Wikisage, de vrije encyclopedie van de tweede generatie, is digitaal erfgoed

Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.

  • Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
  • Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
rel=nofollow

Jan

Uit Wikisage
Naar navigatie springen Naar zoeken springen

De voornaam Jan is een veel voorkomende mannelijke naam in Nederland en België. De naam komt van Johannes, een naam die in het Nieuwe Testament van de Bijbel vaak voorkomt. Johannes de Doper wordt ook wel Jan de Doper genoemd. Johannes was een toenmalige vergrieksing van het Hebreeuwse Jochanan, dat "God is barmhartig" betekent.

In het buitenland worden varianten van deze naam gebruikt. De Franse variant van deze naam is Jean met als vrouwelijke versie Jeanet en Jeanette, de Engelse variant John of Ian, de Duitse variant Johann, de Spaanse variant Juan en de Italiaansee variant Giovanni of Gian. De Poolse variant is identiek aan de Nederlandse, namelijk Jan. Als het om een kind gaat, of de persoon in kwestie (erg) klein is, dan wordt er vaak -tje achter de naam gebruikt, oftewel "Jantje", echter, in het Fries en Drents is "Jantje" juist een meisjesnaam. Ook Janna komt in Nederland regionaal voor.

Deze typische Nederlandse voornaam is waarschijnlijk ook de helft van de oorsprong van het Amerikaanse woord Yankee. Ooit was New York City een Nederlandse kolonie en na het "ruilen" van de stad met de Britten voor het behoud van de andere Amerikaanse kolonies waaronder Suriname, Guyana, Noord-Brazilië en de Antillen bleven er veel Nederlanders achter. De voornamen Jan en Kees waren zo typisch dat de nieuwe eigenaars, de Britten, de oorspronkelijk bewoners "Jan-Kees" noemden, welke naam in latere tijd is verbasterd tot Yankee. Na de Amerikaanse Burgeroorlog kreeg de naam een bredere betekenis als naam voor alle mensen in de noordelijke staten. Dankzij de Engelsen werd het tijdens en na de Tweede Wereldoorlog in het buitenland een naam voor alle Amerikanen.

Spreekwoordelijke Jannen

Jan wordt/werd door veel Nederlanders als een typische voornaam voor een Nederlandse man gezien. (In België denkt men daar anders over: daar heten Nederlandse mannen bij voorkeur Kees.) Er komen daarom diverse spreekwoordelijke Jannen in het Nederlands voor, elk met hun typerende achternaam:

  • Jan en alleman - Iedereen
  • Jantje Beton - Een kind dat opgroeit in een drukke stad, zonder speelmogelijkheden.
  • Jan Boezeroen - De Arbeider. Arbeiders waren toen de uitdrukking ontstond, herkenbaar aan hun boezeroen.
  • Jan Contant - Iemand die altijd contant betaalt. Meestal gebruikt in de uitdrukking: Het is hier Jantje Contantje (hier moet je contant betalen.)
  • Jan de Lichte - boef, bendeleider; naar een roman van Louis Paul Boon.
  • Jan Doedel; Jan Joker; Jan Jurk; Jan Lul, Jan Gat, Jan Hen - Sukkel.
    • Deze Jan wordt ook wel eufemistisch Jan met de korte achternaam genoemd.
  • Jan Klaasen - houterig, inhoudsloos persoon
  • Jan Kordaat - Volgens E.J. Potgieter: een dappere kerel. De tegenpool van Jan Salie.
  • Jan van Leiden - In de uitdrukking: zich met een Jantje van Leiden ervan afmaken (er met de pet naar gooien c.q. smoesjes verkopen). Naar Jan Beukelszoon van Leiden (1509 - 1536), die als een bedrieger werd beschouwd.
  • Jan-met-de-pet - De gewone man. In Engeland: The man in the street ("de man in de straat"); The man on the Clapham omnibus ("de man in de bus naar Clapham").
  • Jantje lacht, jantje huilt - waarmee vaak een wispelturig kind wordt aangeduid.
  • Jan Lul - Bargoens voor iemand die voor gek staat, of in de context hij doet iets voor Jan Lul: handelingen verrichten die geen enkel doel dienen.
  • Jan-met-de-korte-achternaam - Eufemisme voor Jan Lul, zie aldaar.
  • Jan Modaal - Iemand met een modaal inkomen. In Duitsland: Otto Normalverbraucher.
  • Jan Rap en zijn maat - Achterbuurtvolk of asocialen. Mogelijk afkomstig van rapaille. Bredero voerde al een Jan Rap op in Klucht van een huysman en een barbier. P.A. De Genestet gebruikte de term voor iemand die volgens hem al te snel/rap nieuwe wetenschappelijke inzichten omarmt ten koste van religieuze opvattingen. Yvonne Keuls hield de uitdrukking levend door de uitdrukking in 1977 als titel voor een boek te gebruiken. Met betrekking tot de omstreden Nederlandse politicus Hans Janmaat werd in de jaren 1980 ook wel de uitdrukking Janmaat en zijn rap gebruikt.
  • Jan Salie - Lamlendig persoon. Van W.D. Hooft verscheen in 1622 De klucht van Jan Saly. E.J. Potgieter maakte de uitdrukking in 1841 opnieuw populair door zijn boek Jan, Jannetje en hun jongste kind. De lamlendigheid van een volgende generatie wordt sindsdien vaak aangeduid als jansaliegeest; inmiddels zijn verwijten als patatgeneratie echter populairder. Mogelijke herkomst: saliemelk was melk waarin saliebladeren waren geweekt. Het werd gedronken door kinderen; "echte" mannen dronken bier.
  • Jan Splinter - Iemand die tot de echte minima behoort. Vanaf 1561 komen er in Nederlandse geschriften al uiteenlopende Jan Splinters voor. De uitdrukking zo komt Jan Splinter door de winter betekende oorspronkelijk: zo los je een probleem op. In december 1982 gebruikte het Tweede Kamerlid Marcel van Dam de woorden in een kamerdebat met minister-president Ruud Lubbers. De cynische draai die Van Dam aan het spreekwoord gaf bleef hangen. De betekenis veranderde in: de laagstbetaalden trekken altijd aan het kortste eind.
  • Jan Steen - Een huishouden van Jan Steen wil zeggen dat het een puinhoop is. De schilder Jan Steen stond namelijk bekend om zijn schilderijen van chaotische huishoudens.
  • Jantje secuur - iemand die alles even nauwgezet, precies of pietluttig doet.
  • Hij is boven Jan - Hij heeft de problemen opgelost.
  • jongens van Jan de Witt - aanduiding voor flinke mensen; mensen op wie je kunt bouwen en die de handen uit de mouwen steken. [1]

Bekende Jannen

Heersers

  • Jan de Blinde (1296-1346), koning van Bohemen en graaf van Luxemburg (1310-1346)
  • Jan van Bourgondië (1404-1479), bisschop van Kamerijk, 1439-1479
  • Juan van Oostenrijk (1547-1578), Spaans legerleider en landvoogd van de Nederlanden, 1576-1578
  • Jan zonder Vrees (1371-1419), hertog van Bourgondië en graaf van Vlaanderen en Artesië, 1404-1419
Hertogen van Brabant en Limburg
Engeland
Frankrijk
  • Jan I (1316), kroonprins
  • Jan II (1319-1364), koning van Frankrijk, 1350-1364
Graven van Henegouwen, Holland en Zeeland
  • Jan van Avesnes (1218-1257), graaf van Henegouwen, 1250-1257
  • Jan I van Holland (1284-1299), graaf van Holland, 1296-1299
  • Jan II van Avesnes (ca. 1248-1304), (als Jan I) graaf van Henegouwen, 1280-1304, (als Jan II) graaf van Holland en Zeeland, 1299-1304
Prinsbisschoppen van Luik
(mark)graven van Namen
Graven van Nassau
Heersers van Spanje
Bisschoppen van Utrecht
(leen)heren Van Arkel

Sporters

Overige personen

Jan

  • Jan Blokker (1927), Nederlands schrijver, journalist en columnist
  • Jan Bucquoy (1945), Belgisch filmregisseur en auteur
  • Jan Pieterszoon Coen (1587-1629), Nederlands koopman en commandeur en gouverneur-generaal van de VOC (Nederlands-Indië)
  • Jan Amos Comenius (1592-1670), Tsjechisch filosoof, theoloog en pedagoog
  • Jan Fabre (1958), Vlaams kunstenaar
  • Jan van Goyen (1596-1656), Nederlands landschapschilder
  • Jan Hammer (1948), Tsjechisch-Amerikaans componist en muzikant
  • Jan Hoet (1936), gewezen conservator, curator en daarbij stichter, bezieler en animator van het Stedelijk Museum voor Actuele Kunst (SMAK) in Gent
  • Jan Marijnissen (1952), Nederlands politicus (SP)
  • Jan Meerman (1955), Nederlandse bioloog
  • Jan Naaijkens (1919), Nederlands schrijver
  • Jan Gerard Palm (1831-1906), Nederlands-Curaçaos componist
  • Jan Palach (1948-1969), Tsjechisch student en politiek activist (zelfverbrander als kritiek op Russische inval na Praagse Lente)
  • Jan Paparazzi (1963), pseudoniem van Jan Zwart, Nederlands sidekick (tv-programma Jensen)
  • Jan Pronk (1940), Nederlands politicus (PvdA)
  • Jan Roos (1896-1979), pseudoniem van Jan de Roos, Nederlands (Groninger) straatartiest
  • Jan Rot (1957), Nederlands zanger en tekstdichter
  • Jan Slagter (1954), Nederlands omroepbestuurder en televisiepresentator
  • Jan Sloot (1945?-1999), Nederlands uitvinder
  • Jan Smit (1985), Nederlands popzanger en televisiepresentator
  • Jan Steen (1625/6-1679), Nederlands kunstschilder
  • Jan Terlouw (1931), Nederlands fysicus, schrijver en politicus (D66)
  • Jan Tinbergen (1903-1994), Nederlands econoom en econometrist
  • Jan Tuijp (1948), Nederlands basgitarist (BZN)
  • Jan Weissenbruch (1822-1880), Nederlands stadshoekjesschilder (Haagse School)
  • Jan Wolkers (1925-2007), Nederlands schrijver, schilder en beeldhouwer
  • Jan Peter Balkenende (1956), Nederlands politicus (CDA) en minister-president
  • Jan Pieterszoon Sweelinck (1562-1621), Nederlands componist, organist, klavecinist, muziekpedagoog, muziekorganisator en ensembleleider
  • Jan de Hartog (1914-2002), Nederlands romanschrijver
  • Jan de Quay (1901-1985), Nederlands politicus (KVP) en minister-president
  • Jan ter Laak (1938-2009), Nederlands theoloog, priester en vredesactivist
  • Jan van Eyck (ca. 1390-1441), Vlaams kunstschilder (Vlaamse Primitieven)
  • Jan van Ruusbroec (1293-1381), Zuid-Nederlands mystiek schrijver en heilige
  • Jan van Schaffelaar (?-1482), Kabeljauws ruiteraanvoerder (sprong mogelijk van de toren van Barneveld)
  • Jan van Speijk (1802-1831), Nederlands kanonneerbootcommandant (blies zijn schip op)

Juan

Kunstenaars en architecten
  • Juan Belmonte (1892-1962), Spaans stierenvechter (beschouwd als grootste matador aller tijden)
  • Juan Bosch (1909-2001), Dominicaans politicus (PRD/PLD), historicus, schrijver en president van de Dominicaanse Republiek (1963)
  • Juan Gris (1887-1927), Spaans kunstschilder (verwant aan kubisme)
  • Juan Guas (?-ca. 1496), Frans kunstenaar en architect (Isabellijnse gotiek)
  • Juan Muñoz (1953-2001), Spaans beeldhouwer
  • Juan Manuel van Peñafiel (1282-1348), Spaans edelman en schrijver
  • Juan Martínez Montañés (1568-1649), 'De God van het Hout', Spaans beeldhouwer
  • Juan Sánchez Cotán (1560-1627), Spaans schilder (barok, realisme)
  • Juan de Borgoña (ca. 1470-1534), Spaans schilder (hoog-renaissance)
  • Juan de Dios = Johannes de Deo (Portugees: João Cidade; 1495-1550), Portugees-Spaans slavenopzichter, herder, soldaat, rentmeester en stichter van de orde van Hospitaalbroeders van Sint Jan de Deo
  • Juan de Flandes (ca. 1465-1519), Spaans schilder (renaissance)
  • Juan de Joanes = Vicente Juan Masip (ca. 1500-1579), Spaans schilder
  • Juan de Herrera (1530-1593), Spaans architect, wiskundige en landmeter (Spaanse Renaissance)
  • Juan de Valdés Leal (1622-1690), Spaans schilder (barok)
  • Juan de Villanueva (1739-1811), Spaans architect (Spaans neoclassicisme; Prado)
  • Juan de la Cruz/Juan de Yepes = Johannes van het Kruis (1542-1591), Spaans heilige, mystiek dichter en kerkleraar

Fictieve personen

Overig


Noten

  1. º Meestal - maar zeer waarschijnlijk ten onrechte verwijzend naar 's Hollands raadspensionaris Johan de Witt. Over de herkomst ervan, zie: http://www.dbnl.org/tekst/stoe002nede01_01/stoe002nede01_01_1044.htm
rel=nofollow

Zie ook

Overgenomen van "https://nl.wikisage.org/w/index.php?title=Jan&oldid=42582"