Nationaliteit

Nationaliteit duidt de relatie aan tussen een individu en een staat, cultuur of loyaliteit. Nationaliteit heeft een tweeledige betekenis:

1. Het bezit van het staatsburgerschap van een land of meer landen;
2. Het op grond van herkomst of afstamming behoren tot een bepaald etniciteit en (indien aanwezig) de natie; nationaliteit staat in deze definitie los van het staatsburgerschap.

Algemeen

Elke staat bepaalt door middel van nationaliteitswetten wie tot haar onderdanen behoren. In sommige gevallen zijn ook internationale verdragen van toepassing, zoals verdragen over staatloosheid en Europese overeenkomsten. De betekenis van staatsburgerschap wijkt af van de betekenis van nationaliteit. Het staatsburgerschap houdt onder andere in dat de staat haar ingezetenen geen toegang tot haar grondgebied mag weigeren. Staatsburgerschap geeft een burger bepaalde rechten en plichten, zoals bijvoorbeeld het recht om deel te nemen aan het politieke proces in een land (kiesrecht) en eventueel de aanspraak op medische en sociale voorzieningen. Een staat verschaft ook bescherming aan haar staatsburgers in het buitenland in de vorm van diplomatieke bijstand, als ze in bezit zijn van een paspoort of identiteitsbewijs van het land. Het begrip nationaliteit duidt aan dat iemand deel uitmaakt van een gemeenschap met een nationale identiteit, zoals een gemeenschappelijke etniciteit en cultuur.

Voorbeelden

• Personen kunnen de Koerdische etniciteit hebben en tot de Koerdische natie behoren (definitie 2), tegelijkertijd kunnen dezelfde personen bijvoorbeeld het Turkse of Syrische staatsburgerschap hebben (definitie 1).
• Sorben houden het Duitse staatsburgerschap (definitie 1), maar de Sorbische etniciteit (deels definitie 2).
• Slovenen hebben de Sloveense etniciteit en behoren tot de Sloveense natie (definitie 2). Ze kunnen echter ook het Sloveense, Italiaanse, Hongaarse of Oostenrijkse staatsburgerschap hebben (definitie 1).
• Basken delen een gemeenschappelijke Baskische cultuur en etniciteit, maar kunnen het Spaanse of Franse staatsburgerschap bezitten.

Iemand kan staatsburgerschap verkrijgen door onder andere:

• Naturalisatie (veelal na emigratie)
• Bij geboorte (Ius soli of Ius sanguinis)
• Machtswisseling

Iemand kan zijn staatsburgerschap verliezen door onder andere:

• Aanname van staatsburgerschap van een ander land
• Dienst te nemen in een vreemde krijgsmacht
• Verbanning

Het toekennen van staatsburgerschap door geboorte is de gebruikelijkste vorm. Men kan hierbij het Jus Soli (grondrecht - het land waar het kind geboren is) of het Jus Sanguinis (bloedrecht - het staatsburgerschap van de ouders) volgen. De meeste landen hanteren een combinatie van beiden.

Iemand zonder staatsburgerschap is staatloos totdat een staat die persoon een staatsburgerschap verleent. Leden van de Verenigde Naties hebben afgesproken staatloosheid zoveel mogelijk te voorkomen: het ontnemen van iemands staatsburgerschap mag er niet zonder meer toe leiden dat iemand stateloos wordt.

Iemand kan de nationaliteit of het staatsburgerschap van twee landen hebben. Men spreekt dan over een dubbele nationaliteit.

Nederland

Hoofdregel

In Nederland wordt het staatsburgerschap in de regel verkregen door geboorte. Hoofdregel van de Rijkswet op het Nederlanderschap is dat iemand Nederlander is, als op het moment van geboorte één der ouders Nederlander is. De rijkswet trad in 1984 in werking. Een verandering ten opzichte van de "Wet op het Nederlanderschap en het ingezetenschap", uit 1892, is dat nu ook de nationaliteit van de moeder bepalend is, voordien gold de nationaliteit van de vader (tenzij de vader onbekend was).

Voor het volgen van de nationaliteit van de vader moet er overigens wel sprake zijn van een huwelijk dat al drie maanden voor de geboorte bestond óf van een drie maanden voor de geboorte erkend kind. Erkenning na de geboorte is mogelijk, maar lastiger.

Jus soli

Nederland volgt het grondrechtbeginsel in twee bijzondere gevallen:

1. Als de ouders onbekend zijn (vondeling). Ook een vondeling die geboren is op internationaal territorium, maar aan boord van een schip of vliegtuig dat onder Nederlandse rechtsmacht valt (vlaggenstaat) kan de Nederlandse nationaliteit krijgen. Als echter binnen vijf jaar alsnog een andere nationaliteit blijkt te bestaan (als de werkelijke ouders worden gevonden) wordt de Nederlandse nationaliteit geacht niet te zijn verstrekt;
2. Kinderen van ouders en grootouders, die al tot in de derde generatie hun hoofdverblijf in Nederland (of in de Nederlandse Antillen of Aruba) hebben kunnen aanspraak maken op de Nederlandse nationaliteit.

Dubbele nationaliteiten

Nederland neemt in beginsel maatregelen ter voorkoming van gevallen van dubbele nationaliteit: buitenlanders die Nederlander worden, worden geacht afstand te doen van hun oorspronkelijke nationaliteit. Vaak gaat dat automatisch bij het aannemen van de Nederlandse nationaliteit, maar soms is een officiële verklaring van afstand nodig. In enkele gevallen is afstand doen van de oorspronkelijke nationaliteit onwenselijk (bijvoorbeeld in verband met erfrecht in het land van oorsprong) of zelfs onmogelijk (omdat het land van oorsprong het simpelweg niet toestaat). In die gevallen kan worden afgezien van de eis afstand te doen van de oorspronkelijke nationaliteit.

Nederland kent geen voorbehoud ten aanzien van dubbele nationaliteit die door geboorte is verkregen. Sommige landen stellen als eis dat onderdanen voor het 18e, 21e of 24e levensjaar een keuze maken voor het behoud van één nationaliteit en het laten vallen van de andere. De Rijkswet op het Nederlanderschap maakt het mogelijk dat personen die in het buitenland aan die eis moeten voldoen afstand doen van hun Nederlandse nationaliteit.

Uitzonderingen t.o.v. afstandsplicht van oorspronkelijke nationaliteit

Rijkswet op het Nederlanderschap, art. 1.2.a., 1.2.b. en 9.3.d.: huwelijk of (erkend) geregistreerd partnerschap met een Nederlandse onderdaan telt als uitzondering t.o.v. afstandsplicht;

Regeling verkrijging en verlies Nederlanderschap, Hoofdstuk II, Afdeling III (Vrijstellingen van de afstandsverplichting), Artikel 6:

Artikel 6

"1. Het doen van afstand als bedoeld in artikel 9, eerste lid, aanhef en onder b, van de Rijkswet zal met inachtneming van artikel 9, derde lid, niet worden verlangd, indien:

a. de verzoeker de nationaliteit bezit van een Staat in wiens wetgeving de verkrijging van het Nederlanderschap leidt tot het verlies van die nationaliteit,

b. de verzoeker de nationaliteit bezit van een Staat wiens wetgeving of rechtspraktijk geen afstand van nationaliteit toestaat,

c. de verzoeker eerst na de verkrijging van het Nederlanderschap afstand kan doen,

d. de verzoeker aantoont, dat hij voor het doen van afstand een betaling moet doen van zodanige hoogte dat hij daardoor een substantieel financieel nadeel zal lijden,

e. de verzoeker aantoont, dat hij door het doen van afstand zodanige vermogensrechtelijke rechten, waaronder erfrechtelijke aanspraken, die hij thans in het land van oorsprong bezit, zal verliezen dat hij daardoor een substantieel financieel nadeel zal lijden,

f. de verzoeker aantoont, dat hij slechts afstand van zijn oorspronkelijke nationaliteit zal kunnen doen nadat hij aldaar zijn militaire dienstplicht heeft vervuld of deze heeft afgekocht,

g. van de verzoeker niet verlangd kan worden dat hij contact opneemt met de autoriteiten van de Staat waarvan hij de nationaliteit bezit,

h. de verzoeker onderdaan is van een Staat die door Nederland niet wordt erkend.

2. Indien de verzoeker aantoont, dat hij andere bijzondere en objectief waardeerbare redenen heeft om geen afstand te doen van zijn oorspronkelijke nationaliteit, dan legt na ontvangst van het naturalisatieverzoek het hoofd van de Immigratie- en Naturalisatiedienst die redenen aan de Minister ter beoordeling voor.

3. Bij de bepaling dat een Staat een wetgeving of rechtspraktijk heeft als bedoeld in het eerste lid, aanhef en onder a, b en c, wordt gebruik gemaakt van de in de Handleiding en nadere instructies gegeven landeninformatie terzake.

4. Indien het betreft een geval als bedoeld in het eerste lid, aanhef en onder c, dient de verzoeker zich bij zijn verzoek tot naturalisatie bereid te verklaren om na de totstandkoming van de naturalisatie het mogelijke te zullen doen om zijn andere nationaliteit of nationaliteiten te verliezen, tenzij op hem een der andere in het eerste lid genoemde gevallen van toepassing is."

Verlies van nationaliteit

De Nederlandse nationaliteit gaat in het algemeen verloren door het vrijwillig aangaan van een andere. Hier zijn uitzonderingen op: indien het verkrijgen van de vreemde nationaliteit het gevolg is van een huwelijk of geregistreerd partnerschap een uitzondering wordt gemaakt. Er zijn ook andere uitzonderingen voorzien door Rijkswet op het Nederlanderschap. Indien het vrijwillig krijgen van een andere nationaliteit is gebeurd voor 1 april 2003, dan is het Nederlanderschap automatisch verloren. Een optie procedure is dan nodig voor het opnieuw verkrijgen van het Nederlanderschap.

Verlies van nationaliteit door vreemde krijgsdienst

Volgens de "Wet op het Nederlanderschap en het ingezetenschap" (1892) verviel de Nederlandse nationaliteit als een Nederlander in vreemde krijgsdienst trad. Tussen 1892 en 1985 heeft de wetgever echter diverse malen moeten ingrijpen om het verlies van Nederlanderschap door vreemde krijgsdienst ongedaan te maken. Het verdrag van New York om statenloosheid tegen te gaan was bijvoorbeeld zo'n reden. Bovendien kwam het in het begin van de 20e eeuw ook nog voor dat Nederlandse militairen als adviseur (mede op verzoek van de Nederlandse regering) in dienst traden van andere legers. Tevens is vreemde krijgsdienst vrijwel onvermijdelijk als iemand meerdere nationaliteiten heeft en gehouden is zijn dienstplicht elders te vervullen. Te denken valt bijvoorbeeld aan Nederlands-Israëlische jongens en mannen die in het Israëlische leger meestreden als dienstplichtig militair en - meer recent en heel aktueel - Nederlandse jongeren die als dienstplichtig militair worden opgeroepen in het Turkse leger. Toen Nederland zelf nog dienstplicht kende werden met een aantal NAVO landen afspraken gemaakt over het vervullen van de dienstplicht in slechts één der lidstaten.

De Rijkswet op het Nederlanderschap, uit 1984, bevat dan ook de toevoeging dat verlies van Nederlanderschap door vreemde krijgsdienst pas mogelijk werd indien er tevens handelingen tegen de Nederlandse staat plaatshadden.

Artikel 15, lid 1

"Het Nederlanderschap gaat voor een meerderjarige verloren:

e.indien hij zich vrijwillig in vreemde krijgsdienst begeeft van een staat die betrokken is bij gevechtshandelingen tegen het Koninkrijk dan wel tegen een bondgenootschap waarvan het Koninkrijk lid is."

Vrij recent zijn Nederlanders in Belgische krijgsdienst getreden en worden er binnenkort taken t.b.v. de luchtverkenning in het Caraïbisch gebied uitgevoerd door Canadezen. Dat zijn officieel kustwachttaken, maar e.e.a. vindt plaats onder supervisie van en in nauwe samenwerking met de Koninklijke Marine.

Zoals de meeste landen kent Nederland niet het verschijnsel verbanning.

Trivia

• Ook zeeschepen hebben een nationaliteit, deze is vastgelegd in de zeebrief.