Homeopathie

Wikisage is niet aansprakelijk voor eventuele onjuistheden of toepassing van de in dit lemma gegeven medische informatie.    lees meer

Homeopathie (Oud Grieks: ὅμοιος, homoios, „gelijksoortig” en πάθος, pathos, „lijden” of „ziekte”) is een alternatieve geneeswijzen, wijdverbreid, maar ook omstreden. De basisprincipes van de homeopathie werden in de periode 1782-1798 geformuleerd door Samuel Hahnemann. De homeopathie maakt soms gebruik van dezelfde grondstoffen als de natuurgeneesmiddelen en de fytotherapie. Het verschil is dat bij de laatste gebruik wordt gemaakt van de directe werking van de grondstof, die sterker wordt naarmate de dosis hoger is, en bij homeopathische middelen de initiële werkzame stof zelf, de oertinctuur, vrijwel niet meer aanwezig als gevolg van herhaalde verdunning en potentiëring (schudden).

Samuel Hahnemann, de vader van de homeopathie

Homeopathische middelen worden bereid op basis van een extract van minerale, plantaardige of dierlijke oorsprong, dat bij toediening in pure vorm symptomen zou geven die lijken op die van de te bestrijden ziekte. Op basis van deze gelijkheid aan symptomen (gelijksoortigheidsbeginsel) wordt het middel geacht een effectieve geneeswijze te zijn. De grondstof wordt daarna in een aantal stappen verdund en geschud (potentiëren). Het eindproduct wordt geacht zonder bijwerkingen de ziektesymptomen te doen verdwijnen. De Materia Medica Pura, waar Hahnemann in 1811 een begin mee maakte en die sindsdien werd uitgebreid, vormt de basis van de homeopathie. Zowel verdunde als onverdunde middelen worden hierin opgenomen.

Homeopathie is geen medisch specialisme en hoort bij de non-conventionele of alternatieve geneeswijzen.

Hahnemann

Hahnemann was bezorgd over de medische praktijken van zijn tijd (eind 18de, begin 19de eeuw), die voornamelijk bestonden uit aderlaten en het gebruik van bloedzuigers. Wegens het totale gebrek aan kennis over het belang van steriel werken in Hahnemanns tijd was het waarschijnlijker dat iemand een ziekte of verwonding overleefde als een arts niets deed dan wanneer hij wel ingreep. Hahnemann noemde de (reguliere) geneeskunde van zijn tijd allopathie.

Grondbeginselen van Hahnemann (1796)

Homeopathie is gebaseerd op enkele door Hahnemann geformuleerde grondbeginselen:

• Het gelijksoortigheidsbeginsel similia similibus curentur: een ziekte kan genezen worden door een patiënt een middel toe te dienen dat in onverdunde vorm bij een gezonde persoon gelijksoortige symptomen zou oproepen als die waaraan de patiënt lijdt.

In het organisme wordt een zwakkere dynamische aandoening blijvend uitgedoofd door een sterkere, wanneer deze, hoewel verschillend van aard, in haar manifestatie er zeer op lijkt

• Het verdunnen van een middel in verschillende stappen met water of alcohol, met tussen de verdunningen door het zogenaamde potentiëren. Dit gebeurt vaak tot een zodanige verdunning dat er van de oorspronkelijke stof waarschijnlijk geen molecule meer in het oplosmiddel te vinden is. Het doorgaans extreme verdunnen heeft tot gevolg dat de grondstof geen bijwerkingen veroorzaakt; de werking wordt toegeschreven aan het potentiëren, waarbij de ’energie’ van de werkzame stof wordt overgebracht op het oplosmiddel.
• ziekten zijn onder te verdelen in drie fundamentele miasma’s; ziekten worden overgebracht door een onzichtbare invloed (vgl. magnetisme), dus zonder transport van materie.

Het gelijksoortigheidsbeginsel

Na het innemen van kinine ervoer Hahnemann symptomen die leken op die van malaria. Normaal gezien werd kinine gebruikt om malaria te bestrijden, een ziekte waarbij koorts een belangrijk symptoom is. Dit voorval leidde ertoe dat Hahnemann het gelijksoortigheidsbeginsel formuleerde: similia similibus curentur, „het gelijke met het gelijkaardige genezen”. Wanneer kinine bij een gezond persoon intermitterende koorts opwekt maar bij een ziek persoon koorts bestrijdt, leek het erop dat dit principe ook bij andere stoffen geldig zou kunnen zijn.

Hahnemann en zijn volgelingen deden vele homeopathische proeven om vast te stellen welke symptomen door welke stoffen werden opgeroepen. Een stof werd daarbij door een proefpersoon onverdund ingenomen, waarna deze persoon gedurende enkele dagen tot zelfs weken alles wat hij voelde (symptomen) opschreef in een dagboek. Homeopathie was in feite het vroegste voorbeeld van een geneeskunde die zich baseerde op klinische studies.

Hierbij moet aangetekend worden dat de medische wetenschap in de tijd van Hahnemann nog in de kinderschoenen stond. Zaken als incubatietijden, de verspreidingsvectoren van ziekten en kennis over pathogenen was nihil. De koorts die Hahnemann kreeg na het innemen van kinine was mogelijk niet een koorts in de huidige betekenis. Aangezien de koortsthermometer nog niet was uitgevonden, was het moeilijk objectief vast te stellen of men wel of niet een koorts had.

Hahnemann was waarschijnlijk niet op de hoogte van de wetten die de chemie bepalen. Het bestaan van moleculen, de reacties tussen stoffen en het onderzoek van Avogadro dat vaststelde hoeveel moleculen van een stof in een bepaalde hoeveelheid materiaal aanwezig zijn, waren hem waarschijnlijk onbekend omdat die ontdekkingen ongeveer in dezelfde tijd plaats vonden. Zo kon Hahneman tot de veronderstelling komen dat een onmogelijk grote verdunning van een stof waarbij, zoals later aantoonbaar was, er geen enkele molecule meer aanwezig kon zijn toch werkzaam zou zijn. Hahneman en zijn tijdgenoten dachten nog in termen van spontaan ontstane stoffen en geesten van stoffen. Latere inzichten in de chemie en stofwisseling lijken daardoor moeilijk verenigbaar met Hahnemanns oorspronkelijke ideeën.

Hahnemanns oorspronkelijke geneesmiddelproeven hadden geen controlegroepen, maar reeds het eerste dubbelblind, placebo-gecontroleerde onderzoek in de geschiedenis van de geneeskunde, dat in 1835 werd uitgevoerd, toonde de onwerkzaamheid van een homeopathische zoutoplossing aan.

Homeopathische behandelwijze

In tegenstelling tot de reguliere geneeskunde die ervan uitgaat dat ziekten bevochten moeten worden met sterke middelen (het doden van ziekteverwekkers, kankercellen en het toedienen van anti-middelen en blokkerende/remmende middelen zoals antibiotica, antihypertensiva, beta-blokkers, ACE-blokkers, interleukine-blokkers, selectieve serotonine-opname-remmers), zijn homeopaten met name gericht op het versterken en weer in evenwicht brengen van het individu dat de ziekte heeft. Met andere woorden, in plaats van het aanvallen van de agressor of tegenwerken van verstoorde pathofysiologische processen, het versterken van de eigen defensie door het stimuleren van het inherent zelfgenezend vermogen, de vis medicatrix naturae.

De homeopaat is niet alleen geïnteresseerd in de pathologie en diagnose van de ziekte maar evenzeer in de manier waarop de ziekte bij een bepaald individu tot uitdrukking komt, m.a.w. hoe de ene eczeem-patiënt verschilt van de andere. De symptomen die een patiënt heeft – zowel de symptomen die uiterlijk waarneembaar zijn als de symptomen die de patiënt voelt – zijn een uiting van de ziektetoestand. Terwijl in de reguliere geneeskunde symptomen alleen in aanmerking genomen worden voor zover ze een bepaalde ziektediagnose kunnen bevestigen en verklaard kunnen worden vanuit het pathologisch substraat, zijn voor de homeopaat alle symptomen in principe relevant. Alle symptomen, die als uitingsvorm van de ziektetoestand worden gezien, worden bij de homeopathische diagnose betrokken, zelfs als er geen pathologische veranderingen met de huidige diagnostische middelen kunnen worden aangetoond. De homeopaat neemt geen genoegen met alleen het verwijderen van een bepaald symptoom. Hahnemann vermeldt dan ook in het Organon dat z.i. een patiënt waarbij het algemeen welbevinden is teruggekeerd en alle symptomen van een ziekte zijn verdwenen (in de ruime zin die de homeopathie daarvoor in aanmerking neemt), genezen is.

Homeopathie staat op de tweede plaats wat betreft de hoeveelheid gepubliceerd wetenschappelijk onderzoek over complementaire behandelvormen. Acupunctuur staat op de eerste plaats. Homeopathie is veilig. Homeopathie is bruikbaar bij de verzorging van de bijwerkingen van sommige conventionele interventies.

Stromingen

In de homeopathie zijn enkele verschillende stromingen, zoals de klassieke en de klinische homeopathie. Deze gebruiken dezelfde middelen maar hebben een andere benadering. De complex-homeopathie benadert de klachten zoals in de klinische homeopathie, maar gebruikt samengestelde middelen.

Klassieke homeopathie

De ’klassieke’ homeopathie wordt enkel toegepast door daarvoor opgeleide homeopathen. Via een uitgebreide consultatie proberen zij het totale patroon in kaart te brengen volgens hetwelke klachten vermeerderen en verminderen. Hieruit wordt geprobeerd het middel te vinden dat voor de betreffende patiënt passend is. Meestal wordt een homeopathisch middel in een hoge potentie gebruikt. Deze vorm van homeopathie is niet geschikt voor zelfmedicatie.

Klinische homeopathie

Klinische homeopathie richt zich niet alleen maar op de patiënt, maar ook op specifieke klachten. In de meeste gevallen wordt een homeopathisch middel in een lage potentie gebruikt (D1 tot D30).

Complex-homeopathie

De complex-homeopathie richt zich, zoals de klinische homeopathie, op bepaalde klachten. Homeopathische complexmiddelen zijn samengesteld uit verschillende middelen die facetten van het medische probleem behandelen en daardoor een brede werking hebben. Omdat sinds juli 2012 in Nederland geen indicatie meer vermeld mag staan op onder andere homeopathische middelen, vergt het meer voorbereiding van de gebruiker om het passende middel te vinden. Vele complex-homeopathische middelen zijn daarom van de markt verdwenen.

Bereiding van homeopathische middelen

Vijzel

Homeopathische middelen worden bereid op basis van een zogenaamde oertinctuur: een geconcentreerd extract van minerale, plantaardige, dierlijke of zelfs menselijke oorsprong (de zogenaamde nosoden).

Daarna begint het potentiëren, waarbij bij elke verdunning telkens flink moet worden geschud, het zogeheten 'potentiëren'. Dit heet zo, omdat bij deze bewerking het middel geacht wordt aan kracht te winnen: de energiesignatuur neemt toe. Bovendien kunnen daardoor ook giftige stoffen als middel gebruikt worden, bijvoorbeeld arsenicum. Het schudden vindt plaats door de fles met de oplossing krachtig tegen een verend oppervlak te slaan. Hahnemann gebruikte hiervoor zijn in leer gebonden notitieboek, tegenwoordig wordt dat meestal machinaal gedaan door fabrikanten die zich hierbij aan de regels van Good Manufacturing Practice dienen te houden. Oorspronkelijk schreef Hahnemann 40 zulke schuddingen voor, maar maakte er later 10 van omdat hij ontdekt had dat hij daarmee dezelfde resultaten boekte.

Een praktische reden waarom Hahnemann voor het verdunnen heeft gekozen kan zijn dat een flink aantal van de stoffen die hij gebruikte giftig zijn bij onverdund gebruik. Ook Hahnemann moet bekend geweest zijn met de relatie tussen dosis en effect voor deze stoffen. Verdunnen voorkwam in ieder geval dat de patiënt aan de behandeling overleed, iets wat bij de allopathische artsen uit de tijd van Hahnemann wel voorkwam. Voorts was Hahnemann een uitstekende chemicus en wanneer een chemicus een stof in een buisje/flesje doet, dan wordt er vaak ook geschud. Een belangrijke bijdrage van Hahnemann aan de chemie was dat hij een test ontwikkelde om loodacetaat in wijn aan te tonen. Door loodacetaat toe te voegen wordt wijn zoeter, maar erg gezond is dat niet. Hahnemann was in zijn tijd bekend om zijn Farmaceutisch Lexicon waarin hij de bereiding van vele stoffen beschreef; dit boekwerk was een standaardwerk voor apothekers tot ver in de 19e eeuw.

Verdunningsreeksen

Voor het potentiëren bestaan verschillende reeksen: de D-reeks (1 op 10), de C-reeks (1 op 100), en zelfs de LM-reeks (1 op 50.000). Over het algemeen neemt men aan dat de lagere potenties eerder een werkingssfeer in het fysieke lichaam hebben en de hogere potenties „de psyche” raken.

Simplex- en complexmiddelen

In de klassieke homeopathie gebruikt men potenties van een enkele stof, simplexmiddelen geheten, dit in tegenstelling tot complex homeopathie die complexmiddelen gebruikt, samengesteld uit een mengsel van potenties.

Klassieke homeopaten schrijven slechts één enkel middel tegelijk voor, op basis van een groot aantal kenmerken van de patiënt, zoals de individuele kenmerken van de voornaamste klacht (het type hoofdpijn van de ene patiënt kan aanzienlijk verschillen van die van de andere), reacties op temperatuur, weertypen, voedingsmiddelen, beweging/rust, en emotionele en mentale kenmerken. Sinds de hernieuwde impuls in de homeopathie door de Griek George Vithoulkas ziet men wereldwijd een tendens om volgens de ’klassieke’ homeopathie te werk te gaan. Daarbij zijn wel een aantal scholen te onderscheiden, bijvoorbeeld volgens James Tyler Kent, Vithoulkas, Sankaran.

Klinisch werkende homeopaten schrijven meestal voor op basis van de reguliere diagnose met slechts enkele individuele kenmerken van de patiënt. Er wordt dus met minder individuele kenmerken rekening gehouden dan in de klassieke homeopathie gebruikelijk is, hetgeen de kans dat het homeopathische middel passend is, uiteraard vermindert. Deze vereenvoudigde methode komt men ook wel tegen in de zelfzorgmedicatie (drogist), waarbij mensen zelf homeopathische middelen proberen te vinden voor hun chronische klachten.

Homeopathische complexen uit massaproductie, die bij de drogist en apotheek zonder recept gekocht kunnen worden, zijn samengesteld uit een aantal homeopathische middelen die bij een bepaalde diagnose relatief vaker zijn aangewezen. Ze zouden vooral geschikt zijn voor eenvoudige, acute klachten, waarbij de individuele kenmerken minder belangrijk zijn. Een voorbeeld daarvan is de Spiroflor SRL gelei van VSM. De bestanddelen Symphytum officinale tinctuur Rhus toxicodendron tinctuur en Ledum palustre tinctuur zijn van diverse planten die samen pijnstillend bij spierstijfheid zouden werken; de oplossingen/gels bevatten echter geen stoffen meer die in deze planten voorkomen.

Begrippen in de homeopathie

Constitutie

Constitutie is de aangeboren én verworven psychisch-geestelijke en lichamelijke gesteldheid van een mens. Deze is te herkennen aan de lichaamsbouw, psychisch/mentale grondstemming en wijze van reageren op innerlijke en uiterlijke druk.

Endogeen

Ziekte die van binnenuit komt, d.w.z. die verbonden is met de constitutie van de patiënt. Endogene ziektebeelden komen vaak voort uit de erfelijkheid of biografie. Ze komen van binnenuit en zijn niet altijd te verklaren op basis van externe invloeden.

Exogeen

Ziekte die van buitenaf komt. Voorbeelden zijn epidemische ziekten, zoals griep; een val; een traumatische ervaring waardoor een psychische verstoring ontstaat.

Nosode

Een nosode is een homeopathisch middel, ook wel ’tussenmiddel’ genoemd. Het wordt gebruikt als complementair middel dat wordt ingezet wanneer het hoofdmiddel niet aanslaat. Een nosode wordt gemaakt van ziektekiemen of ziek weefsel.

Enkele bekende nosoden zijn:

• Carcinosinum
• Cortison
• Medorrhinum
• Psorinum
• Syphilinum
• Tuberculinum

Repertoriseren

Het zoeken van mogelijke homeopathische middelen die kunnen worden ingezet vanuit de symptomen van een patiënt. Het repertoriseren gebeurt op basis van verschillende repertoria. Een repertorium bevat een index, vaak ingedeeld in hoofdgroepen, met daaronder symptomen. Bijvoorbeeld: Hoofd – hoofdpijn – achter de ogen. Bij al deze symptomen worden middelen genoemd, met de mate waarin het middel succesvol voorgeschreven is in het verleden.

Potentiëren

Het bereiden van homeopathische middelen. De bereiding begint met het bereiden van een oertinctuur of verwrijving van grondstoffen. Het verwreven materiaal of de oertinctuur wordt vervolgens vermengt met alcohol en verdund. Deze potentiëringsmethodes zijn beschreven in een homeopathische farmacopee. Steeds weer worden de oplossingen achtereenvolgens verder verdund. Het aantal verdunningsstappen komt tot uitdrukking in het getal in de potentie: „D3 / 3DH / 3X” betekent driemaal een decimale verdunningsstap (1 op 10); „C8 / 8CH” betekent achtmaal achtereenvolgens verdunnen in een centesimale stap van 1 op 100). In de homeopathie spreekt men van „potentiëring” omdat volgens homeopathisch gebruik tussen elke verdunningsstap, de oplossing wordt geschud.

Filosofische achtergrond

In de homeopathie, met name de klassieke, wordt naast het ziektebeeld ook gekeken naar de patiënt als geheel en naar bepaalde kenmerken die op het eerste gezicht niet direct met de ziekte zelf te maken hebben.

Holisme: elementaire niveaus

Homeopathie gaat uit van drie elementaire niveaus: een fysiek (lichamelijk) niveau, een emotioneel (gevoels)niveau en een mentaal niveau. Deze drie niveaus vormen één geheel, d.w.z.: lichaam en geest zijn één geheel, en zijn uniek voor ieder individu. Alle levende wezens worden bovendien bestuurd door de eigen levenskracht (vitalisme). Volgens de homeopathie ontstaan gezondheid en ziekte op dit energetische niveau. Wanneer de levenskracht normaal functioneert, is er gezondheid op alle niveaus. Wanneer een verstoring ontstaat in de levenskracht, heeft dit een verstoring op één of meerdere niveaus tot gevolg. Het homeopathisch middel wordt individueel gekozen op basis van overeenkomst tussen het totaal van de symptomen van de patiënt en het geneesmiddelbeeld. De verstoring wordt in deze visie hersteld als de energieprikkel van het middel gelijksoortig is aan de verstoring in de levenskracht. Hiermee verdwijnt dan het geheel der symptomen van de patiënt.

Constitutietypen

Bij de persoonsgerichte behandeling kijkt de behandelaar naar de individualiserende symptomen van de patiënt. Dit betreft psychologische aspecten, leefstijl en omgeving, slaappatronen, is de patiënt warmbloedig of juist kouwelijk enzovoorts en uiteraard de symptomen van de aandoening die de patiënt aan de homeopaat voorlegt.

Enkele voorbeelden van constitutietypen (beknopt):

• Van een 'ignatia-type' wordt gezegd dat hij/zij nerveus is, gepassioneerd, onderhevig aan wisselende stemmingen en sterk wisselende klachten heeft en een hekel heeft aan tabaksrook;
• Een typische 'pulsatilla-constitutie' is een jonge vrouw of kind, met blond of lichtbruin haar, blauwe ogen en een delicaat uiterlijk, die zachtaardig en toegeeflijk is, die gemakkelijk huilt, afhankelijk is, romantisch, emotioneel, vriendelijk maar verlegen;
• Het 'nux vomica-type' is actief, zeer ambitieus, agressief, ruziezoekerig, drinkt graag alcohol, houdt van vet en pikant voedsel.
• Het 'sulfur-type' is onafhankelijk, nonchalant, filosofisch en leergierig, lui en slordig, en heeft een sterk ego.

Registratie van homeopathische middelen

Homeopathische middelen hebben een uitzonderingspositie in vergelijking tot de reguliere geneesmiddelen. Reguliere medicijnen worden toegelaten indien zowel de werking als de veiligheid wetenschappelijk bewezen is. Homeopathische middelen die verder dan 1:10.000 verdund zijn (D4) worden toegelaten als aangetoond is dat hun veiligheid en kwaliteit gewaarborgd zijn en dat ze gemaakt zijn op basis van stoffen die staan vermeld in de Europese farmacopee dan wel de Duitse of de Franse farmacopee (Homöopathisches Arzneibuch resp. Farmacopée française). De werkzaamheid hoeft bij deze groep homeopathische preparaten dus niet te worden aangetoond. Op het etiket van deze homeopathische middelen moet wel verplicht worden vermeld dat „de werkzaamheid door het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen niet met wetenschappelijke criteria is beoordeeld”.

Homeopathische middelen worden geproduceerd volgens een specifieke homeopathische bereidingswijze die beschreven wordt in een officiële Farmacopee, zoals de Europese, Duitse en Franse. Alle lidstaten van de Europese Unie zijn verplicht homeopathische middelen te registreren volgens Richtlijn 2001/82/EC (voor gebruik bij dieren) en Richtlijn 2001/83/EC (voor gebruik bij mensen).

Wetenschappelijk onderzoek

Er bestaat tot op heden geen formeel, reproduceerbaar bewijs, noch een aanvaarde natuurwetenschappelijke verklaring voor de werkzaamheid van homeopathische medicijnen, die verder reikt dan het placebo-effekt. Het gebruik van homeopathie werd in 1994 door de National Council Against Health Fraud bestempeld als kwakzalverij. In een publicatie uit 2006 van UK-skeptics wordt homeopathie een pseudowetenschap genoemd. De theorie dat medicijnen een sterkere werking krijgen door verdunning is in strijd met de beginselen van de hedendaagse geneeskunde: de verdunningen zijn dermate groot, dat er geen molecule van de beginstof in de oplossing wordt aangetroffen.

Klinische studies van homeopathische behandelingen tonen dat deze werkzamer zijn dan placebo.

De klinische werking die homeopathie volgens sommige studies heeft, wordt door anderen toegeschreven aan een placebo-effect.

In meta-analyses wordt gebruikgemaakt van alle beschikbare gegevens uit reeds uitgevoerde klinische studies. Dit kan een vertekend beeld geven wanneer in de afzonderlijke studies tal van verschillende ziekten of aandoeningen worden behandeld: mogelijk is een behandeling werkzaam voor sommige ziekten, maar niet zo zeer voor andere.

Bij dieren

Ook over de werkzaamheid van homeopathie bij dieren is discussie door het uitblijven van bewijs. Dieren vertonen in wetenschappelijke studies wel een placebo-effect, maar dit verschilt wel met mensen: dieren worden immers niet verondersteld zich te realiseren welk effect beoogd wordt met een bepaalde behandeling. De evaluatie van de behandeling vindt echter plaats door mensen, die zich door diverse psychologische effecten (zie hierboven) kunnen laten beïnvloeden. Homeopathische behandelingen worden veelal toegepast bij dieren bij aandoeningen die niet of moeilijk objectief te beoordelen zijn, zoals zenuwachtigheid, een te veel aan libido, enz. Aandoeningen blijven voor mens en dier vaak van voorbijgaande aard, waardoor het genezingseffect mogelijk ten onrechte toegeschreven wordt aan het homeopathische middel dat werd toegediend.

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties: