale stroom van stemmen en tegenstemmen in haar romans en toneelstukken die met een buitengewoon taalkundige geestdrift de absurditeit en onderwerpende kracht van de maatschappelijke clichés blootleggen.
2005	Engels	Harold Pinter	Die in zijn toneelstukken de afgrond onder het alledaagse gezwets blootlegt en die de gesloten deur waarachter onderdrukking heerst loswrikt.
2006	Turks	Orhan Pamuk	Die in zijn zoektocht naar de melancholieke ziel van zijn geboortestad nieuwe symbolen voor de botsing en verstrengeling van culturen heeft ontdekt.
2007	Engels	Doris Lessing	Die heldendichteres van de vrouwelijke ervaring, die met scepsis, vuur en visionaire kracht een verdeelde beschaving heeft bestudeerd.
2008	Frans	J.M.G. Le Clézio	Auteur van nieuwe vertrekpunten, poëtische avonturen en sensuele extase, ontdekker van een humaniteit buiten en onder de heersende beschaving.
2009	Duits	Herta Müller	Die met poëtische verdichting en prozaïsche zakelijkheid het landschap van de ontheemden optekent
2010	Spaans	Mario Vargas Llosa	Voor het in kaart brengen van machtstructuren en voor zijn scherpzinnige beelden van het verzet, de revolte en de nederlaag van het individu
2011	Zweeds	Tomas Tranströmer	"Omdat hij met zijn verdichtende, doorschijnende beelden ons een nieuwe toegang geeft tot de werkelijkheid"

Controverses

De Literatuurprijs heeft een lange geschiedenis van controverses. Van 1901 tot 1912 werd het Comité gekenmerkt door een enge interpretatie van het woord idealisk, waardoor Leo Tolstoj, Henrik Ibsen en Émile Zola geen kans maakten. Gedurende Wereldoorlog I en de daaropvolgende jaren koos het Comité voor neutraliteit; ze bevoordeelde schrijvers afkomstig uit andere neutrale landen.

Er wordt gesuggereerd dat W.H. Audens lauw onthaalde (maar goed verkopende) vertaling van de Nobelprijswinnaar voor de Vrede van 1961, Dag Hammarskjöld's Vägmärken (Markings in het Engels), gepaard met uitspraken over Hammarskjöld tijdens een tour door Scandinavië, die insinueerden dat Hammarskjöld (evenals Auden) homoseksueel was, Auden een kans kostte op de Nobelprijs.

De winnaar van 1970, de Rus Aleksandr Solzjenitsyn, woonde de uitreikingsceremonie niet bij uit angst dat hij niet zou mogen terugkeren naar Rusland, waar zijn werken clandestien circuleerden. Omdat de Zweedse regering weigerde de ceremonie te laten plaatsvinden in de Zweedse ambassade te Moskou, weigerde Solzjenitsyn de prijs helemaal. Hij vond dat de voorwaarden van de Zweden een blaam waren op de Nobelprijs zelf. Toen Solzjenitsyn de prijs in 1974 toch aanvaardde, werd hij gearresteerd en verbannen uit Rusland.

In 1974 waren Graham Greene, Vladimir Nabokov en Saul Bellow genomineerd, maar ze moesten het onderspit delven voor een gedeelde prijs aan twee Zweedse auteurs, Eyvind Johnson en Harry Martinson, die zelf juryleden waren. Bellow zou de prijs winnen in 1976, maar noch Greene, noch Nabokov zouden de eer krijgen de prijs te winnen.

De winnaar Dario Fo in 1997 werd oorspronkelijk nogal als een lichtgewicht beschouwd omdat hij een acteur was en gecensureerd werd door de Rooms Katholieke Kerk. Volgens Fo's Londense uitgever waren Salman Rushdie en Arthur Miller de favorieten, maar de organisatoren dachten dat het te voorspelbaar zou zijn, dat ze te populair waren.

De keuze van de winnaar in 2004, Elfriede Jelinek veroorzaakte kritiek in de Academie zelf. Knut Ahnlud, die sinds 1996 geen actieve rol meer speelde in de Academie, beschouwde het als een onherstelbare blaam op de reputatie van de Nobelprijs voor de Literatuur.

Veel critici en lezers menen dat de literaire kwaliteiten niet het enige criterium zijn. In een bepaalde periode was het Comité bijvoorbeeld enorm geïnteresseerd in Duitse literatuur. Heinrich Böll heeft de prijs gekregen, maar Bertolt Brecht daarentegen niet.

Critici vragen zich af of het bij toekenning van een prijs met zulk een reputatie niet een basiscriterium zou moeten zijn: het onmiskenbaar ingenomen hebben van een plek binnen de wereldliteratuur. De lijst met winnaars overziend kunnen daar in veel gevallen vraagtekens bij worden geplaatst. Daarentegen bevinden vele andere grote schrijvers uit de 20e eeuw, mannen zowel als vrouwen, zich niét tussen de laureaten: James Joyce, Franz Kafka, Marcel Proust, Robert Musil, Vladimir Nabokov, Virginia Woolf, Anna Achmatova, Harry Mulisch enzovoort.

De balans is bovendien slecht voor regio's die minst bevoordeeld worden door het Comité. Slechts één zwarte Afrikaanse schrijver, Wole Soyinka mag zich Nobelprijswinnaar noemen. Andere auteurs daarentegen, zoals Ngugi wa Thiong'o, Chinua Achebe of Nuruddin Farah, werden niet bekroond.

Trivia

• De oudste persoon die tot nu toe de Nobelprijs voor de Literatuur ontving is Doris Lessing, die 88 was toen zij de Nobelprijs in december 2007 in ontvangst nam. De jongste was Rudyard Kipling die 42 was toen hij in 1907 de Nobelprijs ontving.

• Mommsen is de laureaat die het vroegst geboren is (30 november 1817). Begin 21e eeuw is hij 135 jaar eerder geboren dan de meest recent geboren laureaat, Herta Müller (17 augustus 1953).

• De langst levende laureaat is Bertrand Russell die 97 jaar oud werd. De oudste nog levende ontvanger is begin 21e eeuw de 90-jarige Doris Lessing. De kortst levende laureaat is Albert Camus die stierf bij een verkeersongeluk op de leeftijd van 46. Hij ontving de Nobelprijs drie jaar eerder.

• Tv- en radiopersoonlijkheid Gert Fylking startte de traditie om Äntligen (Zweeds voor eindelijk) te roepen bij de bekendmaking van de Nobelprijswinnaar, als protest op de nominatie van de bij het grote publiek min of meer onbekende schrijvers. Fylking is ondertussen al gestopt met zijn 'grap', maar de traditie wordt door anderen voortgezet.

Externe link

• (en) Nobelprize.org

Nobelprijs