Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Interoperabiliteit
Interoperabiliteit is de mogelijkheid van verschillende autonome, heterogene systemen, apparaten of andere eenheden (bijvoorbeeld organisaties, of landen) om met elkaar te communiceren en interacteren.
Om dit te bewerkstelligen zijn standaarden, protocollen en procedures nodig voor de afstemming van de verschillende entiteiten op elkaar. Wanneer het hier om een fysiek medium (product/apparaat) gaat, impliceert de term tevens dat de gebruiker van dat medium geen speciale moeite hoeft te doen om het interoperabel te laten zijn met een ander apparaat of systeem. Interoperabiliteit is een vereiste om een functionerend netwerk tot stand te brengen. De term wordt voornamelijk gebruikt in de IT, maar ook bij de (internationale) spoorwegen; de medische sector; en bij overheidsorganisaties (onderling en naar de private sector en de burger toe).
Soorten interoperabiliteit
Het begrip wordt in o.a. de volgende (elkaar overlappende en doordringende) contexten toegepast:[1]:
Technische interoperabiliteit
In meerdere opzichten is dit het eenvoudigste aspect van interoperabiliteit, omdat er vaak "goede" en "foute" antwoorden te onderscheiden zijn. In praktische zin draait het hier vaak om open interfaces, verbindingsdiensten, dataintegratie en middleware. Een gebied waarop men bij uitstek aan technische interoperabiliteit werkt, is bijvoorbeeld in de ontwikkeling van standaarden voor communicatie, vervoer, opslag en representatie, zoals bijvoorbeeld het World Wide Web Consortium doet. Bij dit werk streeft men ernaar dat individuele standaarden tot nut van de gemeenschap dienen en waar mogelijk convergeren, zodat systemen in de praktijk meer dan 1 standaard kunnen gebruiken.
Semantische interoperabiliteit
Hierbij ligt de nadruk op automatische interpretatie van de uitgewisselde gegevens; op het accuraat bepalen van de betekenis zodat informatie ontstaat die nuttig is voor de eindgebruikers van beide systemen. Moeilijkheden hierin kunnen bijvoorbeeld optreden wanneer verschillende termen worden gebruikt voor gelijksoortige of identieke concepten, zoals "maker", "auteur", "samensteller", "componist" (vooral wanneer deze begrippen elkaar binnen sommige contexten semantisch overlappen en in andere contexten niet), of andersom: wanneer identieke termen worden gebruikt, waarvan de betekenis in verschillende contexten verschilt.
Politieke/menselijke interoperabiliteit
Deze aspecten van interoperabiliteit komen in beeld wanneer beslissingen worden genomen om bepaalde informatie/middelen wijder beschikbaar te stellen, bijvoorbeeld door middel van uitwisseling tussen organisaties zoals bibliotheken en archieven, of tussen organisaties/de overheid en het brede publiek. Om interoperabiliteit te laten functioneren, kan bijscholing/voorlichting of personeelsuitbreiding noodzakelijk zijn. Ook zijn oplossingen nodig voor kwesties als buitensluiting van een deel van de bevolking, wanneer een overheid in toenemende mate digitaal contact heeft met haar burgers. Wat meeromvattend zou je kunnen zeggen dat sociale media (net als eerder de opkomst van mobiele telefonie) een voorname oorzaak zijn van diepgaande en ver-rijkende verschuivingen in de "interoperabiliteit" van mensen.
Juridische interoperabiliteit
Hierbij gaat het om zaken als samenwerking tussen landen op het gebied van bijvoorbeeld elektronische identificatie en authenticatie, of om wetgeving die er enerzijds voor moet zorgen dat (overheids)instanties bepaalde gegevens delen met het publiek, of anderzijds, dat gegevens van burgers beschermd zijn en slechts binnen zorgvuldig afgebakende grenzen circuleren. Encryptie en certificaten worden vaak gebruikt om interoperabiliteit in juridische zin te regelen.
Internationale interoperabiliteit
De uitdagingen waarvoor mensen komen te staan op elk van de bovenstaande terreinen, worden uitvergroot wanneer de gewenste interoperabiliteit landsgrenzen overschrijdt. Men krijgt dan te maken met verschillen in technische aanpak, werkmethoden, procedures en organisatiestructuren die vaak diep ingebakken zitten. Ook puur culturele factoren, zoals gewoonten, verwachtingen en tradities die voortkomen uit verschillende wereldbeelden, spelen hierbij een rol.
Interoperabiliteit versus Intraoperabiliteit
De term intraoperabiliteit wordt in verschillende contexten gebruikt als aanduiding van principes die op interoperabiliteit lijken. Binnen die diverse contexten kan de term intraoperabiliteit echter iets anders betekenen. Binnen de diverse contexten kan tevens de connotatie van het begrip verschillen. Deze kan ofwel neutraal of negatief of positief zijn.
Neutraal
In andere verbanden, bijvoorbeeld de spoorwegen of de krijgsmacht, wordt een ander onderscheid gemaakt en betekent intraoperabiliteit iets anders.De definitie die het Amerikaanse Marine Corps geeft, luidt als volgt:
Anderzijds wordt [de term] intraoperabiliteit gebruikt voor het expliciet aanduiden van vereisten of standaarden binnen het Korps Mariniers."[2]
De definitie van de spoorwegen luidt:
"Intraoperabiliteit is de mogelijkheid om treinen over het spoorwegnet binnen een land (hier Nederland) te kunnen laten rijden."[3][4]
Hier wordt de terminologie gebruikt om onderscheid te maken tussen zaken die nodig zijn voor verbindingen of interactie naar buiten toe en zaken die nodig zijn voor communicatie/vervoer binnen de organisatie ("binnen-lands", wanneer het werkgebied samenvalt met landsgrenzen). Het onderscheid is hier volledig neutraal.
Negatief
Wanneer een groot softwarebedrijf (partij A) eigen protocollen en formaten introduceert en deze door zijn marktpositie tot norm kan verheffen, dan versterkt het hiermee zijn centrale, dominante positie. De term intraoperabiliteit heeft hier een negatieve connotatie en impliceert het naar zich toe trekken van de macht.
Om interoperabel te zijn, worden anderen in zo'n geval gedwongen zich te voegen naar de regels van de dominante partij. De protocollen en formaten zullen bovendien altijd het beste werken binnen het centrale software-ecosysteem (van partij A) en zullen minder goed werken wanneer de centrale software niet gebruikt wordt, bijvoorbeeld in de communicatie en interactie tussen een partij B en C. [5]
Het woord intraoperabiliteit wordt in zo'n geval gebruikt om aan te duiden dat hier geen sprake is van aansluiting tussen gelijkwaardige partners, maar dat één partij de regels schrijft en de anderen zich daar (in een inferieure positie) aan moeten aanpassen. [6]
Wanneer er echter open standaarden worden toegepast, staan alle partijen op gelijke basis met elkaar in verband en zijn werkelijk interoperabel. Dit maakt eerlijke concurrentie mogelijk, omdat software op grond van snelheid, betrouwbaarheid, gebruiksvriendelijkheid etc. een grotere marktpositie kan veroveren, in plaats van een ongelijk gevecht aan te moeten gaan met software die op basis van zijn gesloten standaarden al een sterkere concurrentiepositie heeft.[7][8]
Positief
In de medische (IT-)wereld wordt de term intraoperabiliteit -- behalve in neutrale zin -- ook gebruikt in positieve zin, zelfs als begerenswaardig alternatief voor interoperabiliteit.[9][10] Hier gaat het dan om uitwisseling die "ex post facto" moet worden bewerkstelligd; reeds bestaande systemen die opereren volgens verschillende standaarden, moeten aansluiting vinden op elkaar. Dit scenario doet zich (in aanzienlijk complexere vorm) ook voor binnen de Europese Unie, tussen de verschillende lidstaten.
Interoperabiliteit houdt hierbij dan in dat oplossingen gevonden worden die zich beperken tot de communicatiekanalen tussen de partijen in, terwijl de bestaande standaarden van elke partij worden gehandhaafd. Dat bespaart de partijen het nadeel van interne verandering van functionerende standaarden, maar betekent dat er voor het geheel van communicerende partijen concessies moeten worden gedaan en de interoperabiliteit op deze basis nooit optimaal zal worden.[10]
Intraoperabiliteit houdt hier in dat alle partijen hun interne standaarden in overeenstemming brengen. Dit garandeert een relatief moeiteloze onderlinge uitwisseling in technische zin, maar vergt het bereiken van consensus tussen alle partijen over de gewenste standaarden en het opgeven van reeds bestaande, functionele interne standaarden (met alle consequenties van dien).[11]
Mogelijke nadelen van interoperabiliteit
In bepaalde omstandigheden brengt een grotere interoperabiliteit mogelijkerwijs nadelen met zich mee. Deze nadelen zijn geen direct gevolg van interoperabiliteit, maar hangen eerder samen met hetgeen mensen doen met de systemen die interoperabel zijn gemaakt.
Veiligheid
Een systeem met meer punten waarop er vrije toegang is tot gegevens, is evenredig kwetsbaarder voor beïnvloeding van die gegevens door kwaadaardige invloeden.
Privacy
De mogelijkheid van verlies van privacy is een van de meest gehoorde klachten wanneer systemen interoperabel worden gemaakt. Er heerst onder deskundigen consensus over de stelling dat het onmogelijk is om een systeem in technisch opzicht volledig "waterdicht" te maken wat privacy betreft. Toename van complexiteit van een interoperabel systeem betekent toename van het risico, dat met gegevens onzorgvuldig wordt omgesprongen of dat iemand ze bewust misbruikt. In zo'n geval kunnen organisatorische en/of juridische middelen (zoals de Europese privacywetgeving) indirect bescherming bieden.
Homogeniteit
Interoperabiliteit kan leiden tot minder diversiteit in innovatie in een IT-omgeving. Wanneer een bepaald platform waarmee veel systemen interacteren, de standaard wordt, kan innovatie ingeperkt worden tot wat er mogelijk is of "past" binnen dat bepaalde platform.
Betrouwbaarheid/verantwoordelijkheid
Wanneer diverse systemen interoperabel zijn, kan een onvolkomenheid in één van die systemen mogelijk problemen geven voor de gebruikers van een ander systeem. In zo'n geval kan het moeilijk zijn voor bijvoorbeeld een klant om het probleem opgelost te krijgen en het is voorstelbaar dat zo iemand door verschillende call centers van het kastje naar de muur wordt gestuurd.
Bedrijfsmodellen
Voor bedrijven wiens bedrijfsmodel gebaseerd is op het "insluiten" van klanten, zal het overkoepelend (bijvoorbeeld van overheidswege) implementeren van interoperabiliteit nadelig uitpakken. Van investeringen die gedaan zijn volgens dat bedrijfsmodel, zullen wellicht niet de vruchten kunnen worden geplukt, wanneer "de boel open wordt gegooid". Aanpassingen van het bedrijfsmodel kunnen dan noodzakelijk zijn. De gevolgen hiervan voor het algehele zakelijke ecosysteem hoeven echter allerminst nadelig te zijn, in het bijzonder voor de gebruiker c.q. klant.[12]
Externe links
- European Committee for Interoperable Systems (ECIS)
- "When and How ICT Interoperability Drives Innovation" harvard.edu 2007; studie van Urs Gasser en John Palfrey
Bronnen, noten en/of referenties
|