Nabloes

Nabloes (Arabisch: نابلس Nāblus of Nābulus, Hebreeuws: שכם Sjechem) is een Palestijnse stad op de Westelijke Jordaanoever ten zuiden van Jenin. Het is de hoofdstad van het gouvernement Nabloes, en het economische en culturele centrum ervan. De stad werd door de Romeinen in het jaar 72 gesticht onder de Griekse naam Neapolis, ongeveer twee kilometer ten oosten van waar de Kanaänitische plaats Sichem lag, die in datzelfde jaar door de Romeinen verwoest werd.

Nabloes kent een grote oude stad met vele historische huizen en badhuizen, waaronder het badhuis der Samaritanen. Deze religieuze minderheid, altijd woonachtig geweest in Nabloes, woont nu in de stad en op de heuvels van de berg Gerizim ten noorden van Nabloes. In 2016 had Nabloes ongeveer 153.000 inwoners. De agglomeratie heeft, mede door de vele nieuwbouw in het naastgelegen Al Juneid en Beit Wazan, ruim 200.000 inwoners. Nabloes heeft een gemengde Samaritaanse, christelijke en islamitische bevolking. Er staan twee kerken, twaalf moskeeën en een Samaritaanse synagoge.

In Nabloes staat de grootste universiteit van Palestina, de Nationale universiteit An-Najah, opgericht in 1977, en de Palestijnse aandelenbeurs. De stad is een modern economisch en commercieel centrum met restaurants en een groot winkelcentrum. Nabloes staat bekend om zijn kanafeh, een zoete kaasdelicatesse. Sinds de tiende eeuw wordt in Nabloes olijfoliezeep geproduceerd. Begin 19e eeuw waren er 30 bloeiende zeepfabrieken.

Geschiedenis

Romeinse periode

Flavia Neapolis ("nieuwe stad van Flavius") werd gesticht in 72 door de Romeinse keizer Vespasianus, op het Samaritaanse dorp Mabartha ("de passage"). De nieuwe stad, gelegen tussen de berg Ebal en Gerizim, lag twee kilometer ten westen van de Bijbelse stad Sichem, die werd verwoest door de Romeinen in datzelfde jaar tijdens de eerste Joods-Romeinse oorlog. Vanwege de strategische geografische ligging en de overvloed aan water uit nabijgelegen bronnen, floreerde Neapolis.

Nabloes werd gebouwd volgens een Romeins schaakbordpatroon, voor zover de heuvelachtige topografie van het terrein dat mogelijk maakte. Er vestigden zich veteranen uit zegevierende legioenen, en kolonisten van buiten. Vanwege de strategische geografische ligging en de overvloed aan water uit nabijgelegen bronnen floreerde Neapolis.

Er zijn munten gevonden in Nabloes die dateren uit deze periode. Ze vertonen Romeinse militaire emblemen, en goden en godinnen van het Griekse pantheon, zoals Zeus, Artemis, Serapis en Asklepios. Neapolis werd op dat moment volledig heidens. Justinus de Martelaar, die met de Griekse filosofie in contact kwam en zich later tot het christendom bekeerde, werd daar rond het jaar 100 geboren.

In de 2e eeuw bouwde keizer Hadrianus een groot theater in Neapolis dat zou kunnen plaats bieden aan maximaal zevenduizend mensen.

Tot de burgeroorlog in 198/199 tussen Septimius Severus en Pescennius Niger was Neapolis een bloeiende stad. Omdat de stad de kant koos van de verslagen Pescennius Niger, ontnam Severus de stad tijdelijk haar wettelijke privileges, en gaf deze aan het nabijgelegen Sebastia.

In 244 transformeerde Philippus I Arabs Flavius Neapolis in een Romeinse kolonie genaamd Julia Neapolis. De stad behield deze status totdat het in 251 onder het bestuur van Trebonianus Gallus kwam.

Samaritaanse Opstand

Conflicten tussen de christelijke bevolking van Neapolis ontstaan in 451. Tegen die tijd was Neapolis samen met de rest van Palestina (toen een deel van Syrië) en Syrië zelf onder het bewind van het Byzantijnse Rijk. De spanningen waren een gevolg van monofysitische christelijke pogingen om te voorkomen dat de patriarch van Jeruzalem, Juvenal zou terugkeren naar zijn bisschoppelijke zetel in Neapolis.

Het conflict groeide echter niet uit tot een burgeroorlog. Toen de spanningen tussen de christenen van Neapolis afnamen, groeiden de spanningen tussen de christelijke gemeenschap en de Samaritanen dramatisch. In 484 werd de stad het toneel van een dodelijke ontmoeting tussen de twee groepen, uitgelokt door geruchten dat de christenen de relikwieën van Aärons zonen en kleinzonen Eleazar, Ithamar en Pinehas wilden verplaatsen.

Samaritanen drongen daarop de kathedraal van Neapolis binnen, doodden daar de christenen en hakten de vingers van bisschop Terebinthus af. Terebinthus vluchtte vervolgens naar Constantinopel, en verzocht om een garnizoen soldaten dat verdere aanvallen moest voorkomen. Als gevolg van de opstand richtte de Byzantijnse keizer Zeno een kerk op, gewijd aan Maria op de berg Gerizim. Hij verbood de Samaritanen naar de berg te reizen om hun religieuze ceremonies te vieren, en nam de synagoge op de berg in beslag. Deze beslissingen van de keizer wakkerden de woede van de Samaritanen tegen de christenen verder aan.

De Samaritanen kwamen opnieuw in opstand onder het bewind van keizer Anastasius I. Ze bezetten de berg Gerizim opnieuw, die later werd heroverd door de Byzantijnse gouverneur van Edessa, Procopius. Een derde Samaritaanse opstand die plaatsvond onder leiding van Julian Ben Saba in 529 was misschien wel de meest gewelddadige. De bisschop van Neapolis Ammonas werd vermoord en de priesters van de stad werden in stukken gehakt en verbrand samen met de relikwieën van de heiligen. De strijdkrachten van keizer Justinianus I werden gestuurd om de opstand te onderdrukken. Het leidde tot de slachting van het grootste deel van de Samaritaanse bevolking in de stad.

Islamitische heerschappij en de kruisvaarders

De Arabieren veroverden Neapolis in 636, samen met het grootste deel van Palestina, onder Khalid ibn Walid, een generaal in het leger van de Rashidun van Omar ibn al-Chattab na de Slag bij de Jarmuk. De stad behield haar naam in het Arabisch: Nabloes.

Nabloes werd onder de dynastieën van de Omajjaden, Abbasiden en Fatimiden een belangrijk handelscentrum tijdens de eeuwen van islamitische heerschappij. In de stad woonde toen een gemêleerde bevolking van Arabieren, Perzen, moslims, Samaritanen, christenen en joden. De Arabische geograaf Al-Moeqaddasi beschreef Nabloes in de 10e eeuw als een stad rijk aan olijfbomen, met een grote markt, een fijn geplaveide Grote Moskee, stenen huizen, een stroom die door het centrum van de stad vloeide, en opvallende molens. Hij merkte ook op dat de stad als bijnaam Klein Damascus had, want Nabloes was in die tijd internationaal befaamd om zijn linnen.

Onder bevel van prins Tancred van Galilea werd Nabloes in 1099 bezet door de kruisvaarders en omgedoopt tot Napels. Hoewel de Kruisvaarders voor hun troepen die onderweg waren naar Jeruzalem op grote schaal proviand opeisten van de bevolking, is de stad door hen niet geplunderd, vermoedelijk vanwege de aanwezigheid van een aanzienlijke christelijke bevolking. Nabloes werd een deel van het kroondomein van het koninkrijk Jeruzalem. Naast de moslims, oosters-orthodoxe christenen en de Samaritaanse bevolking kwamen nu ook een aantal Kruisvaarders zich in Nabloes vestigen, die afkwamen op de rijkdom van de stad. In 1120 kwamen de kruisvaarders bijeen in de Raad van Nabloes, en maakten toen de eerste geschreven wetten voor het koninkrijk.

Tijdens de tweede helft van de heerschappij van de kruisvaarders begonnen islamitische troepen de stad binnen te vallen om controle over de stad terug te krijgen. In 1137 vielen Arabische en Turkse troepen (die gestationeerd waren in Damascus) Nabloes binnen, en doodden daar christenen. Daarbij werden ook de kerken van de stad platgebrand, maar de stad werd niet heroverd.

Koningin Melisende van Jeruzalem woonde in Nabloes van 1150 tot 1161, nadat ze de macht over de stad kreeg toebedeeld om zo een geschil met haar zoon Amalrik I op te lossen. De Kruisvaarders richtten verscheidene christelijke instellingen in Nabloes op, waaronder een kerk gewijd aan de passie en de verrijzenis van Jezus. In 1170 richtten zij ook een verpleeghuis op voor pelgrims.

Aan de heerschappij van de Kruisvaarders kwam in 1187 een einde, toen de Ajjoebiden onder Saladin de stad veroverden. Volgens een liturgisch manuscript in het Syrisch, vluchtten de Latijns-christenen de stad uit, maar de oorspronkelijke oosters-orthodoxe christelijke inwoners bleven. De Syrische geograaf Yaqut al-Hamawi (1179-1229) schreef over het Nabloes onder Ajjoebidische heerschappij als een "gevierde stad in Filastin (Palestina) ... met uitgestrekte landerijen en een mooie omgeving". Hij noemt ook de omvangrijke Samaritaanse bevolking in de stad.

Na de herovering door de moslims werd de Grote Moskee van Nabloes - die in de tijd van de kruisvaarders was omgedoopt tot kerk - als moskee hersteld. Maar tijdens een driedaagse rooftocht van de Tempeliers ging het gebedshuis in vlammen op. Er werden duizend mensen gedood en naar verluidt werden vrouwen en kinderen meegenomen en verkocht op de slavenmarkten in Akko. De Samaritaanse synagoge, die oorspronkelijk gebouwd werd in 362 door de hogepriester Akbon en later werd omgedoopt tot een kerk door de Kruisvaarders, kreeg als laatste bestemming een moskee, net als andere kerken uit de tijd van de Kruisvaarders.

Nabloes viel in handen van de mammelukken-dynastie in 1260. Tijdens dat bewind zijn tal van moskeeën en scholen gebouwd, bezat Nabloes stromend water en vele Turkse baden en exporteerde het olijfolie en zeep naar Egypte, Syrië, de Hidjaz, diverse mediterrane eilanden en de Arabische woestijn.

Sinds 1948

Na de stichting van de staat Israël in 1948 aan het eind van het Britse mandaat over Palestina brak de Arabisch-Israëlische Oorlog van 1948 uit. Israël veroverde en bezette daarbij een groot deel van Palestina en Transjordanië bezette de Westelijke Jordaanoever, waarbij de Groene Lijn de wapenstilstandsgrens werd. In 1949-1950 werden rond Nabloes drie Palestijnsevluchtelingenkampen gevestigd. In 1967, tijdens de Zesdaagse Oorlog, veroverde Israël de Westelijke Jordaanoever en bezette die vervolgens. In 1988 gaf Jordanië de aanspraken op de Westelijke Jordaanoever op ten gunste van de PLO voor een Palestijnse staat.

Op grond van de afspraken in de Oslo-akkoorden van 1993 lag Nabloes in het zogenoemde A-gebied. Dat betekende dat de Palestijnse Autoriteit (PA) zowel de civiele als de militaire controle kreeg over het gebied, als voorbereiding op de onafhankelijke Palestijnse staat. Eind 1995 werd het bestuur van de stad door Israël overgedragen aan de Palestijnse Autoriteit. Israël hield evenwel controle over de in- en uitgangen naar de stad. Sindsdien worden er Israëlische nederzettingen gesticht dan wel uitgebreid, bevolkt door Joodse kolonisten. De graftombe van Jozef bij Sichem wordt als heilige plaats beschouwd door de Joodse inwoners van Israël. Op 7 oktober 2000 werd deze door een Palestijnse menigte vernield.. Het werd een symbool van de strijd om Palestina: pelgrims/kolonisten die de plek regelmatig "overnamen" versus Palestijnse demonstranten. Tijdens de Tweede Intifada (tussen 2000 en 2005), werden vanuit Nabloes regelmatig aanslagen gepleegd in Israël. Op 3 april 2002 viel het Israëlische defensieleger in het kader van Operatie Verdedigingsschild (Operation Defensive Shield) de stad binnen. In juni 2002 vroeg Yasser Arafat aan CIA-directeur George Tenet om druk uit te oefenen op Israël om te stoppen met de invallen in Palestijnse steden en vluchtelingenkampen. Bij gevechten vielen tientallen slachtoffers en werd grote schade aangericht in het oude centrum van de stad. Ook later viel het Israëlische leger Nabloes binnen; hierbij vielen soms ook burgerslachtoffers.

Op 16 oktober 2015 werd de graftombe van Jozef opnieuw zwaar beschadigd, toen door tientallen Palestijnse jongeren molotovcocktails werden gegooid in de ruimte waar deze staat.

Geboren

Samaritaanse hogepriesters

• Levi ben Abisha (1920-2001)
• Shalom ben Amram (1922-2004)
• Aaron ben Ab-Hisda ben Jacob (1927-2013)
• Aabed-El ben Asher ben Matzliach (1935)
• Elazar ben Tsedaka (1927-2010)

Overige personen

• Justinus de Martelaar (ong. 100 - 165)
• Farouk Kaddoumi (1931), Fatah-militant
• Abu Muhammed al-Maqdisi (1959), islamitisch geleerde
• Kefah Allush (1969), Nederlands presentator en mediaproducent
• Rafat Asad (1974) , Palestijns schilder

  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Nablus op Wikimedia Commons.

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen, noten en/of referenties

32°12′58″N, 35°15′58″E