Kraken (onroerend goed)

Kraken is het zonder toestemming van de eigenaar in gebruik nemen van onroerend goed in de vorm van een ongebruikt terrein, gebouw of ruimte daarvan. Ook het kraken van woonboten en stacaravans is mogelijk, omdat deze op grond van jurisprudentie in dergelijke kwesties als onroerende goederen beschouwd dienen te worden.

Schattingen lopen uiteen over het aantal mensen die wereldwijd gekraakt leven. Econoom Alan Krueger schat het huidige aantal op tussen de 400 en 600 miljoen. Auteur Robert Neuwirth schat dat 1 miljard mensen gekraakt leven, met daarbij de schatting dat in 2030 dat aantal rond de 2 miljard zal liggen en tegen 2050 rond de 3 miljard. Bij deze cijfers gaat het voornamelijk om huizen die illegaal gebouwd worden op grond die eigendom is van anderen. De grond wordt dus gekraakt.

Geschiedenis

Zie Kraken in Nederland voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

De eerste georganiseerde kraakacties in Nederland vinden plaats in 1964. In het Amsterdamse studentenblad Propria Cures verschijnt een artikel onder de kop ‘’Red een pandje’’ waarin wordt bericht over de sanering van de wijk Kattenburg. De gehele wijk moet tegen de vlakte. De woningen zijn "Onbewoonbaar verklaard". Maar het slopen van de wijk laat nog jaren op zich wachten en een verslaggever van het blad ziet destijds hoe de net door de oorspronkelijke bewoners verlaten huizen door een ploeg gemeente arbeiders opzettelijk onbewoonbaar worden gemaakt. Hij noemt dit ‘’legaal vandalisme’’ en stelt dat honderden studenten nog jarenlang op Kattenburg zouden kunnen wonen. Hij roept studenten op om mee te doen aan het ‘’onverklaarbaar bewoond pandverbeuren’’. De ergernis over de woniningnood, wordt vergroot doordat er in en rondom het centrum goed bewoonbare huizen en gebouwen jarenlang leegstaan. De volgende fase is het "witte huizenplan" van de Provobeweging uit 1966. Woningzoekenden worden opgeroepen om leegstaande huizen te bezetten. Deurposten van leegstaande huizen worden witgeverfd om aan te geven dat iedereen die in woningnood zit, erin mag trekken. Het destijds leegstaand paleis op de Dam wordt tot symbool van de Woningnood uitgeroepen. In 1968 ontstaat er grote onvrede over het slopen van vele woningen in de Nieuwmarkt- en de Bethaniënbuurt. De gemeente Amsterdam plande hier een metrolijn waardoor de huizenblokken met de grond gelijk gemaakt moesten worden. Twee ex-provo's (Rob Stolk en Lou van Nimwegen) begonnen in de Brethaniënbuurt het Geïllustreerd Brethaniënnieuws. Een, aanvankelijk met subsidie van de Gemeente Amsterdam gefinancierd nieuwsblad over de saneringsplannen in de buurt, dat al snel een hardere toon begon aan te slaan. Ze deed verslag van de eerste kraakacties in de buurt. In januari 1969 bezette Rob Stolk voor een uit Suriname geëmigreerd gezin een huis aan de Oudezijds Achterburgwal. Het pand was echter bewoond en de politie greep snel in. Het geheel wordt als een mislukte inbraak gezien, en sindsdien heet het bezetten van huizen 'kraken' (naar het kraken van een kluis, ook inbraak). Naar aanleiding van deze mislukte actie werd het 'Koöperatief Woningburo De Kraker (doet het steeds vaker)' opgericht. Het zou garant staan voor 'veel publiciteit en enerverend leven'. Als alternatief wordt 'Woningburo De Koevoet (weet hoe het moet)' opgericht die als doel heeft de individuele kraker, zonder publiciteit, aan een woning te helpen. In 1975 dreigt de grootschalige ontruiming van de Nieuwmarktbuurt. De verschillende kraakorganisaties en actiegroepen komen bij elkaar en zorgen meer en meer voor een georganiseerde samenwerking.

Bestand:Leger en ME ingezet bij ontruiming kraakpand in Amsterdam.ogv

De ontruiming van een kraakpand in de Vondelstraat in Amsterdam in 1980

De kraakbeweging groeide door en kreeg steeds meer leden. In 1980 kwam het tot een tweesprong. Met veel geweld werd een pand aan de Vondelstraat tweemaal gekraakt en daarna ontruimd. De politie zette zelfs tanks in om door de barricades te komen. De inzet van tanks tegen de eigen bevolking samen met de vermindering van woningnood zorgde ervoor dat er sympathie ontstond bij de Nederlandse bevolking voor het kraken. De hele actie zorgde er wel voor dat tijdens de kroning van koningin Beatrix op 30 april 1980 erg veel politie aanwezig is. De kraakbeweging ageert daartegen, en met de leus 'Geen woning, geen kroning' wordt verzet aangekondigd. Op de dag zelf ontstaat een ware veldslag tussen politie en (sympathisanten van) de kraakbeweging. Veel mensen vinden dit te ver gaan, en een aantal vertrekt uit de kraakbeweging.

Sinds de grote acties van de jaren tachtig is de kraakbeweging steeds minder bekend geworden. In Amsterdam en Nijmegen blijven met regelmaat panden gekraakt worden, maar de aandacht wordt steeds minder. Ook heeft het fenomeen kraaktoerisme zijn intrede gedaan.

Tegencultuur

Bestand:Graffitti con simbolo okupa malaga.jpg Graffiti van het kraaksymbool in Málaga, (Spanje).

Bestand:Copenhagen entrance christiania.jpg Kraakpanden in Christiania, Kopenhagen (Denemarken)

Bestand:Soweto township.jpg Township in Soweto (Zuid-Afrika)

Bestand:Kraken Grote Markt Haarlem.jpeg Kraakpand Grote Markt Haarlem

In een aantal kraakpanden vinden regelmatig culturele activiteiten als exposities en filmvertoningen plaats. Ook zijn er soms eetcafés of volkskeukens (vaak vegetarisch of veganistisch), weggeefwinkels of illegale radiostations in gevestigd. Ook bieden de kraakpanden ruimtes aan beginnende kunstenaars, filmmakers en muzikanten. Omdat deze ruimte vaak schaars en duur is, is dit zeer gewild onder deze groep mensen.

Kenmerk van al deze activiteiten is dat de plegers zich ermee afzetten tegen de heersende cultuur, tegen de in hun ogen consumptiemaatschappij. Krakers zijn vaak ook actief in allerlei maatschappelijke bewegingen, zoals in de jaren tachtig de Anti-kernenergiebeweging, en in de huidige eeuw de anders-/antiglobalisten.

Ter verspreiding en ondersteuning van de tegencultuur worden er op sommige plaatsen ook cursussen gegeven voor beginnende en aanstaande krakers, het zogenaamde kraakspreekuur (soms KSU genoemd). Ervaren krakers die weten hoe ze met de politie moeten omgaan om ervoor te zorgen dat alles duidelijk voor iedereen verloopt, verschaffen informatie, juridische tips en praktische ondersteuning aan de nieuwelingen. De meeste organisatoren van kraakspreekuren helpen ook met de kraak zelf.

Juridische aspecten

Kraken op zichzelf is in veel landen een misdrijf en in andere landen wordt het alleen gezien als een civiel conflict tussen eigenaar en bezetters. De wetgever kiest in de meeste landen traditioneel de kant van de eigenaar. Er zijn echter sommige landen, doorgaans met een tekort aan woonruimte, waar de neiging heerst om krakers te negeren tot het gekraakte pand of terrein ontwikkeld wordt en de krakers verwijderd worden. Wanneer een eigenaar van een gekraakt pand aan kan tonen bij een rechter dat hij plannen heeft met het pand, moeten de krakers het pand verlaten.

Nederland

Kraken is in Nederland sinds 1 oktober 2010 verboden. De maximale straf voor huisvredebreuk is één jaar cel. Als er bij het kraken intimidatie of geweld wordt gebruikt is de maximale straf twee jaar en acht maanden cel. Er zijn nog wel juridische mogelijkheden omdat het kraakverbod volgens juristen tegen de grondwet en tegen internationale verdragen indruist.

België

In België is kraken niet verboden bij wet, de braak is het enige duidelijk illegale aspect en de eigenaar kan enkel bij de vrederechter de uitzetting van de krakers eisen. Dit is dan een civielrechtelijke (burgerrechtelijke) procedure, geen strafrechtelijke. In België bestaat er geen standaardprocedure of wetgeving rond kraken. Meestal wordt eerst de eigenaar op de hoogte gebracht van de kraak en in de meeste gevallen verwittigt deze de politie dan. Volgens de wet mag de politie een bewoond pand niet zonder huiszoekingsbevel betreden. Doen zij of de eigenaar dit wel dan plegen zij huisvredebreuk hetgeen strafbaar is.

In 2003 diende de Gentse CD&V’er Tony Van Parys een wetsvoorstel dat het kraken van gebouwen strafbaar moet stellen. Het betreft ook de bezetting als actiemiddel. Het Vlaams Belang diende in 2005 een gelijksoortig wetsvoorstel in.

Motieven

Bestand:Barcelona okupa Can Vies.jpg Kraakpand in Barcelona (Spanje)

Binnen Europa onderscheiden onderzoekers als de socioloog H. Pruijt vaak als reden voor mensen om te gaan kraken een vijftal hoofdredenen:

• uit noodzaak en/of tekort
• als alternatieve woonstrategie
• ondernemingsgebaseerd om sociale centra, broed- en vrijplaatsen op te zetten
• als tactiek om landschap, stads-/dorpsgezicht, buurt of pand(en) te behouden
• politiek, een noemer waaronder ook bijvoorbeeld autonomische redenen vallen

Nederland

Beweegredenen tot kraak komen soms vanuit een economisch verzet: kraken wordt als oplossing voor (langdurige) leegstand in tijden van woningnood gebruikt. Hierbij wordt ook de vaak daarmee gepaard gaande verloedering/verpaupering tegengegaan. Dit laatste is aannemelijk aangezien krakers geneigd zijn basaal of improvisatorisch onderhoud aan de huizen te verrichten met als gevolg dat de huizen in slechtere staat lijken te verkeren door de bewoning, maar het wel de leefbaarheid ten goede komt. Door veel media-aandacht te genereren bij de ontruiming, proberen krakers aandacht te vragen voor de problemen van leegstand. Alhoewel kraken, door het ontbreken van huur, als financieel erg aantrekkelijk voor de kraker wordt beschouwd, kost kraken tijd. Sommige krakers betalen niet voor gas, water en stroom, velen melden zich echter gewoon aan bij de betreffende bedrijven/instanties. Frequent worden er na de kraak ook afspraken met de eigenaar gemaakt die soms contractueel worden vastgelegd.

In enkele grote steden worden soms panden gekraakt om ze als basis voor de verspreiding van de tegencultuur in te richten (zie hierboven:Tegencultuur). Hiernaast worden er ook panden gekraakt om ze weg te geven aan bepaalde sociale groepen. Een bekend voorbeeld is dat van de kraakmoskee in Amsterdam. In het stadsdeel Bos en Lommer was er vraag naar een moskee voor de moslims, die een groot deel uitmaken van de bevolking daar, maar er werd niet op ingegaan door de stad. Nadat het pand werd gekraakt tijdens de landelijke kraakactiedagen van Woonstrijd in 2006 en de krakers in gesprek raakten met de buurtbewoners, werd het pand in gebruik gegeven aan de buurtbewoners. De buurtbewoners besloten de ruimte te gebruiken als moskee. In de kraakmoskee, gekraakt in september 2006, bidden elke dag tientallen moslims uit Tunesië, Egypte, Marokko en overig Afrika.

Kritiek op het kraken

Tegenstanders van kraken hebben vaak de volgende argumenten:

• Men ziet kraken als een onacceptabele inbreuk op het eigendomsrecht.

• Kraken wordt als een vorm van eigenrichting gezien: als de eigenaar van een pand (om welke reden dan ook) een pand langer dan een jaar leeg heeft staan, eigenen krakers zich het recht toe andermans eigendom in gebruik te nemen. Het initiatief daartoe en de uitvoering ervan verlopen dan niet volgens Nederlandse regelgeving en door de staat, maar volgens het 'recht van de straat'.

• Krakers worden vaak beschuldigd van het vernielen van woningen, het toebrengen van zogenaamde kraakschade. Hierdoor verloederen de gekraakte woningen en daalt de waarde ervan, hetgeen extra kosten oplevert voor de eigenaar die hiervan de dupe is. Soms wordt er illegaal elektriciteit afgetapt.

• Krakers lijken een voorkeur te hebben tot het in bezit nemen van centraal in grote steden gelegen ruime monumentale panden, terwijl leegstaande flats in buitenwijken vaak ongemoeid worden gelaten, waardoor zij de verdenking op zich laden vooral op eigenbelang te zijn gericht. Critici stellen dat kraken uit idealisme al geruime tijd niet meer van toepassing is, temeer daar de grote woningnood van na de Tweede Wereldoorlog reeds lang zou zijn opgelost en dat de woningnood van de huidige tijd meer te maken heeft met het stellen van hogere eisen aan de kwaliteit en locatie van de woningen dan aan het gebrek eraan.

• Eigenaars van gekraakte panden wijzen erop dat uitzetting moeilijk, tijdrovend en kostbaar is, doordat krakers (tot voor kort) wettelijke bescherming genoten. De eigenaar krijgt in die periode geen (huur)inkomsten meer uit zijn bezit, maar dient alsnog vaste lasten zoals hypotheekbetalingen en diverse belastingen (w.o. onroerend goed- en vermogensrendementsheffingen) te betalen. Ook het voor eigen gebruik in bezit nemen van een gekraakt pand is zonder rechterlijke uitspraak en ontruiming veelal onmogelijk. Verkoop van een gekraakt pand is, doordat het door krakers is bezet, uiterst moeilijk en de verkoper lijdt veelal een aanmerkelijk financieel verlies aangezien een gekraakt pand nauwelijks verkoopbaar blijkt.

Kritiek op de 'beweging'

Naast min of meer principiële argumenten tegen het kraken van panden is er ook kritiek op de wijze waarop een deel van de krakers in Nederland te werk gaat (vaak samengevat onder de wat vage term 'de kraakbeweging').

• Een deel van de krakers verwerpt het gezag van wet en overheid op basis van anarchisme ("Uw rechtsstaat is de onze niet"), maar maakt in rechterlijke procedures wel gebruik van dezelfde wetgeving die zij in principe niet accepteert. Sommigen werpen hierbij tegen dat zij in feite hiertoe worden gedwongen.

• Krakers nemen soms geen genoegen met een rechterlijke uitspraak, maar willen het meestal zèlf ook eens zijn met de toekomstige plannen met een pand alvorens het te willen ontruimen. Op 21 maart 2006 werden politieagenten overgoten met een brandbare vloeistof als spiritus. In maart 2007 trof de Amsterdamse politie achter een gebarricadeerde deur van ontruimd pand aan de Bilderdijkstraat een jerrycan met benzine aan die door slijpwerkzaamheden bij de ontruiming tot brand had kunnen leiden. De krakers meldden echter dat het hier een jerrycan met motorolie betrof die er al stond toen het pand in bezit werd genomen. De Amsterdamse politiecommandant Leen Schaap constateerde een toenemende verharding in de kraakbeweging. In 2009 kwam Schaap tot de uitspraak "Van een verharding van de kraakbeweging is over het algemeen geen sprake."
• Op 27 februari 2008 vuurden krakers aan de Amsterdamse Spuistraat met katapulten metalen moeren van 2 cm op de mobiele eenheid af. De krakers hadden eerder op de avond twee anti-kraakwachters met hockeysticks, honkbalknuppels en traangas verjaagd. Een van hen moest zich medisch laten behandelen.

• Er was en is in Nederland veel kritiek op het blad Bluf dat zich profileerde als spreekbuis van de kraakbeweging en dat gestolen documenten publiceerde en gewelddadig verzet leek te stimuleren. Ook het verzet tegen de sloop van de huizen aan de Nieuwmarkt (Amsterdam), dat vooral plaatsvond nadat de oorspronkelijke bewoners reeds vertrokken waren en de rellen rond de inhuldiging als koningin van Beatrix der Nederlanden op 30 april 1980 met de leus "Geen woning, geen kroning", droegen bij aan het anarchistische image van wat "de harde kern van de kraakbeweging" werd genoemd.

• In 2007 ontstond er, na een periode van relatieve stilte, weer een scherp politiek maar ook publiek debat over kraken en krakers. Eind mei 2008 vernielden groepen krakers negen ruiten van het stadhuis en acht van de ambtswoning van Burgemeester Cohen van Amsterdam uit onvrede dat eerder die week enkele kraakpanden ontruimd werden.

• Volgens onderzoek uit 1988 van de Leidse sociaal wetenschapper Wim van Noort lijkt het binnen de kraakbeweging zelf ook niet altijd pais en vree te zijn, wat hier en daar leidt tot gevaarlijke situaties. Onderlinge intimidatie en geweld bij ideologische meningsverschillen lijken regelmatig voor te komen.

Kraakpanden

Hieronder volgt een opsomming van huidige en voormalige kraakpanden met een eigen artikel op Wikipedia.

Nederland

Huidige kraakpanden

• Maastricht: Landbouwbelang
• Rotterdam: Slaakhuys
• Utrecht: Ubica-panden, Vogelenburcht

Gelegaliseerde panden/complexen

• Amsterdam: OCCII, Vrankrijk en Ruigoord
• Arnhem: Hotel Bosch
• Groningen: Grand Theatre, ORKZ, Vereniging Viaductstraat
• Katwijk: SCUM
• Nijmegen: De Grote Broek
• Utrecht: ACU, Oudegracht 245, ook bekend als Tivoli/ NV-huis Truttige Tuyl

Ontruimde panden en terreinen

• Amsterdam: ASCII en De Groote Keyzer
• Betuweroute: Diverse panden
• Den Haag: De Blauwe Aanslag
• Doornenburg: Fort Pannerden
• Eindhoven: HCZ-gebouw
• Groningen: Op Drift, Wolters-Noordhoff Complex
• Maastricht: De Gieter
• Utrecht: Duitse Huis, Vismarkt, Watertoren Amsterdamsestraatweg
• Wageningen: Huize "Vrijstaete"
• Zwolle: Golden-Wonder

Belgische kraakpanden

Huidige kraakpanden

• Knesselare: Idem Squat

Ontruimde panden

• Doel: Diverse panden
• Hasselt: De Zeven Dwergen
• Herent: Anarcom
• Leuven: Skwattus Dei

Zie ook

• Antikraak
• Kraakbeweging

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties:
Referenties:

Andere bronnen:

• Comité tegen het kraakverbod (2003), Alles wat een kamerlid zou moeten weten over KRAKEN (maar nooit heeft durven vragen bij het kraakpand om de hoek) (pdf-file)
• F. van Gemert et al. (2010), Kraken in Amsterdam anno 2009, Vrije Universiteit Amsterdam, afdeling Strafrecht en Criminologie, sectie Criminologie, ISBN 978-90-78764-08-3 (In opdracht van Politie en Wetenschap)

Externe links

• Grote steden tegen kraakverbod op Wikinews
• Internationale site over kraken
• Nederlandse Wet kraken en leegstand 2010 in het Staatsblad

  Vrije mediabestanden over Squatting op Wikimedia Commons